Για πρώτη φορά οι Ρώσοι προπαγανδιστές αναγνώρισαν τις υποχωρήσεις που έκανε ο στρατός τους στην Ουκρανία.
Η γνωστή προπαγανδίστρια Όλγα Σκαμπέγιεβα, η οποία ήταν εκείνη που έλεγε ότι ο ρωσικός στρατός θα πάρει το Κίεβο μέχρι το μεσημέρι, και το απόγευμα θα κάνει παρέλαση στο Μαϊντάν, στο κρατικό κανάλι Ρωσία 24 άσκησε κριτική στη στρατιωτική ηγεσία για την αποτυχία του ρωσικού στρατού, χρησιμοποιώντας σκληρές εκφράσεις.
Σε ανάλογο κλίμα κινήθηκαν και οι δηλώσεις των καλεσμένων της εκπομπής, ενώ ο ανταποκριτής της εκπομπής στα πεδία των μαχών είπε ότι θα χρειαστούν δύο μήνες για να υπάρξουν θετικές (για τη Ρωσία) αλλαγές στο μέτωπο.
Νωρίτερα, όπως θυμάστε, οι ήττες του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία βαπτίζονταν «κίνηση καλής θέλησης» και «αναδιάταξη του στρατού».
Η διευθύντρια του Russia Today, Μαργαρίτα Σιμονιάν, ένα από τα κεντρικότερα φερέφωνα του καθεστώτος Πούτιν, σε μήνυμα που δημοσίευσε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έκανε έκκληση «να σταματήσουν όλοι να λένε ψέματα», καθώς, όπως επεσήμανε, τα ψέματα «μπορούν να παρατείνουν την παραμονή σε μια θέση (ευθύνης) κάποιου», αλλά στο τέλος βλάπτουν. Αυτή η δήλωσή της σχολιάστηκε σκωπτικά από επώνυμους και απλούς πολίτες της Ρωσίας, καθώς η ίδια η Σιμονιάν έχει γίνει συνώνυμο της προπαγάνδας και του ψέματος τα τελευταία χρόνια. Ανάλογη επικοινωνιακή «ειλικρίνεια» επεδείχθη και από άλλους στυλοβάτες του καθεστώτος Πούτιν στα ΜΜΕ και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Γιατί όμως;
Γνωρίζοντας τον ασφυκτικό έλεγχο που ασκεί το Κρεμλίνο στα ρωσικά ΜΜΕ έχουμε κάθε λόγο να υποθέσουμε ότι αυτή η αλλαγή στάσης, η παραδοχή των στρατιωτικών αποτυχιών, ακόμα και η έντονη κριτική στη στρατιωτική ηγεσία της χώρας δεν είναι προϊόν ελευθεροστομίας των δημοσιογράφων αλλά μια νέα κατεύθυνση της ρωσικής προπαγάνδας.
Καθώς οι αποτυχίες του στρατού δεν μπορούν πλέον να κρυφτούν κάτω από βουνά με ψέματα και η πραγματική κατάσταση στο μέτωπο αναγκάζει το ρωσικό υπουργείο Αμυνας να μαζεύει όλο και περισσότερους επιστρατευμένους για να τους στείλει σε βέβαιο θάνατο, η ρητορική του Κρεμλίνου αλλάζει ραγδαία.
Αυτή η αλλαγή, όπως επισημαίνουν αναλυτές, σηματοδοτεί ενδεχομένως την προσπάθεια του Πούτιν και του άμεσου περιβάλλοντός του να βγει «στεγνός από το νερό». Δηλαδή, να μη χρεωθεί προσωπικά τις αποτυχίες, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμα και στην άμεση απομάκρυνσή του.
Το σύστημα που εφαρμόζεται από τα παλιά στη Ρωσία και ενδεχομένως να χρησιμοποιηθεί και σήμερα συνοψίζεται στη γνωστή ρωσική φράση «καλός τσάρος, κακοί βογιάροι». Δηλαδή, ότι ο ίδιος ο Πούτιν τα σκέφτηκε όλα σοφά και έξυπνα, αλλά οι από κάτω τού τα έκαναν θάλασσα, είτε επειδή είναι ανίκανοι είτε επειδή είναι διεφθαρμένοι.
