Η Ευρώπη και ο κόσμος γίνονται μάρτυρες μιας άνευ προηγουμένου ανθρωπιστικής κρίσης στην Ουκρανία, με εκατομμύρια πρόσφυγες να αναζητούν διαφυγή και την Ευρώπη να αναζητεί ένα βιώσιμο πλάνο διαχείρισης, σύμφωνα με μελέτη του ευρωπαϊκού ινστιτούτου Bruegel.
Το ινστιτούτο Bruegel, με έδρα τις Βρυξέλλες, ειδικεύεται σε οικονομικά θέματα της ΕΕ και προχώρησε σε μία πολύ ανησυχητική δημοσίευση για την έκταση της ανθρωπιστικής κρίσης που έχει προκαλέσει η απαράδεκτη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.
Μέχρι και 40 δισ. μπορεί να κοστίσει η φιλοξενία των Ουκρανών προσφύγων
Σύμφωνα με το Bruegel, η φιλοξενία Ουκρανών προσφύγων θα μπορούσε να κοστίσει στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης πάνω από 40 δισεκατομμύρια ευρώ φέτος, προτείνοντας ένα ειδικό ευρωπαϊκό ταμείο για τη διαχείριση της δημοσιονομικής επιβάρυνσης.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει αναγκάσει περίπου 11.000.000 ανθρώπους, σε μια χώρα 41,3 εκατομμυρίων (με τα στοιχεία του 2021), να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.
Μέχρι την 1η Απριλίου 2022, 6,5 εκατομμύρια Ουκρανοί εκτοπίστηκαν εσωτερικά, ενώ έως τις 3 Απριλίου ο αριθμός των ανθρώπων που είχαν εγκαταλείψει τη χώρα ξεπέρασε τα 4,2 εκατομμύρια. Αυτοί οι αριθμοί συνεχίζουν να αυξάνονται.
Η Υπηρεσία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες υπολογίζει επίσης ότι 13.000.000 άνθρωποι είναι εγκλωβισμένοι σε περιοχές στρατιωτικών συγκρούσεων, αδυνατώντας να βρουν τρόπο να φύγουν.
Η ΕΕ είναι ο κύριος προορισμός των προσφύγων
Η μεγάλη πλειονότητα (90%) των Ουκρανών προσφύγων έχει καταφύγει στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ΕΕ αντέδρασε άμεσα και τους υποδέχθηκε με ταχύτητα και πρωτοφανή υποστήριξη. Παρακάτω, το δημοσιονομικό κόστος αυτής της άφιξης συγκρίνεται με την προσφυγική εισροή 2015-2016. Για το 2022, θα μπορούσε να ξεπεράσει τα 40 δισεκατομμύρια ευρώ και θα επιβαρύνει σημαντικά τις τέσσερις χώρες της ΕΕ που γειτνιάζουν με την Ουκρανία.
Η μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση στην Ευρώπη από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο
Η Ευρώπη δεν έχει δει τόσο εκτεταμένη ανθρωπιστική κρίση από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην κορύφωση της προσφυγικής κρίσης 2015-2016, ο μεγαλύτερος αριθμός μηνιαίων νέων αιτήσεων ασύλου ήταν 161.000.
Ακόμη και στα τέλη του 2021, 760.000 άνθρωποι εξακολουθούσαν να περιμένουν την έγκριση των αιτήσεών τους για άσυλο στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Αυτή τη φορά υπήρχαν μέρες που περισσότεροι από 200.000 πρόσφυγες έφτασαν από την Ουκρανία, δηλαδή ελάχιστο χρονικό διάστημα.
Οδηγία προσωρινής προστασίας
Η στρατιωτική επίθεση κατά της Ουκρανίας, η οποία έχει συνάψει συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ, οδήγησε για πρώτη φορά την ενεργοποίηση της Οδηγίας Προσωρινής Προστασίας της ΕΕ του 2001, στις 4 Μαρτίου 2022.
Η γρήγορη συμφωνία φαίνεται αξιοσημείωτη υπό το φως των μεγάλων διαφωνιών μεταξύ των χωρών της ΕΕ για τη μετανάστευση και τις πολιτικές ασύλου το προηγούμενο διάστημα. Ο συμβιβασμός ήταν ότι η προστασία βάσει της οδηγίας ισχύει μόνο για τους Ουκρανούς πολίτες και τα άτομα με καθεστώς πρόσφυγα στην Ουκρανία και τις οικογένειές τους, ενώ οι χώρες της ΕΕ μπορούν να αποφασίσουν πώς θα αντιμετωπίσουν άλλους πολίτες που φεύγουν από τη σύγκρουση.
Δικαίωμα στην εργασία και παραμονή κατ' αρχάς για ένα έτος
Η προσωρινή προστασία, η οποία αρχικά χορηγείται για ένα έτος, επιτρέπει στα εκτοπισμένα άτομα να διαμένουν στην ΕΕ και να έχουν πρόσβαση σε καταλύματα, κοινωνική πρόνοια, ιατρική περίθαλψη και εκπαίδευση σε περίπτωση ανηλίκων. Δίνει επίσης το δικαίωμα στην εργασία, μόνο με την επιφύλαξη των τακτικών εργατικών κανονισμών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές για την εφαρμογή της προσωρινής προστασίας.
