Καταστροφικές μπορεί να είναι οι συνέπειες διακοπής της λειτουργίας του διαδρόμου για τη μεταφορά των σιτηρών της Μαύρης Θάλασσας, όχι μόνο για τις χώρες που θα αντιμετωπίσουν επισιτιστική κρίση αλλά ίσως και για την Ευρώπη, η οποία θα έρθει αντιμέτωπη με νέα μεταναστευτικά κύματα εξαιτίας αυτής της κρίσης.
Αυτό υποστηρίζει ο Ουκρανός δημοσιογράφος, αναλυτής και συγγραφέας Βιτάλι Πόρτνικοβ, ο οποίος μίλησε στο iefimerida.gr για τις εξελίξεις και την προοπτική του πολέμου στην Ουκρανία. Οι εκτιμήσεις του κ. Πόρτνικοβ σπανίως πέφτουν έξω, ίσως επειδή δεν προσπαθεί να κερδίσει το ακροατήριό του με φρούδες ελπίδες αλλά είναι συχνά δυσοίωνος και ωμός στις προβλέψεις του. Στο ίδιο μήκος κύματος, μιλώντας στο iefimerida.gr ο ίδιος εκτίμησε ότι ο πόλεμος βρίσκεται μόνο στην αρχή του και ότι σε περίπτωση που δεν συμβεί κάτι καθοριστικό, όπως αλλαγή στο εσωτερικό του Κρεμλίνου ή το ΝΑΤΟ δεν παράσχει σαφείς εγγυήσεις ασφαλείας στην Ουκρανία, ο πόλεμος θα κρατήσει για χρόνια. Θεωρεί δε ότι ο πόλεμος μπορεί να επεκταθεί και στο έδαφος άλλων χωρών, όπως Βαλτικών, Κεντρικής Ασίας και στον Καύκασο αλλά και χωρών του ΝΑΤΟ.
Τα ουκρανικά σιτηρά αποτελούν σημαντικό μέρος των σιτηρών που καταναλώνονται διεθνώς. Στην περίπτωση που η εξαγωγή τους σταματήσει -και κατ’ επέκταση συρρικνωθεί η επόμενη σοδειά- οι τιμές στα σιτηρά παγκοσμίως θα ανέβουν, πλήττοντας κυρίως τις φτωχότερες χώρες της Ασίας και της Αφρικής. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΔΝΤ, αυτή η αύξηση μπορεί να φτάσει ακόμα και το 15% ενώ το ζήτημα φαίνεται να απασχολεί σοβαρά τον ΟΗΕ και το ΝΑΤΟ. Ωστόσο εξαιρετικά επώδυνες θα είναι οι συνέπειες και για την ίδια την Ουκρανία, η οικονομία της οποίας σε μεγάλο βαθμό βασίζεται στις εξαγωγές τροφίμων. Αυτό ήταν και το πρώτο ερώτημα που θέσαμε στον κ. Πόρτνικοβ.
Ποιες θα είναι οι συνέπειες της διακοπής της εξαγωγής σιτηρών για την Ουκρανία;
Η μη λειτουργία της συμφωνίας θα οδηγήσει σε συρρίκνωση του ουκρανικού αγροτικού τομέα. Η συμφωνία δε λειτουργούσε πολύ καλά το τελευταίο διάστημα ωστόσο εκείνες οι ποσότητες σιτηρών που μεταφέρονταν από τον θαλάσσιο διάδρομο της Μαύρης Θάλασσας δεν μπορούν να συγκριθούν με αυτές που μεταφέρονται από τα λιμάνια του Δούναβη και μέσω σιδηροδρομικών οδών προς την Ευρώπη. Αν αυτή η συμφωνία σταματήσει να λειτουργεί οριστικά οι όγκοι θα μειωθούν σημαντικά. Αρκετοί δεν καταλαβαίνουν ότι παρά τη μείωση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων η εντατικότητα των καλλιεργειών αυξήθηκε φέτος στην Ουκρανία. Ακριβώς με την πρόβλεψη ότι θα είναι εφικτή η μεταφορά αυτών των προϊόντων. Και τώρα που γίνεται κατανοητό ότι μπορεί να μη γίνει εφικτή η μεταφορά τους πολλές αγροτικές επιχειρήσεις στους επόμενους μήνες, μετά την επόμενη συγκομιδή, θα κλείσουν.
