Ο δημοσιογράφος Κώστας Ονισένκο γράφει στο iefimerida.gr για τα φαινόμενα διαφθοράς που εμφανίζονται στην εμπόλεμη Ουκρανία και ανησυχούν τις ΗΠΑ και τις άλλες χώρες που παρέχουν οικονομική βοήθεια.
Οι ΗΠΑ θέτουν σε λειτουργία απευθείας τηλεφωνική γραμμή καταγγελίας διαφθοράς στην Ουκρανία, ενώ η μάχη κατά της διαφθοράς άνοιξε μία εβδομάδα νωρίτερα με την απομάκρυνση στελεχών της ουκρανικής κυβέρνησης.
Πριν από λίγες ημέρες Ουκρανοί δημοσιογράφοι έφεραν στο φως της δημοσιότητας σύμβαση του ουκρανικού υπουργείου Άμυνας, που αφορούσε αγορές τροφίμων για τον στρατό. Οι τιμές σε ορισμένα προϊόντα -σύμφωνα με το έγγραφο- υπερβαίνουν κατά δύο ή τρεις φορές τις τιμές στα σούπερ μάρκετ. Μεγάλη εντύπωση προκάλεσαν τα αυγά με 17 γρίβνες (€0,43), τα οποία δεν ήταν χρυσά, ούτε καν επίχρυσα, αλλά συνηθισμένα αυγά, που σε ένα συνοικιακό σούπερ μάρκετ του Κιέβου κοστίζουν 7 γρίβνες. Και, βέβαια, αυτό δεν άρεσε στους περισσότερους Ουκρανούς, οι οποίοι αφενός παλεύουν να επιβιώσουν σε συνθήκες πολέμου και αφετέρου δωρίζουν και οι ίδιοι από το υστέρημά τους για την υποστήριξη του στρατού.
Το υπουργείο Άμυνας έδωσε κάποιες εξηγήσεις, λέγοντας ότι η σύμβαση βρίσκεται στο στάδιο του ελέγχου, πως οι τιμές δεν αφορούν το προϊόν ως προϊόν αλλά ως υπηρεσία σίτισης, η οποία περιλαμβάνει τη μεταφορά σε οποιοδήποτε σημείο, ορισμένες φορές το μαγείρεμα κ.ά. Παράλληλα, όσον αφορά στα αυγά, ελέχθη πως η τιμή δεν αφορούσε το ένα αυγό αλλά το κιλό και πως έγινε τυπογραφικό λάθος.
Η σύμβαση -που αυτή τη στιγμή ελέγχεται, όπως αναμένεται να ελεγχθούν και οι συμβάσεις του στρατού των προηγούμενων 11 μηνών- φαίνεται να άνοιξε τους «ασκούς του Αιόλου» και ενδέχεται να έχει ιστορικές συνέπειες για την Ουκρανία.
Νωρίτερα, όλες οι συμβάσεις του δημοσίου δημοσιοποιούνταν μέσω του συστήματος «ProZorro», το οποίο σταμάτησε να λειτουργεί στην αρχή της εισβολής για «λόγους εθνικής ασφάλειας».
Μαζικό «ξήλωμα» κυβερνητικών στελεχών
Αυτές οι αποκαλύψεις, όπως και άλλα «σκάνδαλα» που είδαν το φως της δημοσιότητας, είχαν ως αποτέλεσμα την απόφαση του προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι, στις 23 Ιανουαρίου, για απομάκρυνση του Κιρίλ Τιμοσένκο από τη θέση του αναπληρωτή επικεφαλής Γραφείου Προέδρου.
Το όνομα του Τιμοσένκο είχε ακουστεί σε διάφορες υποθέσεις, τις οποίες πολλοί αποκαλούν «σκάνδαλα». Πεδίο για έρευνες αναμένεται να αποτελέσει κυρίως η συμμετοχή του στη «Μεγάλη Κατασκευή», το πολυδάπανο σχέδιο ανάπλασης ουκρανικών δρόμων που ξεκίνησε πριν από τον πόλεμο και απορρόφησε τεράστια κονδύλια, μεταξύ των οποίων και εκείνα που προορίζονταν για Άμυνα.
Ο Τιμοσένκο έτυχε να την «πατήσει» εξαιτίας μιας «λεπτομέρειας»: Αφορμή για την απομάκρυνσή του στάθηκαν δημοσιογραφικές αποκαλύψεις ότι ο πρώην στενός συνεργάτης του Ζελένσκι κυκλοφορεί με αυτοκίνητο μάρκας Chevrolet Tahoe, το οποίο είχε δωριστεί από την General Motors για τις ανάγκες του ουκρανικού στρατού.
