Συγκρούσεις για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχουν ξεσπάσει αρκετές φορές αφότου ο θύλακας και οι γειτονικές του περιοχές πέρασαν υπό τον έλεγχο των Αρμενίων, σε έναν πόλεμο που ξεκίνησε μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.
Πάνω από 30.000 άνθρωποι έχουν χάσει τις ζωές τους και τουλάχιστον ένα εκατομμύριο απομακρύνθηκαν από τις εστίες τους, αφού δεν υπογράφτηκε ποτέ μόνιμη ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν παρά τις μεσολαβητικές προσπάθειες της Ρωσίας, των ΗΠΑ και της Γαλλίας. Ωστόσο, ο τελευταίος γύρος των συγκρούσεων, που ξεκίνησε στις 27 Σεπτεμβρίου διαφέρει από τις προηγούμενες συρράξεις τόσο σε ένταση όσο και αναφορικά με τους γεωπολιτικούς κινδύνους που εγκυμονεί, αφού, όπως σημειώνει σε ανάλυσή της η Washington Post, η Τουρκία προσφέρει τώρα αμέριστη στήριξη στο σύμμαχό της, το Αζερμπαϊτζάν.
Η ρίζα της σύγκρουσης για το Ναγκόρνο Καραμπάχ
Η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν βρίσκονταν επί αιώνες με μια ρευστή μεθοριακή γραμμή να τις χωρίζει μεταξύ της Οθωμανικής, της Ρωσικής και της Περσικής αυτοκρατορίας και αμφότερες βίωσαν την σκληρότητα των πολύ μεγαλύτερων δυνάμεων της περιοχής. Οι συγκρούσεις Αρμενίων και Αζέρων ξέσπασαν όταν κατέρρευσαν οι αυτοκρατορίες αυτές περί τα τέλη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου κι επιδίωξαν να σχηματίσουν ανεξάρτητα κράτη με τη Ρωσία να βάζει πλάτες στην Αρμενία και την Τουρκία να υποστηρίζει το Αζερμπαϊτζάν σ’ έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπων. Το Ναγκόρνο Καραμπάχ βρέθηκε εξ’ αρχής στο επίκεντρο αφού η ορεινή αυτή περιοχή φιλοξενούσε κοινότητες και από τα δύο έθνη, που τη θεωρούσαν σημείο αναφοράς της ιστορίας και της ταυτότητάς τους.
Πυροκροτητής εξελίξεων η κατάρρευση της ΕΣΣΔ
Τους σπόρους της σημερινής σφοδρής σύγκρουσης που απειλεί να εξελιχθεί σε ολοκληρωτικό πόλεμο έσπειρε ο Ιωσήφ Στάλιν, όταν η ΕΣΣΔ κατέλαβε τα δύο νεοπαγή κράτη το 1921 και ο ίδιος παραχώρησε αρχικά το Ναγκόρνο Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν, για να το χαρακτηρίσει αργότερα αυτόνομη περιοχή, χαράσσοντας σύνορα εντός των οποίων ο πληθυσμός ήταν πλέον κατά τουλάχιστον 90% αρμενικός.
Τα πρώτα κρούσματα βίας ξέσπασαν το 1988 σε μια περίοδο που η ΕΣΣΔ έπνεε τα λοίσθια και οι εντάσεις κλιμακώθηκαν παίρνοντας τη μορφή πογκρόμ κατά Αζέρων στην Αρμενία και Αρμενίων στο Αζερμπαϊτζάν όταν οι δύο σοβιετικές δημοκρατίες άρχισαν να διεκδικούν την ανεξαρτησία τους. Τον Φεβρουάριο του 1988 η τοπική βουλή του Ναγκόρνο Καραμπάχ αποφάσισε την προσάρτηση της περιοχής στην Αρμενία.
Η αρμενική Γενοκτονία
Αν και οι δύο κοινότητες των Αρμενίων και των Αζέρων συμβίωναν ειρηνικά στο Ναγκόρνο Καραμπάχ μέχρι το 1988, το ιστορικό υπόβαθρο της Αρμενίας συνέβαλε στην κλιμάκωση των εντάσεων και την αναζωπύρωση των εθνικισμών. Η Γενοκτονία των Αρμενίων του 1915 , όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία προκάλεσε τον θάνατο ενάμιση εκατ. Αρμενίων, άφησε βαθιές ουλές με την Αρμενία, λόγω του φόβου της Τουρκίας, να εξαρτάται από τη στρατιωτική υποστήριξη της Ρωσίας μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και μερίδα του πληθυσμού να αντιμετωπίζει ως φιλότουρκους τους Αζέρους, που έχουν μεν γλωσσική συγγένεια με τους Τούρκους, αρά είναι στην πλειονότητά τους σιίτες.