Οι επιθέσεις κατά της Οδησσού των τελευταίων ημερών έχουν σχέση με τη συμφωνία για τα σιτηρά;
Οι επιθέσεις κατά της Οδησσού σχετίζονται απόλυτα με τη συμφωνία για τα σιτηρά: Η Ρωσία έχει ξεκάθαρο πλάνο να καταστρέψει το λιμάνι της Οδησσού και τις υποδομές του. Ούτως ώστε ακόμα και αν κάποτε δημιουργηθεί η δυνατότητα επιστροφής στη συμφωνία για τα σιτηρά -αν η Ρωσία δεχθεί πίεση από την Τουρκία και τις χώρες του Παγκόσμιου Νότου- η ίδια η Ουκρανία να μην έχει τη δυνατότητα για τη μεταφορά σιτηρών. Στόχος των Ρώσων στις πρόσφατες επιθέσεις ήταν η καταστροφή του λιμανιού, όλα τα υπόλοιπα ήταν επιπλέον. Ξέρετε ότι το κέντρο της Οδησσού βρίσκεται πολύ κοντά στο λιμάνι. Και αν λάβουμε υπόψη ότι οι ρωσικοί πύραυλοι δεν είναι ακριβείας μπορούμε να υποθέσουμε ότι κάποιοι από τους πυραύλους που στόχευαν το λιμάνι να χτύπησαν την πόλη.
Οι Ρώσοι θέλουν να καταστρέψουν την οικονομία της Ουκρανίας εν γένει. Αποστολή τους, που τώρα είναι ξεκάθαρη, καθώς δεν έχουν στρατιωτικές δυνάμεις για την κατάληψη της Ουκρανίας, είναι να μετατρέψουν την Ουκρανία σε χώρο - ακατάλληλο για να ζει κανείς. Το κάνουν συστηματικά και θα εξακολουθήσουν να το κάνουμε μέχρις ότου τους σταματήσουν.
Ορισμένοι λένε ότι ο Πούτιν βγήκε από τη συμφωνία για τα σιτηρά προκειμένου να κερδίσει κάτι, μείωση κυρώσεων, αύξηση πωλήσεων δικών του σιτηρών κ.ά.
Όλα αυτά που ήθελε ο Πούτιν είχαν γίνει. Το μόνο πάνω στο οποίο γίνονταν οι διαπραγματεύσεις ήταν η διασύνδεση του Rosselkhozbank (ρωσική αγροτική τράπεζα) με το SWIFT. Ήδη ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, στην επιστολή του προς τον Πούτιν, υποστήριζε ότι υπάρχει λεπτομερές σχέδιο της διασύνδεσης με το SWIFT θυγατρικής του Rosselkhozbank και ήταν ζήτημα λίγων ημερών. Όλα τα άλλα αιτήματα της Ρωσίας είχαν ικανοποιηθεί. Άλλο ήταν το πρόβλημα (σ.σ. που δεν πωλούνται τα ρωσικά σιτηρά) - οι δυτικές κυβερνήσεις δεν μπορούν να υποχρεώσουν τις εταιρείες των χωρών τους να συνεργάζονται με τις ρωσικές εταιρείες. Οι δυτικές εταιρείες αποφεύγουν να συνεργάζονται με τις ρωσικές καθώς θεωρούν ότι αυτό μπορεί να μην είναι ασφαλές και από εκεί και πέρα λειτουργεί ο νόμος της αγοράς. Ακόμα ακούστηκε το θέμα της επαναλειτουργίας του αγωγού αμμωνίας Ταλιάτι - Οδησσός αλλά αυτός ο αγωγός έχει καταστραφεί στο έδαφος της Ουκρανίας και δεν είναι εφικτή η λειτουργία του τεχνικά. Όλα τα άλλα αιτήματα που έθεσε (ο Πούτιν) ικανοποιήθηκαν.