Την ίδια ημέρα, εκτός από τον Τιμοσένκο, ο Ζελένσκι απομάκρυνε τον υφυπουργό Άμυνας (για την ιστορία με τα «χρυσά αυγά»), ακόμα τέσσερις υφυπουργούς και πέντε επικεφαλής Περιφερειών. Αργότερα, απομακρύνθηκε ο αναπληρωτής γενικός εισαγγελέας και πέντε ακόμα επικεφαλής περιφερειακών Εισαγγελιών. Ο Ζελένσκι απαγόρευσε την έξοδο από τη χώρα σε όλα τα κρατικά στελέχη, ενώ το κόμμα του, «Υπηρέτης του λαού», διέγραψε τον βουλευτή Μικόλα Τίσενκο, ο οποίος αποφάσισε να πάει στην Ταϊλάνδη για «υπηρεσιακούς λόγους», ενώ η απαγόρευση είχε ανακοινωθεί.
Οι συγκεκριμένες κινήσεις (όπως και άλλες ανάλογες που αναμένονται) δεν φαίνεται να είναι απλώς μια απόφαση του Ουκρανού προέδρου, ο οποίος ύστερα από τρία χρόνια στην εξουσία «αποφάσισε να τα βάλει» με το μεγαλύτερο πρόβλημα της ανεξάρτητης Ουκρανίας... Το πρόβλημα της διαφθοράς, που γνωρίζουν πολύ καλά και παρακολουθούν οι δυτικοί, τέθηκε επιτακτικά από τις ΗΠΑ και τις άλλες χώρες που παρέχουν βοήθεια στην Ουκρανία. Οι Αρχές αυτών των χωρών θεωρούν ότι η διαφθορά όχι μόνον υπονομεύει την Ουκρανία από μέσα, αλλά αναμένεται να δημιουργήσει πρόβλημα και στις κυβερνήσεις που βοηθούν την Ουκρανία. Όλοι τους -αργά ή γρήγορα- θα πάνε σε εκλογές.
Οι ΗΠΑ δεν θα επιτρέψουν ένα «νέο Αφγανιστάν»
Αυτό αφορά πρωτίστως τις ΗΠΑ, όπου το θέμα της βοήθειας προς την Ουκρανία τίθεται πολύ ψηλά στην ατζέντα του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, κυρίως από την πτέρυγα των «τραμπικών». Και αν πολλοί από τους ρεπουμπλικάνους δεν μπορούν να πουν «μη βοηθάτε την Ουκρανία επειδή είμαστε φίλοι με τον δικτάτορα Πούτιν», μπορούν όμως να πουν «κοιτάξτε, εμείς δίνουμε τα χρήματα των φορολογουμένων μας και αυτοί τα κλέβουν, αντί να τα δίνουν για τον στρατό και την ανάπτυξη της χώρας τους».
Αναλυτές επισημαίνουν ότι οι ΗΠΑ έχουν πάρει την απόφαση να μην επιτρέψουν ποτέ ξανά ένα «νέο Αφγανιστάν», το οποίο, εκτός από την υποχώρηση στα μέτωπα των μαχών, χαρακτηρίστηκε και από την τρομερή καταλήστευση των αμερικανικών πόρων που διατέθηκαν για την ανάπτυξη και την άμυνα της χώρας.
Το θέμα αυτό δεν είναι καινούριο. Ήδη πριν από τη μεγάλη εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία αξιωματούχοι των ΗΠΑ και άλλων χωρών, στις συνομιλίες τους με τον Ζελένσκι, του έδωσαν ξεκάθαρα να καταλάβει ότι η πορεία προς την Ε.Ε. και τους άλλους συλλογικούς φορείς της Δύσης περνάει μέσα από την πάταξη της διαφθοράς. Οι λόγοι για αυτό είναι διάφοροι και συνήθως απλοί, αλλά όχι όλοι. Ένας από τους λόγους που και η Δύση -αλλά κυρίως οι ίδιοι οι Ουκρανοί- θέλουν να τελειώνουν με την εκτεταμένη διαφθορά έχει να κάνει με την εργαλειοποίησή της από τη Μόσχα. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο στην Ουκρανία αλλά και σε όλες τις πρώην σοβιετικές χώρες.
Διαφθορά, το όπλο του Κρεμλίνου
Σε παλαιότερη συνέντευξή μας, ο πρώην πρόεδρος της Γεωργίας Μιχαήλ Σαακασβίλι, αναφερόμενος στις πρώην σοβιετικές χώρες, εξήγησε πώς η διαφθορά είναι το κυριότερο όπλο του Κρεμλίνου. Η Ρωσία στηρίζει τη διαφθορά στις άλλες χώρες, καθώς η ίδια δεν πλήττεται από αυτή, αλλά, αντίθετα, αποκτά «συμμάχους» ανάμεσα στους διεφθαρμένους πολιτικούς.