Ξεκαθάρισμα λογαριασμών μεταξύ ομάδων εξουσίας στη Μόσχα
Πριν από λίγες εβδομάδες, ένα από τα σενάρια που διαφαινόταν -παρατηρώντας προσεκτικά τα δημοσιεύματα του ρωσικού Τύπου- ήταν η δημιουργία κάποιου «αποδιοπομπαίου τράγου» στο πρόσωπο ενός ή δύο στρατηγών, στους οποίους θα μπορούσαν να φορτωθούν όλες οι αποτυχίες.
Κατά το συνηθισμένο σενάριο, πιθανόν θα εντοπιζόταν «ουκρανικό ίχνος», «ίχνος αμερικανικών μυστικών ασφαλείας» ή και τα δύο. Ωστόσο, σήμερα, μετά την τεράστια αναστάτωση που προέκυψε κατά τη διάρκεια της «μερικής επιστράτευσης» αλλά κυρίως από τις πρόσφατες ήττες στο Χάρκοβο, στη Χερσώνα κ.ά., αυτό το σενάριο μετατρέπεται σιγά σιγά σε σενάριο ξεκαθαρίσματος λογαριασμών μεταξύ των ομάδων εξουσίας στη Μόσχα.
Ειδικότερα, η πιθανότητα που υπάρχει είναι είτε να φορτωθεί την αποτυχία η FSB, είτε ο στρατός. Πρόκειται για δύο διαφορετικά κέντρα εξουσίας -θυμόμαστε ότι η FSB έχει ένα τεράστιο στρατό ενόπλων, ενώ ο στρατός έχει τη δική του μυστική υπηρεσία, τη GRU. Οι κατηγορίες με τις οποίες μπορεί να επιβαρυνθούν είναι οι εξής: Η μεν FSB ότι έδωσε λανθασμένες πληροφορίες στην ηγεσία της Μόσχας όσον αφορά το αξιόμαχο του ουκρανικού στρατού, τη διάθεση των Ουκρανών για αντίσταση, αλλά και κατασπατάληση πόρων προοριζόμενων για τη διάβρωση της Ουκρανίας από μέσα. Αυτά είχαν ως αποτέλεσμα η χώρα να μπλέξει σε έναν πόλεμο, στον οποίο δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει.
Από την πλευρά της, η ηγεσία του ρωσικού στρατού μπορεί να κατηγορηθεί για κλοπή πόρων, προοριζόμενων για υλικοτεχνική-στρατιωτική υποδομή, τη συνολική κακή εικόνα του στρατού και για λανθασμένες αποφάσεις όσον αφορά τη διεξαγωγή του πολέμου.
Σε κάθε περίπτωση, δεν πρόκειται για κάποια πραγματική αναζήτηση αιτίας για την ντροπιαστική εικόνα του ρωσικού στρατού, που έγινε περισσότερο γνωστός για λεηλασίες, βιασμούς, δολοφονίες αμάχων και το... πόσο γρήγορα δραπετεύει από το πεδίο της μάχης, όταν τα πράγματα ζορίσουν. Περισσότερο πρόκειται για την προσπάθεια του ίδιου του Πούτιν να διαφυλάξει όσο περισσότερο μπορεί την εικόνα του και να παραμείνει στην εξουσία, αλλά και για διαμόρφωση νέων ισορροπιών εντός του Κρεμλίνου, με νέους παίκτες να εμφανίζονται και παλιούς να αναβαθμίζονται.
Δύο νέοι ισχυροί παίκτες
Ανάμεσα σε εκείνους που επιχειρούν να αναβαθμιστούν είναι ο πολεμοχαρής κυβερνήτης της Τσετσενίας Ραμζάν Καντίροφ, ο οποίος καταβάλλει προσπάθειες να παρουσιάσει τον εαυτό του ως έναν από τους ήρωες αυτού του πολέμου.
