Η προσφυγή αρκετά συχνά του Βλαντίμιρ Πούτιν σε ένα λεξιλόγιο με υβριστικούς χαρακτηρισμούς και όρους αργκό και μαφίας, που δεν συνάδουν με τη στάση ηγέτη μεγάλης χώρας, δεν είναι τυχαία.
Για τον Γάλλο επίτιμο καθηγητή Ρωσικού και Σοβιετικού Πολιτισμού και μεταφραστή του Ρώσου νομπελίστα συγγραφέα Αλεξάντερ Σολζενίτσιν (1918-2008), Ιβ Αμάν, τα λόγια και οι πράξεις του Ρώσου προέδρου έχουν επηρεαστεί εμφανώς από τη διάβρωση που υπέστη η ρωσική κοινωνία από την «ηθική της μαφίας», που αναλύεται εκτενώς στο «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ».
Λίγους μήνες πριν αναλάβει την προεδρία της Ρωσίας το 1999, ο τότε πρωθυπουργός Βλαντίμιρ Πούτιν είχε προκαλέσει κατάπληξη στην υφήλιο διαμηνύοντας ότι η Ρωσία «θα σκότωνε τους [Τσετσένους] τρομοκράτες στην τουαλέτα». Είναι εξοικειωμένος με τέτοιες εκφράσεις, που όσο ανοίκειες κι αν είναι, αξίζουν πολιτικής προσοχής. Όπως εκείνη στις 16 Μαρτίου 2022, όταν εκτός ορίων ο Ρώσος πρόεδρος έκανε λόγο σε ομιλία του, για «προδότες και μπάσταρδους», για «πέμπτη φάλαγγα» και την ανάγκη «αυτοκάθαρσης της κοινωνίας» στη Ρωσία.
Ή το σχόλιο του Πούτιν – και μάλιστα ενώπιον του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν – λίγες εβδομάδες πριν την έναρξη της ρωσικής εισβολής – που παρέπεμπε σε βιασμό και νεκροφιλία, όταν αναφερόμενος στην αρνητική στάση του Βολόντιμιρ Ζελένσκι αναφορικά με τη συμφωνία του Μινσκ -το ειρηνευτικό σχέδιο για την ανατολική Ουκρανία, που διαπραγματεύτηκαν το 2015 Μόσχα και Κίεβο -, σχολίασε: «Είτε σου αρέσει είτε όχι, ομορφιά μου, θα πρέπει να το υποστείς». Την επομένη Ο Ουκρανός πρόεδρος απάντησε στη διάρκεια συνέντευξης Τύπου του με τον Μακρόν ότι ο Ρώσος ομόλογός είχε δίκιο: «η Ουκρανία ήταν πράγματι όμορφη, αλλά [ο Πούτιν] το παρατράβηξε αποκαλώντας την “ομορφιά του”».
Όπως σημειώνει ο πρώτος στη Γαλλία μεταφραστής του «Αρχιπελάγους Γκουλάγκ» του Σολζενίτσι, εκείνο που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι το επίμαχο σχόλιο του Πούτιν είναι παρμένο από ένα τσαστούχκα (σατιρικό δίστιχο) για την Ωραία Κοιμωμένη: «Σε φέρετρο κοιμάται η ομορφιά μου, σύρθηκα και την π...ξα. Είτε σου αρέσει, είτε όχι, κοιμήσου ομορφιά μου».
«Το είπε ο αρχηγός»
Αλλά υπάρχει ένα άλλο, χιουμοριστικό υποτίθεται σχόλιο, που πέρασε απαρατήρητο στο εξωτερικό γιατί χάθηκε στη μετάφραση, εκείνο του υπ ΕΞ του Πούτιν, Σεργκέι Λαβρόφ, στις 18 Φεβρουαρίου. Υπογραμμίζοντας πόσο σημαντικό ήταν για τη Ρωσία να υπογράψει μια συνθήκη με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Λαβρόφ ξεκίνησε: «Ο αρχηγός το είπε, ο αρχηγός το έκανε. Θα τα κάνουμε όλα ειλικρινώς. Ωστόσο, οι poniatiya (που μεταφράζεται ως "κανόνες") πρέπει επίσης να γίνονται σεβαστές διεθνώς. »
Για ποιους κανόνες μιλούσε ο Λαβρόφ; Οι poniatiya, εξηγεί ο Ιβ Αμάν, δεν είναι όπως οι άλλοι κανόνες, αλλά αυτοί που επιβάλλουν και τηρούν οι “αρχηγοί”, τα αφεντικά των κακοποιών των φυλακών, του υπόκοσμου, αυτοί που ονομάζονται επίσης στα ρωσικά Vory v zakone, δηλαδή στην κυριολεξία “κλέφτες στο νόμο”. Επομένως, σε αυτό το πλαίσιο, «ειλικρινά» σημαίνει «σύμφωνα με τους κανόνες της μαφίας». Κι είναι ανήκουστο, «ο υπουργός Λαβρόφ, ένας φαινομενικά μορφωμένος άνθρωπος, να ζητά να διευθετηθούν οι διεθνείς σχέσεις με τον τρόπο των κακοποιών! Δεν είναι περίεργο λοιπόν που ισχυρίζεται επίμονα ότι οι Ουκρανοί αυτοβομβαρδίζονται! Επίσης, δεν προκαλεί κατάπληξη το γεγονός ότι η Ρωσική Ομοσπονδία παραβιάζει ελαφρά τη καρδία όλες τις αρχές του διεθνούς δικαίου», γράφει ο Αμάν.