Η εμπλοκή της Τουρκίας στην κόντρα για το Ναγκόρνο Καραμπάχ
Η Τουρκία δεν έχει διπλωματικές σχέσεις με την Αρμενία, εν μέρει λόγω της επίμονης άρνησής της να αναγνωρίσει την Αρμενική Γενοκτονία . Αντιθέτως το Αζερμπαϊτζάν προμηθεύει την Τουρκία με πετρέλαιο και φυσικών αέριο μέσω αγωγών που περνούν σε απόσταση 16 χλμ. από τα σύνορά της με την Αρμενία και σε απόσταση περίπου 50 χλμ. από το πεδίο των συγκρούσεων γύρω από το Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Ως εκ τούτου, η Τουρκία στηρίζει εδώ και χρόνια το Αζερμπαϊτζάν, αλλά μέχρι πρόσφατα μόνον σε φραστικό επίπεδο. Τον Ιούλιο, ωστόσο, μετά από φονικές συγκρούσεις στα σύνορα Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν, προχώρησε σε κοινά στρατιωτικά γυμνάσια με το «αδελφό κράτος» με τη συμμετοχή μαχητικών αεροσκαφών, πολεμικών ελικοπτέρων και μονάδων πυροβολικού, στέλνοντας ένα προειδοποιητικό μήνυμα στο Ερεβάν,
Στις 28 Σεπτεμβρίου ο Ερντογάν κάλεσε την Αρμανία να τερματίσει την «κατοχή» εδαφών του Αζερμπαϊτζάν και κατηγόρησε το τρέχον διαπραγματευτικό σχήμα που αποκλείει τη χώρα του από το τραπέζι των συνομιλιών ότι κάνει «ό,τι είναι δυνατόν για να μη λυθεί το πρόβλημα» στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Πιεζόμενος στο εσωτερικό λόγω της κακής πορείας της οικονομίας κι επιδιώκοντας να παγιώσει το ρόλο της χώρας του ως περιφερειακής δύναμης ο Ερντογάν άλλαξε έτσι στάση «σε μια περίοδο που χρησιμοποιεί ωμή δύναμη για να προωθήσει τα τουρκικά συμφέροντα σε μια μεγάλη περιοχή της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενάντια στη Ρωσία στη Συρία και τη Λιβύη και ενάντια στην Κύπρο, την Ελλάδα και το Ισραήλ στην Ανατολική Μεσόγειο», σημειώνει η Washington Post.
O ρόλος των μεγάλων δυνάμεων και η πίεση που μπορούν να ασκήσουν στην κόντρα για το Ναγκόρνο Καραμπάχ
Ως πρώην επικυρίαρχος και πυρηνική δύναμη Ρωσία διαθέτει μοχλούς πίεσης και στις δύο αντιμαχόμενες παρατάξεις. Η Αρμενία φιλοξενεί μια μεγάλη ρωσική στρατιωτική βάση και εξαρτάται περισσότερο παρά ποτέ από την εγγύηση που αυτή παράσχει σε περίπτωση που το Αζερμπαϊτζάν επιχειρήσει να ανακτήσει τα εδάφη που έχασε πριν από 26 χρόνια. Τα έσοδα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, από την άλλη, επέτρεψαν στο Αζερμπαϊτζάν να αυξήσει τις αμυντικές του δαπάνες αγοράζοντας οπλικά συστήματα από τη Ρωσία, που εξοπλίζει και τα δύο στρατόπεδα.
Αλλά και οι ΗΠΑ διέθεταν μοχλούς πίεσης, τόσο λόγω της παρουσίας στην Αμερική μιας μεγάλης, πλούσιας και πολιτικά δραστήριας αρμενικής διασποράς, όσο και λόγω της στήριξής τους στους νέους αζέρικους αγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου που λειτουργούν ανταγωνιστικά σε εκείνους της Ρωσίας. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον της Ουάσιγκτον για την περιοχή αυτή φαίνεται ότι έχει μειωθεί. Από την άλλη πλευρά τα μέσα πίεσης της Γαλλίας, ως εκπροσώπου της ΕΕ στην περιοχή, φαίνονται επίσης να έχουν αποδυναμωθεί.
Πώς επηρεάζει η σύγκρουση για το Ναγκόρνο Καραμπάχ τις προμήθειες φυσικού αερίου και πετρελαίου
Οι αγορές ενέργειας αντέδρασαν σχετικά ψύχραιμα στην ανάφλεξη των συγκρούσεων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ μεταξύ δύο πλευρών που αρνούνται τον διάλογο τουλάχιστον στην παρούσα φάση και παρά την πιθανότητα μιας επίθεσης στον πετρελαιαγωγό Μπακού-Τιφλίδας-Τσεϊχάν, που μπορεί να μεταφέρει έως και 1,2 εκατ. βαρέλια μαύρου χρυσού ημερησίως, αν και συνήθως λειτουργεί στα μισά επίπεδα. Δεδομένης της χαμηλής ζήτησης εν μέσω της πανδημίας του κορωνοϊού και των lockdown η απειλή αυτή, τουλάχιστον προς το παρόν, δεν εκτίναξε τις τιμές του πετρελαίου. . Οι εξαγωγές φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτάν ρέουν μέσω του αγωγού του Νότιου Καυκάσου προς τη Γεωργία και την Τουρκία, που «τρέχει παράλληλα με τον πετρελαιαγωγό Μπακού- Τιφλίδας- Τσεϊχάν και από τον ερχόμενο μήνα θα αρχίσουν να φθάνουν στην Ελλάδα και την Ιταλία καλύπτοντας έως και το 3% της συνολικής προμήθειας της ΕΕ. Αλλά και σ’ αυτή την περίπτωση η ζήτηση είναι χαμηλή, ενώ οι τιμές δεν έχουν επηρεαστεί παρά το δυνητικό κίνδυνο, αφού οι αγορές λαμβάνουν υπόψη ότι η Αρμενία δεν έχει επιτεθεί στις ροές καυσίμων στα 30 χρόνια των συγκρούσεων στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.