Ο Καντίροφ, ο οποίος έχει εξουσίες που δεν αντιστοιχούν στο θεσμικό του ρόλο -όπως ο προσωπικός στρατός και η δυνατότητα να κάνει επαφές σε θέματα εξωτερικής πολιτικής με μουσουλμανικές χώρες-, χτίζει την εικόνα του με μεγάλο ζήλο τους μήνες του πολέμου. Οι κινήσεις του ίδιου και των πολεμιστών του διαδίδονται μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ πρόσφατα δήλωσε ότι θα στείλει στον πόλεμο τα ανήλικα παιδιά του. Προφανώς πρόκειται για μια επικοινωνιακή επιχείρηση.
Ένας άλλος παίκτης που «ξεφύτρωσε από το πουθενά» είναι ο αποκαλούμενος και «μάγειρας του Πούτιν», πρώην ποινικός, ιδρυτής της παραστρατιωτικής ακροδεξιάς οργάνωσης μισθοφόρων «Βάγκνερ», φερόμενος ως δημιουργός στρατών τρολ και γενικά άνθρωπος με «πλούσιο βιογραφικό», Εβγκένι Πριγκόζιν. Ο Πριγκόζιν, που επί χρόνια ήταν ένας άνθρωπος του παρασκηνίου, προσφάτως «αναβαθμίστηκε» κυκλοφορώντας στις ρωσικές φυλακές και στρατολογώντας Ρώσους βαρυποινίτες για τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Βίντεο με τις ομιλίες του Πριγκόζιν προς τους κρατουμένους διέρρευσαν στις σελίδες κοινωνικής δικτύωσης, ενώ πριν από λίγες ημέρες ο «μάγειρας του Πούτιν» εθεάθη να κυκλοφορεί φορώντας τρία παράσημα.
Καντίροφ και Πριγκόζιν πριν από λίγες ημέρες εξαπέλυσαν επίθεση μέσω των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης στην ηγεσία του ρωσικού στρατού για τις αποτυχίες στις μάχες. Κάτι τέτοιο νωρίτερα θα ήταν ανήκουστο και οι δυο τους θα είχαν ξηλωθεί μέσα σε λίγα λεπτά ή και θα είχαν χαθεί σε κάποιο υπόγειο. Το προνόμιο να ασκεί κάποιος κριτική στη διοίκηση του στρατού κατά τη διάρκεια πολέμου ανήκει σε έναν άνθρωπο, τον Πούτιν. Αντ’ αυτού, οι συγκεκριμένοι όχι μόνο δεν έπαθαν κάτι αλλά στη συνέχεια ο Πούτιν απένειμε στον Καντίροφ τον βαθμό του στρατηγού (Colonel general), εξισώνοντάς τον ουσιαστικά με τον επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσίας, Γεράσιμοφ, τον «πατέρα» του γνωστού «δόγματος Γεράσιμοφ».
Αυτή η αναβάθμιση παραβιάζει κατάφωρα τις ισορροπίες στον ρωσικό στρατό και δείχνει την κατεύθυνση που επέλεξε να πάρει ο Πούτιν όσον αφορά την εύρεση του «αποδιοπομπαίου τράγου», που αναφέρω πιο πάνω. Όχι μόνο διότι κανείς δεν ξέρει και δεν καταλαβαίνει ποιες είναι ακριβώς οι πολεμικές αρετές του Καντίροφ ώστε να αξίζει έναν τόσο υψηλό στρατιωτικό βαθμό, αλλά και επειδή σχεδόν το σύνολο της ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων της Ρωσίας μισούν τον Καντίροφ όχι μόνο για τις θρασύτατες παρεμβάσεις και την κριτική που ασκεί σε αυτούς αλλά και επειδή οι ίδιοι πολέμησαν εναντίον τού πατέρα Καντίροφ στην Τσετσενία, δύο δεκαετίες νωρίτερα.
