Όποια κι αν είναι η τελική έκβαση της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο Βλαντίμιρ Πούτιν κατάφερε ένα πράγμα: ο χάρτης ασφαλείας της Ευρώπης έχει αλλάξει ριζικά και τα πράγματα δεν θα γίνουν ποτέ ξανά όπως ήταν πριν.
Όπως γράφει ο πολιτικός αναλυτής Luke McGee στο CNN, σε ολόκληρη την ήπειρο, και κυρίως εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχουν ληφθεί αποφάσεις που σε άλλη εποχή θα ήταν αδιανόητες.
Σε διάστημα λίγων ημερών, οι Βρυξέλλες προσπάθησαν σκληρότερα από ό,τι είχαν κάνει εδώ και δεκαετίες προκειμένου να γίνουν μια ανεξάρτητη γεωπολιτική δύναμη.
Το σοκ του πολέμου που επιστρέφει στην Γηραιά Ηπειρο έχει ενώσει τα 27 κράτη-μέλη της ΕΕ, καθώς το μπλοκ ενέκρινε όχι μόνο το ισχυρότερο πακέτο κυρώσεων που έχει επιβάλει ποτέ, αλλά συμφώνησε, επίσης, να αγοράσει και να προμηθεύσει όπλα στους Ουκρανούς.
Ιστορικά, η ΕΕ έχει διχαστεί σχετικά με τον κατά πόσο θα έπρεπε οι Βρυξέλλες να έχουν τον κεντρικό έλεγχο στην εξωτερική πολιτική. Αυτό στάθηκε εμπόδιο στις υψηλές φιλοδοξίες του μπλοκ σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς οι πολιτικές προτάσεις αποδυναμώνονταν στις διαπραγματεύσεις είτε απλώς υφίσταντο βέτο.
Σύμφωνα με έρευνα της Βουλής του Ηνωμένου Βασιλείου, η συντριπτική πλειοψηφία των κρατών-μελών της ΕΕ, που είναι μέλη και του ΝΑΤΟ, δεν έχουν πετύχει τον στόχο του 2% για τις αμυντικές δαπάνες, εδώ και πάνω από μία δεκαετία.
Οι δύο λόγοι που έβγαλαν την Ευρώπη από τον λήθαργο
«Η κρίση στην Ουκρανία διέλυσε την ψευδαίσθηση ότι η ασφάλεια και η σταθερότητα στην Ευρώπη είναι δωρεάν. Όταν δεν υπήρχε πραγματική απειλή, η γεωπολιτική φαινόταν απομακρυσμένη. Τώρα υπάρχει πόλεμος στα σύνορά μας και ξέρουμε ότι πρέπει να πληρώσουμε και να δράσουμε μαζί», δήλωσε στο CNN ανώτερος Ευρωπαίος διπλωμάτης.
Δεν είναι μόνον η επιθετικότητα του Πούτιν που αφύπνισε την Ευρώπη. Ο διπλωμάτης εξήγησε ότι σε συνομιλίες με ομολόγους του, οι αξιωματούχοι είχαν αναδείξει το προβάδισμα που έχει λάβει ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, στον συντονισμό της απάντησης της Δύσης.
«Ένας μεγάλος φόβος κυριαρχεί στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες: τι θα είχε συμβεί αν ο Μπάιντεν δεν ήταν στον Λευκό Οίκο αυτή τη στιγμή; Κανείς δεν πιστεύει ότι ο Τραμπ θα το είχε χειριστεί εξίσου καλά και όλοι φοβούνται το ενδεχόμενο να έχουμε αυτόν ή κάποιον σαν αυτόν πίσω σε μερικά χρόνια. Ουσιαστικά, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να θεωρήσουμε ότι είμαστε μόνοι», πρόσθεσε ο διπλωμάτης.
Δύο «κοσμοϊστορικές» αλλαγές για την Ευρώπη
Ίσως η πιο σημαντική και συμβολική αλλαγή τις τελευταίες μέρες ήρθε από τη Γερμανία. Το πλουσιότερο και αναμφισβήτητα πιο ισχυρό κράτος-μέλος της ΕΕ ανακοίνωσε ότι θα υπερδιπλασιάσει τις αμυντικές του δαπάνες, με τον στρατιωτικό προϋπολογισμό του 2022 να αναμένεται να ανέλθει στα 100 δισεκατομμύρια δολάρια.