Ένας πολιτικός που βοηθήθηκε από τους Ρώσους για να πάρει «μίζες» (για παράδειγμα, όσον αφορά τη σύναψη συμβολαίων αγοράς φυσικού αερίου) όχι μόνον έχει ένα ισχυρό οικονομικό κίνητρο για να συνεργάζεται με τους Ρώσους αλλά μετά τη συναλλαγή θα είναι και ελεγχόμενους από αυτούς, καθώς οι ίδιοι έχουν, πλέον, τα εις βάρος του στοιχεία της παράνομης συναλλαγής, στην οποία συμμετείχε.
Η Ρωσία έτσι λειτουργούσε και στην Ουκρανία μέχρι το 2013... Ο πρόεδρος-ρωσική μαριονέτα Γιανουκόβιτς, είχε το ελεύθερο να ληστεύει τη χώρα, να αρπάζει τις επιχειρήσεις χρησιμοποιώντας τους κρατικούς μηχανισμούς (ελεγκτές, εφορία, πολεοδομία κ.ο.κ.) και να τις παραχωρεί σε συγγενείς και φίλους. Το μόνο που έπρεπε να δώσει ως αντάλλαγμα είναι υποτέλεια στη Μόσχα, η οποία τον στήριζε οικονομικά, πολιτικά, συμβουλευτικά κ.ά. Αυτό το «μοντέλο» αφορούσε και άλλες πρώην σοβιετικές χώρες.
Όταν οι Ουκρανοί βγήκαν στους δρόμους και ο Γιανουκόβιτς δραπέτευσε από τη χώρα σαν εγκληματίας, ο Πούτιν ενεργοποίησε το αιμοβόρο σχέδιό του... Πρώτα κατέλαβε την Κριμαία και έπειτα έστειλε τον στρατό του να καταλάβει το Ντονμπάς, σκοτώνοντας χιλιάδες στρατιώτες και αμάχους και μετατρέποντας τεράστιες πόλεις -όπως το Ντόνετσκ και το Λουχάνσκ- σε άντρα εγκλήματος και ανομίας. Σε μεγάλο βαθμό αυτό κατέστη εφικτό ακριβώς εξαιτίας του συστήματος διαφθοράς που -με τη βοήθεια των Ρώσων- είχε στηθεί στην Ουκρανία τα προηγούμενα 30 χρόνια.
Ο πόλεμος χτύπησε και τη διαφθορά
Παρά τις όποιες διαφωνίες ή παραφωνίες προκύπτουν μέσα στην Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ, φαίνεται ότι υπάρχει ειλημμένη απόφαση για τη στρατιωτική συντριβή της Ρωσίας. Αυτή η απόφαση επιβεβαιώθηκε πρόσφατα και στο Νταβός, μάλιστα όχι μόνο από πολιτικούς παράγοντες αλλά και από παράγοντες της οικονομίας. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς ακριβώς οι οικονομικοί παράγοντες θα κληθούν να συμμετάσχουν στην ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και για αυτό θέλουν οι «όροι» να είναι διάφανοι και κατανοητοί. Λίγοι θα τολμήσουν να βάλουν τα λεφτά τους γνωρίζοντας ότι μεγάλο μέρος αυτών μπορεί να καταλήξουν στις «τσέπες ορισμένων». Το θέμα, δηλαδή, εκτός από πολιτικό και στρατιωτικό, είναι και οικονομικό.
Σε μεγάλο βαθμό, ωστόσο, ο ίδιος ο πόλεμος μείωσε τη διαφθορά για διάφορους λόγους, κυρίως επειδή σημαντικοί φορείς της οικονομίας «πάγωσαν» τους τελευταίους μήνες, μειώθηκε η παραγωγή, η κατανάλωση, η κυκλοφορία του χρήματος γενικότερα. Τα τηλεοπτικά κανάλια, που ελέγχονταν από τους «ολιγάρχες» και αποτελούσαν μοχλό πίεσης προς τη κυβέρνηση, ενώθηκαν σε έναν μεγάλο «τηλεμαραθώνιο», ο οποίος ελέγχεται από κρατικές αρχές. Παράλληλα, ιδρύθηκαν οι έκτακτες στρατιωτικές διοικήσεις περιφερειών, που πήραν πάνω τους ορισμένες από τις αρμοδιότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Η περιουσία τού κάποτε πιο ισχυρού ανθρώπου της Ουκρανίας, Ρενάτ Αχμέτοβ, φαίνεται να μειώθηκε στο μισό από τα περίπου 7,6 δισ. δολάρια που κατείχε πριν από την εισβολή. Παράλληλα, οι σημαντικότερες παραγωγικές του μονάδες, που βρίσκονταν στη Μαριούπολη, έχουν καταστραφεί. Σημαντικές απώλειες έχουν υποστεί και άλλοι Ουκρανοί «ολιγάρχες» ως άμεση ή έμμεση συνέπεια του πολέμου.