Ο ίδιος ο όρος poniatiya με αυτή την έννοια διαδόθηκε πολύ πρόσφατα στην καθημερινή γλώσσα [στη Ρωσία], αλλά το φαινόμενο έχει ήδη αναλυθεί εκτενώς από τον Αλεξάντερ Σολζενίτσιν, ο οποίος αφιέρωσε ένα ολόκληρο κεφάλαιο σε αυτό στο Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ, που θέτει δυστυχώς, σχεδόν ανυπέρβλητα μεταφραστικά προβλήματα», λέει.
Πώς διέβρωσε η ηθική της μαφίας τη ρωσική γλώσσα
«Η Επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917 είχε απελευθερώσει από τις φυλακές ένα κύμα κρατουμένων του κοινού ποινικού δικαίου, ο εμφύλιος πόλεμος είχε προκαλέσει μια αγριότητα ηθών, εκατομμύρια εγκαταλελειμμένα παιδιά σχημάτισαν συμμορίες μικροεγκληματιών… Αλλά όσο το σοβιετικό καθεστώς φάνηκε αμείλικτο με την "πολιτική", γράφει ο Σολζενίτσιν, τόσο εφησυχάζει απέναντι σε μικροδιακινητές και πραγματικούς μαφιόζους, που θεωρούνται “κοινωνικά κοντινοί” σύμφωνα με τα λόγια του συγγραφέα. (Μέρος Τρίτο, Κεφάλαιο 16).
Είναι αυτοί που επωφελήθηκαν από τις διάφορες αμνηστίες. Η διοίκηση των στρατοπέδων τους ανέθεσε de facto τη διαχείριση των κρατουμένων. Οι άνδρες της πολιτικής αστυνομίας, της μελλοντικής KGB, είχαν διαβρωθεί από την επαφή μαζί τους. Υποτίθεται ότι θα τους επανεκπαίδευαν, αλλά αναρωτιέται κανείς ποιος επανεκπαίδευσε ποιον: εκείνοι της KGB τους τραμπούκους ή το αντίστροφο; Έτσι είναι που η κοινωνία κατά κάποιο τρόπο αυτοποινικοποιήθηκε. Ομάδες ενστερνίστηκαν τους κανόνες της μαφίας, δανειζόμενες από αυτήν έναν τρόπο ζωής, σωματικές συμπεριφορές, μια sui generis “ηθική”, μια ιεραρχία που σχηματίζεται από “νονούς” που βασιλεύουν επί των προστατευομένων τους. Ο “νονός”, μάλιστα, δεν σέβεται τίποτε άλλο παρά τη δύναμη. “Μπορεί να κλέψει την τελευταία του κάλτσα από έναν άνθρωπο που παγώνει μέχρι θανάτου, ξεκαθαρίζει τους λογαριασμούς τους με τους αντιπάλους του έναν προς έναν, θέλει να ζει και να απολαμβάνει και αδιαφορεί για τους άλλους”, γράφει ο Σολζενίτσιν».
Η διάβρωση αυτή της ρωσικής κοινωνίας από την «ηθική» της μαφίας οδήγησε στην «ποινικοποίηση» της γλώσσας, λέει η ιστορικός Φρανσουάζ Τομ, συγγραφέας του βιβλίου “Comprendre le poutinisme” («Κατανοώντας τον Πουτινισμό»). Αυτή η γλώσσα, που αποκαλείται mat στα ρωσικά, απαρτίζεται από χυδαιότητες όπως και η αργκό, αλλά πιο βίαιες. Η mat είναι μια γλώσσα μίσους. Αρχικά, χρησιμοποιεί τις λέξεις για στρατιωτικούς σκοπούς. «Είναι μια μορφή επιθετικότητας ίση με τη στρατιωτική επιθετικότητα», εξήγησε ο συγγραφέας Βίκτορ Εροφέεφ τον Σεπτέμβριο του 2011 στην εβδομαδιαία εφημερίδα MK Estonia. “Αν στείλω κάποιον να γ@μ…, είναι επειδή θέλω να τον καταστρέψω”.
Τι δείχνει για τον χαρακτήρα του Πούτιν η χρήση των όρων της μαφίας
Όπως αναφέρει σε άρθρο του στη γαλλική εφημερίδα Le Monde ο επίτιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Paris-Ouest-Nanterre, «η προσφυγή του Πούτιν στην αργκό της μαφίας κάθε άλλο παρά ασήμαντη είναι, αφού προσφέρει πολύτιμα μαθήματα για τον χαρακτήρα του. Ο Πούτιν έχει παραδεχτεί ότι μερικές φορές καταφεύγει στο mat. Στις ομιλίες του περνά με ευκολία από τις απλές χυδαιότητες στην καταστροφική δύναμη του Mat, υποδηλώνοντας έμμεσα ότι μια αποδοχή του κόσμου των κακοποιών τραμπούκων». Και καταλήγει:
«Πάνω σ’ αυτή την κουλτούρα μπόρεσαν να μπολιαστούν η υπερβολή και η παράνοια, που καταλήγουν να καταποντίζουν όλους τους τυράννους.
Είναι λοιπόν απαραίτητο να ξεχωρίσουμε: όταν ο επικεφαλής του Κρεμλίνου, στοιχειωμένος από την Covid-19, αναγκάζει καθένα από τα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας να του δίνουν αναφορά ένα προς ένα, από απόσταση δέκα μέτρων μακριά, ενώ τρέμουν από φόβο, ποιο είναι το διακύβευμα, η κουλτούρα του “περιβάλλοντος” ή η παράνοια του τυράννου; Η διάκριση δεν είναι χωρίς σημασία, γιατί συνεπάγεται μια διαφοροποιημένη αντίδραση. Δεν αντιμετωπίζεις το ίδιο έναν “αρχηγό” με έναν παρανοϊκό».