Η ιδέα για μια αμυντική Ένωση κι έναν κοινό ευρωπαϊκό στρατό αποτελεί δύσκολο εγχείρημα αλλά οι εξελίξεις στο Αφγανιστάν ταρακούνησαν την Ευρώπη.
Η άμυνα αποκλειστική αρμοδιότητα των κρατών-μελών
Η άμυνα της κάθε χώρας, ακόμα κι εντός της πιο επιτυχημένης διακρατικής ένωσης ομολογουμένως, παραμένει εθνική υπόθεση. Η δημιουργία μιας Ένωσης και σε επίπεδο Άμυνας και ενόπλων δυνάμεων ήταν αρκετά φιλόδοξο πλάνο γιατί σκόνταφτε πάντα στην αντίδραση κρατών και πολιτικών εντός της ΕΕ, που έβλεπαν με κακό μάτι την παραπέρα ομοσπονδοποίηση και εμβάθυνση της ενοποίησης της ΕΕ.
Από την άλλη, η βαθιά στρατιωτική συνεργασία με τις ΗΠΑ και μέσα από το ΝΑΤΟ, καθιστούσε φαινομενικά περιττή την προώθηση αυτής της ιδέας και συνολικά την ανάπτυξη των ευρωπαϊκών στρατιωτικών ικανοτήτων. Με απλά λόγια, η ΕΕ έχει βολευτεί στην στρατιωτική ομπρέλα του ΝΑΤΟ και την υπεροπλία του δυτικού της συμμάχου, των ΗΠΑ.
Τι έδειξε το Αφγανιστάν;
Το γεγονότα στο Αφγανιστάν επιβεβαίωσαν αυτό που για τους Ευρωπαίους ήταν εν πολλοίς γνωστό. Αλλά είναι άλλο να γνωρίζει κανείς κάτι, να εκτιμά μια κατάσταση κι άλλο να το βλέπει στην πράξη. Αυτό έγινε στο Αφγανιστάν όπου επιβεβαιώθηκε ότι η ΕΕ δεν ήταν ικανή να εγγυηθεί, χωρίς την συμβολή των ΗΠΑ, ούτε για την ασφάλεια των Ευρωπαίων υπηκόων της.
Τα νέα δεδομένα έγιναν ακόμη περισσότερο φανερά όταν ο Τζ Μπάιντεν, στον απόηχο της αποχώρησης των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν, ανέφερε ότι οι ΗΠΑ δεν θα πολεμούν πλέον τους πολέμους άλλων. Η παραπάνω δήλωση βρήκε αμέσως παραλήπτη των Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ, Ζ. Μπορέλ, ο οποίος τη σχολίασε αναφέροντας ότι «δεν έχουμε άλλη επιλογή. Πρέπει να οργανωθούμε να αντιμετωπίσουμε τον κόσμο όπως είναι και όχι όπως ονειρευόμαστε».
Ο Μπορέλ μάλιστα παραδέχθηκε ότι οι επόμενες κρίσεις, σαν του Αφγανιστάν, είναι προ των πυλών, προτείνοντας τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατιωτικού σώματος 50.000 στρατιωτών για να αντιμετωπίσει ανάλογες καταστάσεις.
Τι ισχύει σήμερα;
Τα τελευταία χρόνια σημαντικοί ευρωπαίοι ηγέτες, όπως ο Γάλλος πρόεδρος, Ε. Μακρόν και η Γερμανίδα Καγκελάριος, Α. Μέρκελ έχουν τοποθετηθεί ανοιχτά για την ανάγκη να δημιουργηθεί μια κοινή αμυντική πολιτική, ένα κοινό πλαίσιο για μια αμυντική Ένωση.
Σε αυτό το πλαίσιο η ΕΕ έχει κάνει βήματα στον τομέα της Ασφάλειας και Άμυνας μέσα από κάποιες σημαντικές πρωτοβουλίες που προωθούν την διακρατική συνεργασία σε αυτούς τους τομείς.
Η Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) είναι το στρατιωτικό σκέλος της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ), μέσα από τις οποίες έχουν δημιουργηθεί οι εσωτερικές και πολιτικές δομές της Ένωσης που κατέστησαν δυνατή τη διεξαγωγή στρατιωτικών και μη, αποστολών και επιχειρήσεων στο εξωτερικό.