Πώς θα μπορούσαν οι εισροές προσφύγων της Ουκρανίας να επηρεάσουν τις χώρες της ΕΕ
Η πρόκληση της υποστήριξης περισσότερων από 4 εκατομμυρίων προσφύγων που έφτασαν σε μόλις ένα μήνα είναι τεράστια. Ο αριθμός των προσφύγων είναι πιθανό να αυξηθεί περαιτέρω. Από τη δεκαετία του 1960, υπήρξαν συγκρούσεις που προκάλεσαν τη φυγή πολύ μεγαλύτερων πληθυσμών, υποδηλώνοντας ότι ο αριθμός των Ουκρανών προσφύγων μπορεί να αυξηθεί σημαντικά, εάν δεν αποκατασταθεί η ειρήνη, η ασφάλεια και η ευημερία.
Το «προφίλ» των προσφύγων -σύγκριση με την προσφυγική κρίση του 2015-16
Πληροφορίες υποδεικνύουν ότι στα πρώτα κύματα αφίξεων στην Πολωνία, οι περισσότεροι Ουκρανοί -έως και 80%-90%- είχαν σχετικά καλούς πόρους, με πολλούς να συναντούν φίλους και συγγενείς στο πέρασμα και να ταξιδεύουν προς την Πολωνία ή άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Όμως, μετά τις πρώτες μέρες, το μεγαλύτερο μέρος των νέων προσφύγων έχει περιορισμένους πόρους και δεν έχει επαφές στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Το 80% των ενηλίκων προσφύγων είναι γυναίκες (με βάση τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία για τη Μολδαβία), ενώ το 74% ήταν άνδρες το 2015-2016. Το ποσοστό των παιδιών είναι επίσης μεγαλύτερο τώρα (36%) σε σχέση με το 2015-2016 (31%), αναφέρει το Bruegel.
Υπάρχει μια μεγάλη ουκρανική διασπορά στην ΕΕ, η οποία μπορεί να βοηθήσει στην εύρεση στέγης για ένα σημαντικό ποσοστό προσφύγων. Το 2015-2016 τέτοια βοήθεια ήταν λιγότερο διαθέσιμη.
Οι χωρισμένες ουκρανικές οικογένειες θα χρειαστούν επανένωση μετά τον πόλεμο. Αυτό μπορεί να συμβεί στην Ουκρανία, υπονοώντας την επιστροφή σημαντικού μέρους των προσφύγων. Ορισμένες αναφορές αναφέρουν ότι 370.000 πρόσφυγες έχουν ήδη επιστρέψει από την Πολωνία στην Ουκρανία.
Το 2015-2016 υπήρχαν λιγότερα παιδιά και οι περισσότεροι από τους ενήλικες ήταν νέοι άνδρες, κάτι που συνεπάγεται λιγότερες οικογενειακές επανενώσεις και χαμηλότερα κίνητρα επιστροφής. Η γεωγραφική εγγύτητα της Ουκρανίας μπορεί επίσης να διευκολύνει τις επιστροφές μετά τον πόλεμο, ενώ η Συρία και άλλες χώρες που επλήγησαν από τις συγκρούσεις το 2015-2016 είναι πιο μακριά.
Το βάρος πέφτει σε 4 χώρες της ΕΕ
Οι χώρες που σηκώνουν το μεγαλύτερο βάρος της ανθρωπιστικής κρίσης είναι η Πολωνία, η Ρουμανία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία.
Με την πρόσθετη υπόθεση ότι το ένα τέταρτο (25%) των προσφύγων που φτάνουν σε μία από αυτές τις τέσσερις χώρες φεύγει σε άλλες χώρες της ΕΕ, το κόστος το 2022 θα μπορούσε να ανέλθει σε 21 δισ. ευρώ (3,3% του ΑΕΠ) για την Πολωνία, 5,4 δισ. ευρώ (2,1%) για τη Ρουμανία, 3,3 δισ. ευρώ (2,0%) για την Ουγγαρία και 2,5 δισ. ευρώ (2,4%) για τη Σλοβακία.
Αυτές είναι πρόχειρες εκτιμήσεις που βασίζονται στις παραδοχές που παρατίθενται και υπόκεινται σε μεγάλη αβεβαιότητα. Ωστόσο, ακόμη κι αν οι μετακινήσεις εντός ΕΕ και οι μετεγκαταστάσεις προσφύγων, που υπερβαίνουν το υποτιθέμενο 25%, μειώσουν το βάρος σε αυτές τις τέσσερις χώρες της πρώτης γραμμής της ΕΕ, η επιβάρυνση στους δημόσιους προϋπολογισμούς θα παραμείνει πολύ υψηλή.
Το Μπρούγκελ προτείνει τη δημιουργία ειδικού ευρωπαϊκού ταμείου
Μια επιλογή θα ήταν η ανακατανομή κονδυλίων από τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ για το 2022. Ωστόσο, οι συνολικές προγραμματισμένες δαπάνες φέτος ανέρχονται σε 171 δισ. ευρώ και έχουν ήδη αναληφθεί δεσμεύσεις για μεγάλο μέρος αυτού του ποσού. Η ανακατεύθυνση των υπολοίπων για την κάλυψη ενός σημαντικού μέρους των δαπανών, περίπου 40 δισεκατομμυρίων ευρώ, που συνδέονται με τους πρόσφυγες θα ήταν πιθανότατα πολιτικά αδύνατη.
Ίσως είναι ευκολότερο να δημιουργηθεί ένα νέο ταμείο για την υποστήριξη των Ουκρανών προσφύγων. Το αν ένα τέτοιο ταμείο θα χρηματοδοτηθεί από εθνικές συνεισφορές ή από δανεισμό της ΕΕ είναι δευτερεύον ζήτημα, καταλήγει το Bruegel.