Πριν από λίγο καιρό, οι περισσότεροι Γερμανοί πολιτικοί, όπως και αρκετοί σε όλη την Ευρώπη, ένιωθαν άβολα με την ιδέα της ισχυρής στρατιωτικής παρουσίας της χώρας για προφανείς ιστορικούς λόγους.
Και πάλι, η κατάσταση στην Ουκρανία άλλαξε τα πάντα.
«Με βάση τις συνομιλίες των τελευταίων ημερών, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ηγέτες δείχνουν πλέον να αισθάνονται άνετα με έναν ισχυρό γερμανικό στρατό, εάν αυτός είναι σταθερά αγκυροβολημένος εντός της Ευρωπαϊκής Ενωσης» λέει ο διπλωμάτης, επισημαίνοντας ότι μόλις πριν από λίγους μήνες αν κάποιος έβαζε ακόμη και τις λέξεις «ΕΕ» και «στρατός» στην ίδια πρόταση θα πυροδοτούσε οργισμένες αντιδράσεις στις περισσότερες πρωτεύουσες της Ευρώπης.
Ο αξιωματούχος εξήγησε ότι κατά τη διάρκεια της περασμένης εβδομάδας, «μέσα σε λίγες ημέρες, ελήφθησαν αποφάσεις που υπό άλλες συνθήκες θα χρειάζονταν χρόνια, κι αυτό επειδή η Ευρώπη άλλαξε για πάντα. Απλώς, δεν έχουμε πλέον χρόνο για αδράνεια και εφησυχασμό».
Μια άλλη αξιοσημείωτη αλλαγή που σημειώθηκε στο παρασκήνιο στις Βρυξέλλες είναι η στάση των αποκαλούμενων «ουδέτερων εθνών» της ΕΕ (Αυστρία, Ιρλανδία, Φινλανδία και Σουηδία). Πρόκειται για χώρες που θέτουν τον εαυτό τους εκτός των συμμαχικών δυνάμεων σε στρατιωτικό επίπεδο, ακόμη και αν πολιτικά είναι σύμμαχοι με την ΕΕ και τους παγκόσμιους εταίρους της.
«Πιστεύω πως τώρα καταλαβαίνουμε ότι το να είσαι ουδέτερος και να μην είσαι μέλος του ΝΑΤΟ δεν σημαίνει ότι είσαι ασφαλής», δήλωσε στο CNN ανώτερος σύμβουλος της ΕΕ σε θέματα εξωτερικών υποθέσεων.
Η ασφάλεια της Ευρώπης εξαρτάται από το αν θα «πέσει» η Ουκρανία
Κάποιος κυνικός θα μπορούσε να σκεφθεί ότι η ενότητα και η αποφασιστικότητα της Ευρώπης προέκυψαν μόνο λόγω μιας μοναδικής κρίσης και απειλής που θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια της ηπείρου.
Ωστόσο, πολλοί Ευρωπαίοι αξιωματούχοι και αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ τονίζουν στο CNN ότι δεν υπάρχει καμία έκβαση αυτού του πολέμου, με την οποία η Ευρώπη μπορεί απλώς να επιστρέψει στο πώς ήταν τα πράγματα πριν.
Εάν η Ουκρανία πέσει, τότε μια Ρωσία που βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση θα έχει επεκτείνει σε τεράστιο βαθμό τα χερσαία σύνορά της με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αλλά αν η Ουκρανία καταφέρει να αμυνθεί και αναγκάσει τα ρωσικά στρατεύματα να απομακρυνθούν, τότε ένας τραυματισμένος και απρόβλεπτος Πούτιν γεννιέται από τις στάχτες του στο Κρεμλίνο. Και όπως είπε στο Politico αυτή την εβδομάδα η πρώην σύμβουλος του Λευκού Οίκου για τη Ρωσία, Φιόνα Χιλ, όταν ρωτήθηκε αν πιστεύει ότι ο Πούτιν θα χρησιμοποιούσε τα πυρηνικά του όπλα, «ναι, θα το έκανε».
Ανώτερος αξιωματούχος των Βρυξελλών είπε στο CNN ότι ακόμη και τώρα τα κράτη-μέλη αισθάνονται αρκετά άνετα με τη ρωσική επιρροή τόσο κοντά τους.