Ωστόσο, ένας ακόμα -εξίσου σημαντικός- λόγος για την αναβάθμιση Καντίροφ-Πριγκόζιν είναι η αντιμετώπιση του «εσωτερικού εχθρού».
Πριν από λίγες ώρες κυκλοφόρησε βίντεο με κάποιους μαχητές του Καντίροφ να απειλούν τις τοπικές αρχές των ρωσικών περιφερειών ότι στην περίπτωση που δεν πραγματοποιηθεί σωστά η επιστράτευση, οι ίδιοι «θα έρθουν στα πανεπιστήμια των πόλεων», εννοώντας ότι θα έρθουν να «επιστρατεύσουν» διά της βίας τους φοιτητές.
Η επιστράτευση παρουσιάζει πολύ σημαντικά προβλήματα, εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσοι έχουν δραπετεύσει στο εξωτερικό, πολλοί κρύβονται από τη στρατονομία ή προσπαθούν να εξαγοράσουν την «ελευθερία» τους μέσω κυκλωμάτων. Αυτό έχει αρχίσει να δημιουργεί σημαντικά κοινωνικά προβλήματα που δεν αποκλείεται να μετατραπούν σε ταραχές, όπως στο Νταγκεστάν.
Σε αυτό το σημείο, λοιπόν, ο Πούτιν ενεργοποιεί τους «κακούς» Τσετσένους προκειμένου εκείνοι να σπείρουν τον τρόμο εντός της Ρωσίας και κυρίως ανάμεσα στα κρατικά στελέχη μεσαίου βαθμού, πάνω στους οποίους και στηρίζονται οι διαδικασίες λειτουργίας του κράτους. Αντίστοιχο ρόλο έχουμε δει να ασκούν τα στελέχη της «Βάγκνερ» μέσα στον στρατό που πολεμάει. Να απειλούν, να ξυλοκοπούν ή και να εκτελούν τους Ρώσους που αρνούνται να πάνε στη μάχη ή οπισθοχωρούν.
Πόσο πιθανή είναι μια αντίδραση του στρατού
Βεβαίως, όλα αυτά τα πράγματα είναι γνωστά και κατανοητά στην ηγεσία του ρωσικού στρατού. Οι Ρώσοι στρατηγοί όχι μόνον αναγκάστηκαν από την πολιτική ηγεσία της χώρας να στείλουν τους στρατιώτες τους απροετοίμαστους σε έναν βέβαιο θάνατο χωρίς κάποιον εμφανή λόγο αλλά τώρα κατηγορούνται και λοιδορούνται από άτομα του κοινού ποινικού δικαίου, όπως ο Πριγκόζιν.
Οι δυτικές μυστικές υπηρεσίες παρακολουθούν την κατάσταση και περιμένουν με ενδιαφέρον την αντίδραση, που αργά ή γρήγορα θα έρθει από τον στρατό. Αρκετοί είναι εκείνοι που μιλούν για ένα ενδεχόμενο σκληρής σύγκρουσης εντός της Ρωσίας, η οποία δεν αποκλείεται να λάβει τον χαρακτήρα του εμφυλίου πολέμου.
Όσον αφορά τον ρόλο της FSB, η οποία ελέγχει ένα μεγάλο κομμάτι των μηχανισμών διοίκησης της Ρωσίας, εκτιμάται από αναλυτές ότι προς το παρόν δεν απειλείται από τις εξελίξεις και σε περίπτωση εσωτερικής σύγκρουσης θα σταθεί στο πλευρό του Πούτιν. Ο ίδιος ο Πούτιν εξάλλου είναι γέννημα-θρέμμα της.
Διάφορες πηγές, πάντως, εκτιμούν ότι το επόμενο διάστημα επιφυλάσσει σημαντικά νέα όσον αφορά την εσωτερική κατάσταση στη Ρωσία. Ειδικά αν δεν σταματήσει η προέλαση των Ουκρανών στο μέτωπο.