Την περασμένη εβδομάδα η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, επέλεξε ως πρώτο στην ιστορία της ΕΕ επίτροπο Άμυνας τον Άντριους Κουμπίλιους, πρώην πρωθυπουργό της Λιθουανίας.
Το πόστο αυτό θεωρείται ζωτικής σημασίας, καθώς η ΕΕ δεν διαθέτει ισχυρό στρατό, ούτε είναι υπεύθυνη για τις ένοπλες δυνάμεις του κάθε κράτους-μέλους της, αλλά ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία υπογράμμισε την αδύναμη και κατακερματισμένη αμυντική βιομηχανία του μπλοκ και την εξάρτησή του από τις ΗΠΑ για κεφάλαια και βασικό στρατιωτικό εξοπλισμό. Επίσης, η πιθανότητα επιστροφής του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο ανέδειξε την ανάγκη ενίσχυσης της στρατηγικής αυτονομίας της Ένωσης.
Το ερώτημα, ωστόσο, είναι κατά πόσον το χαρτοφυλάκιο του επιτρόπου Άμυνας θα είναι αρκετά ισχυρό και ανεξάρτητο για να αναπτυχθούν οι στρατιωτικές δυνατότητες της ΕΕ και να επιτευχθεί μια ευρωπαϊκή αμυντική συμμαχία, ικανή να κοιτάζει στα μάτια δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα.
Επί σειράν ετών ο νέος επίτροπος Άμυνας ήταν ενεργό μέλος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και συνεργαζόταν στενά για τις σχέσεις της Ένωσης με τη Ρωσία, ενώ τον περασμένο Ιούνιο επανεξελέγη ευρωβουλευτής. Το Βίλνιους ήλπιζε ότι τα πεπραγμένα του Κουμπίλιους και η λιθουανική υποστήριξη προς την Ουκρανία θα του εξασφάλιζαν ένα χαρτοφυλάκιο σχετικό με την εξωτερική πολιτική.
Αλλά, τελικά, επελέγη για το χαρτοφυλάκιο της Άμυνας. Όπως εξήγησε η Φον ντερ Λάιεν στους δημοσιογράφους στο Στρασβούργο κατά την παρουσίαση του νέου της τιμ επιτρόπων, ο Κουμπίλιους «θα εργαστεί για την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής αμυντικής ένωσης και την ενίσχυση των επενδύσεών μας στη βιομηχανική παραγωγή».
Ο ηράκλειος άθλος που καλείται να φέρει εις πέρας ο Κουμπίλιους
Κατά την έναρξη της προηγούμενης θητείας της η Φον ντερ Λάιεν δημιούργησε μια νέα γενική διεύθυνση δημοσίων υπαλλήλων, την DEFIS («Αμυντική Βιομηχανία και Διάστημα»), για να εργαστεί στην αμυντική βιομηχανική πολιτική, η οποία εκείνη την εποχή επικεντρωνόταν κυρίως στην έρευνα και στην ανάπτυξη.
Ο διορισμός του νέου επιτρόπου Άμυνας έρχεται μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, που ανέδειξε τους κινδύνους που προκύπτουν εξαιτίας των κρίσιμων ελλείψεων πυρομαχικών και βασικού αμυντικού εξοπλισμού.
Πριν την αιφνίδια παραίτησή του την περασμένη εβδομάδα, ο πρώην πλέον επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς Τιερί Μπρετόν -υπεύθυνος και για την αμυντική βιομηχανία τα τελευταία πέντε χρόνια- είχε αρχίσει να διαμορφώνει το χαρτοφυλάκιο, εστιάζοντας στην ενίσχυση της κοινής προμήθειας όπλων και της παραγωγικής ικανότητας για την επέκταση της αμυντικής βιομηχανίας της γηραιάς ηπείρου.
Το καθήκον του Κουμπίλιους θα είναι να χαρτογραφήσει τι πραγματικά χρειάζεται η ΕΕ για να ενισχύσει τις αμυντικές της ικανότητες, τις οποίες συνήθως φυλάσσουν ως κόρη οφθαλμού τα κράτη-μέλη, θεωρώντας ότι είναι εθνική τους αρμοδιότητα.
Ο νέος επίτροπος Άμυνας θα χειρίζεται, επίσης, τις διαπραγματεύσεις και την ανάπτυξη του νέου Προγράμματος Αμυντικής Βιομηχανίας της ΕΕ (EDIP), σχέδιο το οποίο αποσκοπεί στην αύξηση της παραγωγικής ικανότητας, στη δημιουργία αποθεμάτων και στην παροχή κινήτρων για εξαγωγές προϊόντων παραγωγής της ΕΕ σε τρίτες χώρες.
Ο ρόλος του θα περιλαμβάνει, επιπλέον, την άσκηση πίεσης για την εξεύρεση πόρων με σκοπό την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας και τις μεγαλύτερες αμυντικές δαπάνες που έχει κάνει το μπλοκ από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν δεσμευτεί να δαπανήσουν περισσότερα για την άμυνά τους, αλλά ακόμη δεν είναι ορατά κάποια θεαματικά αποτελέσματα. Η Κομισιόν διερευνά τρόπους χρηματοδότησης της άμυνας της ΕΕ, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχει παρουσιάσει λεπτομερείς προτάσεις για το πώς θα το κάνει.