Δηλαδή θεωρείτε ότι δεν υπάρχει περίπτωση ο Πούτιν να επιστρέψει στη συμφωνία για τα σιτηρά;
Αν ο Πούτιν καταλάβει ότι έχει πρόβλημα στις σχέσεις του με τον Παγκόσμιο Νότο θα επιστρέψει στη συμφωνία. Αλλά δεν είναι σίγουρο ότι όταν συμβεί αυτό η Οδησσός θα είναι σε θέση να μεταφέρει αυτά τα φορτία.
Και αν ο Πούτιν παράσχει απευθείας τα δικά του σιτηρά στις φτωχότερες χώρες;
Η ιδέα της συμφωνίας για τα σιτηρά δεν αφορά την παροχή σιτηρών για τις φτωχότερες χώρες. Οι φτωχότερες χώρες έπαιρναν από αυτή τη συμφωνία 2,5% των σιτηρών. Αλλά ότι το ουκρανικό σιτάρι ανέβαζε τον συνολικό όγκο των σιτηρών και αυτό οι τιμές στα τρόφιμα κρατούνται χαμηλά. Αν το ουκρανικό σιτάρι φύγει από την αγορά οι τιμές αναπόφευκτα θα ανέβουν. Χώρες όπως Αίγυπτος, Αλγερία, Τυνησία, χώρες του Αφρικανικού Κέρατος θα δυσκολεύονται στην αγορά τροφίμων επειδή θα ανέβουν συνολικά οι τιμές στα τρόφιμα. Αυτό συνήθως σε αυτές τις χώρες οδηγεί σε κοινωνικές αναταραχές. Και η αυτή η σημαντική αύξηση στις τιμές μπορεί να οδηγήσει σε μεταναστευτική κρίση. Και αυτό με τη σειρά του θα οδηγήσει στις αποσταθεροποίηση στις χώρες της Ε.Ε. Αν γίνει αυτό, μετά από έξι μήνες θα δείτε στην Ελλάδα τίποτα «Σπαρτιάτες» να αυξάνουν τη δημοφιλία τους στο διπλάσιο ή στο τριπλάσιο. Και το ίδιο πράγμα θα συμβεί σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα.
Ναι αλλά γιατί εφόσον ο Πούτιν θέλει κάτι τέτοιο δεν είχε φύγει νωρίτερα από τη συμφωνία αυτή ή μπήκε σε αυτήν αρχικά;
Επειδή ο Πούτιν ήθελε την επανεκλογή του Ερντογάν στην Τουρκία. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που δεν παραβίασε νωρίτερα τη συμφωνία. Εδώ και μήνες ορισμένοι αναλυτές λένε ότι με το που επανεκλεγεί ο Τούρκος πρόεδρος αυτό θα σημάνει και το τέλος της συμφωνίας για τα σιτηρά.