«Η Φινλανδία μοιράζεται τεράστια χερσαία σύνορα με τη Ρωσία. Οι ρουμανικοί στόλοι μοιράζονται τη Μαύρη Θάλασσα με το ρωσικό ναυτικό. Μετά από μήνες που όλοι έλεγαν ότι η Ρωσία δεν θα εισβάλει στην Ουκρανία, το έκανε. Είναι μια πραγματικά πολύ τρομακτική κατάσταση».
Τελεσίδικες για την Ευρώπη οι αποφάσεις των επόμενων μηνών
Ένας από τους κύριους λόγους που η απάντηση της Δύσης, ειδικά στην Ευρώπη, ήταν τόσο ασυνήθιστα συντονισμένη είναι ότι η ΕΕ και το ΝΑΤΟ λειτούργησαν απροσδόκητα καλά. Αξιωματούχοι και στους δύο οργανισμούς εκτιμούν ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι για πρώτη φορά, τουλάχιστον από όσο μπορούν να θυμηθούν, οι δύο αυτές πλευρές ενέμειναν στις αρμοδιότητές τους και εργάστηκαν αδιάκοπα.
Οι Βρυξέλλες αντιστάθηκαν στον πειρασμό να χρησιμοποιήσουν αυτή την κρίση για να δημιουργήσουν έναν ευρωπαϊκό στρατό, κάτι που έχει οδηγήσει σε σκληρές διαφωνίες μεταξύ των κρατών-μελών ανά τα χρόνια. Κάποιοι πίστευαν ότι κάτι τέτοιο θα υπονόμευε το ΝΑΤΟ και θα καθιστούσε την Ευρώπη λιγότερο ασφαλή, ενώ άλλοι υποψιάζονταν ότι οι υποστηρικτές μιας τέτοιας κίνησης θα το χρησιμοποιούσαν για να ανοίξουν τον δρόμο προς το όραμα της Ευρώπης ως ομοσπονδιακού κράτους.
Κυβερνητικός αξιωματούχος ενός εκ των ουδέτερων κρατών-μελών της ΕΕ είπε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τώρα ότι δεν θα υπήρχε κάποιο «πρόσθετο πλεονέκτημα από έναν ευρωπαϊκό στρατό. Το ισχυρότερο όπλο μας είναι οι οικονομικές κυρώσεις, ενώ το ΝΑΤΟ μπορεί να διαμορφώσει την πολιτική και στρατιωτική στρατηγική».
Πρόσθεσε, ακόμη, ότι «το σημαντικό προς το παρόν είναι να διασφαλιστεί ότι η σχέση μεταξύ ΕΕ και ΝΑΤΟ θα συνεχίσει να λειτουργεί αποδοτικά» τους επόμενους μήνες, αποκαλώντας τη συνδυασμένη απάντηση στην κρίση της Ουκρανίας «σχεδιασμό» για το μέλλον.
Η θεώρηση της Ευρώπης για την άμυνα, την ασφάλεια και τις εξωτερικές υποθέσεις έχει εξελιχθεί κατά έτη φωτός σε διάστημα μόλις λίγων ημερών. Τώρα φαίνεται να ξυπνά από ένα όνειρο δεκαετιών ότι η σταθερότητα που παρέχεται από έναν διασυνδεδεμένο κόσμο θα αποτρέψει το ξέσπασμα του πολέμου και ότι, αν συμβεί το χειρότερο, η Αμερική θα το λύσει.
Μπροστά μας έχουμε πολλούς επώδυνους μήνες, ανεξάρτητα από το πώς θα τελειώσει αυτή η κρίση. Και αν η Ευρώπη θέλει να βγει από αυτούς πιο δυνατή και ασφαλής, τότε θα πρέπει να αξιοποιήσει την πρόοδο που σημειώθηκε τις τελευταίες εβδομάδες.
Εάν αποτύχει να το κάνει και επιστρέψει στον ευσεβή πόθο του παρελθόντος, τότε είναι πιθανό να διαπιστώσει ότι η επόμενη κρίση που θα συμβεί στην ήπειρο δεν θα μπορεί να διορθωθεί με τη γρήγορη επιβολή κυρώσεων και την παροχή οικονομικής βοήθειας σε τρίτους, όπως συνέβη με την Ουκρανία. Και ειδικά αν αυτή η κρίση συμβεί εντός των συνόρων του μπλοκ.