O Ευρωπαίος επίτροπος με το ασαφές χαρτοφυλάκιο
Τους περασμένους μήνες οι βασικοί άξονες ευθύνης του νέου χαρτοφυλακίου έχουν εγείρει ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσον μπαίνει στα χωράφια άλλων επιτρόπων.
Η Φον ντερ Λάιεν το είχε βαφτίσει χαρτοφυλάκιο για την «άμυνα», παραλείποντας την πτυχή της «βιομηχανίας», κάτι που σημαίνει ότι ο ορισθείς νέος επίτροπος θα επικαλύπτει αρμοδιότητες και ευθύνες εθνικών κυβερνήσεων και της νέας επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας. Το εύρος των ευθυνών του Κουμπίλιους παραμένει ασαφές, όπως και ο καταμερισμός εργασίας με την επίτροπο Εξωτερικής Πολιτικής της Ένωσης, Κάγια Κάλιας, η οποία, σύμφωνα με τις Συνθήκες της ΕΕ, είναι υπεύθυνη για την εξωτερική και αμυντική πολιτική του μπλοκ.
Υπ' αυτή την ιδιότητα η Κάλας θα προεδρεύει σε διακυβερνητικά φόρουμ, όπως τα συμβούλια των υπουργών Εξωτερικών και Άμυνας και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (EDA), τα οποία έχουν οδηγήσει στη χάραξη πολιτικής. Αναλυτές εξέφρασαν ανησυχίες ότι ο διορισμός του επιτρόπου Άμυνας της ΕΕ θα μπορούσε να οδηγήσει μακροπρόθεσμα σε μια μάχη για αρμοδιότητες.
Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πολιτικής (EPC), τα καθήκοντα του νέου επιτρόπου δεν μπορούν να επικεντρωθούν αποκλειστικά στην άμυνα, καθώς «θα πρέπει να εκτείνονται σε τέσσερα επίπεδα: βιομηχανία, επενδύσεις, κοινωνικές και διαρθρωτικές πτυχές».
Για το Charlegmagne Group -μια πρωτοβουλία του Μισέλ Τρουμπετσκόι, πρώην διευθυντή των υποθέσεων που αφορούν στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ στην Airbus, του ευρωβουλευτή Μίχαελ Γκάλερ, του Μπερτράν ντε Κορντουέ, πρώην διευθυντή της European Defence Agency, και άλλων επαγγελματιών της άμυνας-, η άμυνα παραμένει βασικό καθήκον του νέου επιτρόπου. Αλλά, όπως επεσήμανε η δεξαμενή σκέψης Brugel σε υπόμνημά της στον νέο επίτροπο, «δεν διοικεί κανέναν στρατό».
Πρόβλημα για τον Κουμπίλιους το υποχρηματοδοτούμενο χαρτοφυλάκιό του
Ένα πρόσθετο πρόβλημα για τον Κουμπίλιος είναι ότι το χαρτοφυλάκιό του θα είναι πιθανώς υποχρηματοδοτούμενο.
Η Φον ντερ Λάιεν είχε υπολογίσει τον Ιούνιο ότι η άμυνα της ΕΕ θα χρειαστεί 500 δισ. ευρώ την επόμενη δεκαετία, αλλά δεν υπάρχει σαφές σχέδιο για το πώς θα χρηματοδοτηθεί όλο αυτό.
Στην πρόσφατη έκθεσή του για την ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα, ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ και πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας, Μάριο Ντράγκι, πρότεινε την έκδοση ευρωομολόγων για τη χρηματοδότηση της αμυντικής βιομηχανίας και άλλων σημαντικών επενδύσεων, που έσπευσαν να απορρίψουν οι λεγόμενες «φειδωλές χώρες», όπως η Γερμανία και η Ολλανδία.
Και ο νέος επίτροπος Άμυνας της ΕΕ δήλωσε ότι η Ένωση θα πρέπει να κοιτάξει το θέμα της έκδοσης κοινού ευρωπαϊκού χρέους για να βρεθούν τα 500 δισ. ευρώ, ή να χρησιμοποιηθεί το ταμείο διάσωσης του μπλοκ ή κονδύλια που δεν έχουν δαπανηθεί από το Ταμείο Ανάκαμψης για την πανδημία της Covid-19.
Ο Κουμπιίλιους προειδοποίησε ότι δεν υπάρχει χρόνος για χάσιμο, επικαλούμενος τη γερμανική εκτίμηση ότι η Ρωσία ενδέχεται μέχρι το 2029 να είναι έτοιμη να επιτεθεί σε κράτος-μέλος της ΕΕ.
Και δήλωσε προ ημερών ότι τα σχέδια για την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν και τη Βρετανία, παρά το Brexit. «Θεωρούμε τη Βρετανία κομμάτι της Ευρώπης. Οι δημοκράτες Ευρωπαίοι πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο ενωμένοι. Βλέπω τον κίνδυνο της αδυναμίας μας. Κι ο Πούτιν μπορεί να μπει στον πειρασμό για νέες περιπέτειες. Αλλά και οι Κινέζοι παρακολουθούν και θα βγάλουν ένα απλό συμπέρασμα: ότι η Δύση είναι αδύναμη. Μολονότι οι συνδυασμένες δυτικές οικονομικές δαπάνες είναι κατά 25 φορές μεγαλύτερες από τις ρωσικές, αδυνατούμε να νικήσουμε. Ποιος είναι ο λόγος; Είναι θέμα πολιτικής βούλησης», τόνισε.