Ναι αλλά υποτίθεται ότι το κλίμα μεταξύ Πούτιν - Ερντογάν έχει ψυχρανθεί
Δεν έχει σημασία αν είναι πραγματική η όχι η ψύχρανση στις σχέσεις Πούτιν - Ερντογάν. Για τον Πούτιν ήταν σημαντικό να κερδίσει ο Ερντογάν γιατί οποιοσδήποτε άλλος υποψήφιος θα ήταν πολύ περισσότερο ικανός να φτιάξει τις σχέσεις με τις ΗΠΑ και τη Δύση απ’ ότι ο Ερντογάν. Ο Πούτιν χρειαζόταν την Τουρκία του Ερντογάν και αυτό όχι επειδή είναι φίλος του αλλά επειδή ο Ερντογάν από μόνος του είναι ικανός να δημιουργεί κρίσεις και εντάσεις με τη δύση. Αν και τώρα ούτε ο Ερντογάν το κάνει και αντίθετα προσπαθεί να ομαλοποιήσει τις σχέσεις του αλλά η Ρωσία είχε την ιδέα ότι οποιοσδήποτε άλλος πρόεδρος θα ήταν περισσότερο φιλο-δυτικός. Η δουλειά έγινε, ο Ερντογάν νίκησε και ο Πούτιν δεν σκοπεύει να κάνει άλλα «δώρα» στον Ερντογάν. Όσον αφορά την «ψύχρανση» θεωρώ ότι η Τουρκία, με την εξάρτηση που έχει από τη Ρωσία οικονομικά, δεν πρόκειται να τσακωθεί μαζί της.
Οι ίδιοι οι Ρώσοι συνδέουν τις επιθέσεις κατά της Οδησσού με τις πρόσφατες εκρήξεις στη γέφυρα του Κερτς (Κριμαίας). Συμφωνείτε με αυτό;
Θεωρώ ότι οι εκρήξεις στη γέφυρα του Κερτς και ο βομβαρδισμός της Οδησσού δεν συνδέονται με κανέναν τρόπο. Διότι για να γίνει μια τέτοια συστηματική επιχείρηση, όπως ο βομβαρδισμός της Οδησσού ή άλλης πόλης, χρειάζεται προετοιμασία τουλάχιστον μιας εβδομάδας, δεν είναι κάτι που μπορείς να κάνεις σε μερικές ώρες. Πόσο μάλλον αυτοί οι βομβαρδισμοί ξεκίνησαν ουσιαστικά την ίδια μέρα όταν η Ρωσία βγήκε από τη συμφωνία για τα σιτηρά.
Η ιδέα είναι απλή: Βγήκαν επιδεικτικά από τη συμφωνία της Μαύρης Θάλασσας και επιδεικτικά άρχισαν να καταστρέφουν τις υποδομές του λιμανιού της Οδησσού. Αυτό μπορούμε να πούμε ότι έχει μια λογική. Αλλά το να «εκδικηθείς» την Οδησσό για τη γέφυρα της Κριμαίας δεν έχει λογική. Γιατί συγκεκριμένα την Οδησσό και όχι το Κίεβο όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις;
Ακούγεται συχνά ότι πρέπει να περιμένουμε κάποιου είδους διαπραγματεύσεις μεταξύ Ρωσίας - Ουκρανίας.
Δεν σκοπεύουν (οι Ρώσοι) να σταματήσουν τον πόλεμο ούτε να πάνε σε διαπραγματεύσεις. Οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις για ανακωχή θα είναι εφικτές μόνο όταν θεωρήσουν ότι δεν έχουν άλλους πόρους για τη συνέχιση της ύπαρξης τους στην ίδια τους τη χώρα. Αν δουν ότι δεν έχουν αρκετούς πόρους για τη συνέχιση πολέμου υψηλής έντασης θα περάσουν σε πόλεμο χαμηλής έντασης.
Ξέρουμε ότι έχουν σπαταλήσει περίπου το 50% των στρατιωτικών τους πόρων. Άρα σε ένα ή δύο χρόνια δεν θα μπορούν να συνεχίζουν τον πόλεμο υψηλής έντασης. Όσον αφορά τον πόλεμο χαμηλής έντασης -το να βομβαρδίζουν κατά καιρούς περιοχές της Ουκρανίας, να αμύνονται σε τμήματα κατεχόμενων ουκρανικών εδαφών ή να κάνουν σποραδικές επιθέσεις- αυτός θα συνεχιστεί.