Η «αδυναμία» των «ολιγαρχών», η τεράστια συσπείρωση του ουκρανικού λαού γύρω από τον Ζελένσκι, ο μερικός έλεγχος των «διαπλεκόμενων» ΜΜΕ, η υλική και συμβουλευτική βοήθεια από τις ΗΠΑ αλλά και η τεράστια πίεση από τους συμμάχους δίνει σήμερα στον πρόεδρο Ζελένσκι την ευκαιρία που δεν είχαν οι προκάτοχοί του: Να επιφέρει συντριπτικό χτύπημα στη διαφθορά. Το αν ο Ζελένσκι αρπάξει ή όχι αυτή την ευκαιρία ελέγχεται διεξοδικά από τους δυτικούς συμμάχους. Η πάταξη ή μη της διαφθοράς στην Ουκρανία βρίσκεται στα χέρια της πολιτικής ελίτ της Ουκρανίας και της ουκρανικής κοινωνίας. Ωστόσο, στα χέρια των δυτικών συμμάχων βρίσκονται τα χρήματα που χρειάζεται η Ουκρανία και για να νικήσει στον πόλεμο και για την ανοικοδόμησή της μελλοντικά. Αυτός ο μοχλός αναμένεται να χρησιμοποιηθεί στο μέγιστο από τη Δύση.
Αποφασιστικές ενέργειες από τις ΗΠΑ
«Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι πιστές στην υποστήριξη του ουκρανικού λαού κατά τη διάρκεια του επιθετικού πολέμου που εξαπέλυσε η Ρωσία. Είμαστε υποχρεωμένοι να παρέχουμε επίβλεψη στη χρήση των κεφαλαίων και των πόρων που παρέχονται από τους Αμερικανούς φορολογούμενους για την υποστήριξη της Ουκρανίας. Σας συμβουλεύουμε να αναφέρετε εμπιστευτικά οποιαδήποτε ύποπτη δραστηριότητα σχετίζεται με προγράμματα ή συναλλαγές…». Αυτό είναι τμήμα της σχετικής ανακοίνωσης που δημοσιεύθηκε το προηγούμενο Σάββατο στα ουκρανικά ΜΜΕ.
Εκτός από τη γραμμή καταγγελίας διαφθοράς (τα τηλέφωνα απαντούν απευθείας στις ΗΠΑ), πληροφορίες αναφέρουν ότι έχει συσταθεί μεγάλη επιτροπή από Αμερικανούς εμπειρογνώμονες διαφόρων κλάδων που πρόκειται να ελέγξουν τη χρήση τού συνόλου της αμερικανικής βοήθειας στον ουκρανικό στρατό και σε άλλους τομείς. Οι Αμερικανοί περιμένουν να δουν ουσιαστικά αποτελέσματα πριν από την έναρξη της προεκλογικής κούρσας στις ΗΠΑ.
Αυτές οι κινήσεις έχουν τύχει μέχρι σήμερα πολύ θετικής αποδοχής από την ουκρανική κοινωνία.
Στόχος σήμερα της Ουκρανίας δεν είναι μόνον η στρατιωτική νίκη επί του εισβολέα, αλλά και η απαγκίστρωση από το ρωσικό παράδειγμα, που αναγκαστικά περνάει από την πάταξη της διαφθοράς και τη δημιουργία ενός δημοκρατικού κράτους με θεσμούς, ελεύθερη οικονομία και διαχωρισμό των εξουσιών.
Οι συζητήσεις που έγιναν στο Νταβός και αλλού αφορούν το μέλλον της Ουκρανίας ως μιας χώρας που ενισχύει το δυτικό δημοκρατικό μοντέλο και όχι μιας χώρας που θα ξαναβυθιστεί στο παράδειγμα των προηγούμενων 30 ετών.
Η νίκη της Ουκρανίας επί του δικτατορικού ρωσικού μοντέλου αλλά και η αποδοχή της στο «κλαμπ» των δυτικών χωρών περνάει μέσα από την εμπέδωση αυτού του ζητήματος και τη λήψη σκληρών μέτρων ήδη στο άμεσο διάστημα.