Με βάση τη χάραξη μιας κοινής ευρωπαϊκής αμυντικής πολιτικής, όπως προβλέπεται στη Συνθήκη της Λισαβόνας, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προχωρήσει στις συγκεκριμένες πρωτοβουλίες:
Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO)
Η Μόνιμη Διαρθρωμένη Στρατιωτική Συνεργασία (PESCO) συγκροτήθηκε το 2017, με σκοπό την ακόμη μεγαλύτερη σύγκλιση στον στρατιωτικό τομέα μεταξύ των κρατών-μελών που το επιθυμούσαν. Μέχρι σήμερα, συμμετέχουν όλα τα κράτη-μέλη πλην της Δανίας και της Μάλτας. Μέσω του συγκεκριμένου θεσμού γίνεται προσπάθεια να προωθηθεί ένας σημαντικός βαθμός διαλειτουργικότητας και στρατιωτικής επάρκειας και δυνατοτήτων μεταξύ συμμετεχόντων κρατών-μελών τόσο σε εθνικό όσο και σε πολυεθνικό επίπεδο αποστολών και επιχειρήσεων.
Ενδεικτικά, αυτή τη στιγμή τρέχουν 47 προγράμματα μέσω της PESCO σε τομείς της έρευνας, εκπαίδευσης, παραγωγής οπλικών συστημάτων και μέσων για τις ένοπλες δυνάμεις και τις λοιπές υπηρεσίες υποστήριξης από τη στεριά, τη θάλασσα, τον αέρα, μέχρι το διάστημα και τον κυβερνοχώρο.
Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (EDF)
Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (EDF), συγκροτήθηκε και αυτό το 2017, για να στηριχθεί οικονομικά και επενδυτικά το σχέδιο της ΕΕ στον στρατιωτικό τομέα. Στόχος του ταμείου είναι να συμβάλλει στη συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών, ευρωπαϊκών εταιρειών, ακόμα και μεταξύ ερευνητικών κέντρων και πανεπιστημίων, για την ανάπτυξη της στρατιωτικής τεχνολογίας.
Το EDF από τη μία χρηματοδοτεί την από κοινού έρευνα σε προγράμματα άμυνας και από την άλλη παρέχει κίνητρα σε ευρωπαϊκές εταιρείες και ευρωπαϊκά κράτη για συνεργασία στην επένδυση και ανάπτυξη κοινών προγραμμάτων άμυνας και τεχνολογιών για στρατιωτική χρήση.
Οι ευρωβουλευτές στις 29 Απριλίου του 2021 ενέκριναν το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, ύψους 7.9 δισ. ευρώ, στα πλαίσια του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού της ΕΕ (2021-2027).
Συνεργασία με ΝΑΤΟ, στρατιωτική ευελιξία εντός ΕΕ, χρηματοδότηση και έλεγχος
Τα δύο παραπάνω εργαλεία συνοδεύουν η σταθερή συνεργασία της ΕΕ με το ΝΑΤΟ σε τομείς όπως η κυβερνοασφάλεια, οι κοινές στρατιωτικές ασκήσεις και η αντιτρομοκρατία,.
Παράλληλα, έχουν προχωρήσει δράσεις για τη διευκόλυνση της στρατιωτικής κινητικότητας εντός της ΕΕ για την ταχεία αντιμετώπιση κρίσεων, η βελτίωση της χρηματοδότησης στρατιωτικών και πολιτικών αποστολών και επιχειρήσεων και τέλος η νέα δομή διοίκησης και ελέγχου της Ένωσης (MPCC).
Μέχρι το 2020, η Ευρώπη διέθετε δυνάμεις σε 16 αποστολές που απλώνονται στις τρεις ηπείρους με στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό που ξεπερνά τα 6000 άτομα.
Ευρωκοινοβούλιο - Να προχωρήσει η αμυντική Ένωση
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ξεκαθαρίσει ότι η αξιοποίηση των διατάξεων της Συνθήκης της Λισαβόνας θα πρέπει να προχωρήσει ώστε να γίνει η Ευρωπαϊκή Ένωση μια αμυντική Ένωση.
Καθώς η ασφάλεια αποκτά όλο και μεγαλύτερη προτεραιότητα για τους Ευρωπαίους, σύμφωνα με αντίστοιχες δημοσκοπήσεις και ο κόσμος φαίνεται να αλλάζει προς ένα πιο ασταθές και επικίνδυνο διεθνές περιβάλλον, οι Ευρωβουλευτές εκτιμούν ότι πρέπει η ΕΕ να αναβαθμίσει την αμυντική της πολιτική.
«Το Αφγανιστάν θα μπορούσε να ξυπνήσει την ΕΕ», όπως με γλαφυρό τρόπο αποτύπωσε ο Ζοζέπ Μπορέλ την ανάγκη η ΕΕ να προσαρμοστεί στρατιωτικά και στρατηγικά στις νέες συνθήκες.