Θεωρώ ότι οι συζητήσεις για κάποιες διαπραγματεύσεις στερούνται νοήματος. Η Δύση μπορεί να πιέζει την Ουκρανία για οποιεσδήποτε συμφωνίες, καθώς η Ουκρανία εξαρτάται απόλυτα από τη Δύση για στρατιωτική και οικονομική βοήθεια. Η Ρωσία όμως είναι εκείνη που δεν πρόκειται να πάει σε διαπραγματεύσεις. Διαρκώς, όταν μιλάνε για διαπραγματεύσεις, σχηματίζεται η άποψη ότι ο Πούτιν κάθεται στο Κρεμλίνο και περιμένει διαπραγματεύσεις και ο Ζελένσκι αρνείται. Δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο.
Ο Πούτιν δεν θα πάει σε διαπραγματεύσεις τουλάχιστον μέχρι να αλλάξει ο Πρόεδρος στις ΗΠΑ. Θεωρώ ότι αν δεν υπάρξει κάποια σημαντική αλλαγή, όπως ανατροπή στο Κρεμλίνο ή παγκόσμια σύγκρουση, ο πόλεμος θα συνεχιστεί μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ΄20 και στις αρχές του ‘30. Πιθανότητα μάλιστα να επεκταθεί και σε άλλες χώρες, ίσως πρώην σοβιετικές, στον Καύκασο, στην Κεντρική Ασία. Θεωρώ ότι είμαστε μόνο στην αρχή και αυτές είναι οι πρώτες σταγόνες της βροχής. Μάλιστα, αν αυτός ο πόλεμος επιμηκυνθεί και άλλο δεν αποκλείω κάποιου είδους αντιπαράθεση της Ρωσίας με χώρα - μέλος του ΝΑΤΟ. Σήμερα η Δύση νομίζει ότι θα μπορέσει να περιορίσει γεωγραφικά τον πόλεμο αλλά δεν ξέρω κατά πόσο θα τα καταφέρει.
Θεωρείτε ότι η βοήθεια της Δύσης προς την Ουκρανία θα μειωθεί σημαντικά αν ο πόλεμος διαρκέσει πολύ;
Δε νομίζω να μειωθεί η στρατιωτική βοήθεια γιατί η Δύση δεν έχει κάποια άλλη επιλογή. Θα προσπαθεί να τα βρει με τη Ρωσία αλλά δεν θα καταφέρει τίποτα. Θα αναγκαστεί να βοηθάει την Ουκρανία.
Πως βλέπετε την λύση αυτού όλης αυτής της κατάστασης;
Η Ρωσία δεν έχει τρόπο να κατακτήσει την Ουκρανία στρατιωτικά. Η Ουκρανία έχει δυνατότητα να αντιστέκεται. Φαίνεται από το μέτωπο: Η Ουκρανία επιτίθεται και η Ρωσία αμύνεται. Μπορεί αργότερα αυτό να αλλάξει αλλά αυτό που βλέπουμε δείχνει ότι η Ρωσία δεν έχει τη δυνατότητα να διεξάγει πόλεμο τέτοιας κλίμακας όπως στην αρχή. Και οι δυνατότητές της διαρκώς θα μειώνονται. Αλλά αυτό μπορεί να διαρκέσει μέχρι και 20 χρόνια. Έχουμε μπει σε μια μακροχρόνια σύγκρουση κατά τα πρότυπα του Λιβάνου ή της Συρίας. Ο πόλεμος μπορεί να τελειώσει πιο σύντομα μόνο αν η Ουκρανία λάβει εγγυήσεις ασφαλείας από το ΝΑΤΟ. Αν αυτές οι εγγυήσεις θα αφορούν περιοχές όπου δεν γίνονται εχθροπραξίες τότε η σύγκρουση θα περιοριστεί τοπικά και σύντομα θα τελειώσει. Αν η Δύση δεν το κάνει τότε ο πόλεμος θα συνεχιστεί για χρόνια.