Ο Ονορέ ντε Mπαλζάκ πέρασε το τέλος της ζωής του στην Ουκρανία, όπου ζούσε η μεγάλη του αγάπη, η Εβελίνα Χάνσκα.
Εκτός από το Παρίσι, ο μεγάλος δημιουργός αγάπησε και μία δεύτερη γη... Τη γη της Ουκρανίας. Λίγα χρόνια πριν πεθάνει (1850) μετακόμισε εκεί για να παντρευτεί μια γυναίκα με την οποία αλληλογραφούσε καιρό.
Στο τεράστιο σπίτι της, σε ένα μικρό ουκρανικό χωριό, πέρασε τα τελευταία λίγα χρόνια της ζωής του, δίπλα στην όμορφη Εβελίνα Χάνσκα, και η γαλλική «Le Monde» αποκαλύπτει πτυχές αυτής της άγνωστης ιστορίας.
«Ο Jean Roche, ένας Γάλλος επιχειρηματίας που δραστηριοποιήθηκε ιδιαίτερα στην Ουκρανία, ξεκίνησε να κάνει γνωστή αυτή την ξεχασμένη ιστορία, όταν η ρωσική εισβολή ήρθε και ματαίωσε τα σχέδιά του».
«Στην πράσινη πινακίδα, η οποία πρέπει να χρονολογείται από τη σοβιετική εποχή, ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ φέρει χαίτη και φαβορίτες. Μοιάζει με παλιό ροκά. Δίπλα του, επίσης στην είσοδο του πάρκου, η μεγάλη του αγάπη, η Μαντάμ Χάνσκα, σγουρή και παχουλή. Τα χρώματα έχουν ξεθωριάσει, όπως και το κυριλλικό κείμενο που συνοδεύει τις δύο πινακίδες.
»Στο βάθος, ανάμεσα στα δέντρα, βλέπουμε τους δωρικούς κίονες μιας όμορφης κατοικίας του 18ου αιώνα, του κάστρου Verkhivnia. Μια άμαξα με άλογο περνά τις πύλες αυτού του μυστηριώδους κτήματος στην περιοχή Μπερντίτσιβ, μια ουκρανική πόλη περίπου 80.000 κατοίκων.
»Ο πόλεμος δεν είναι τόσο κοντά, αλλά ούτε και τόσο μακριά, όπως αποδεικνύεται από την απαγόρευση κυκλοφορίας που ισχύει και τους πολλούς εκτοπισμένους που εισρέουν από το Ντονμπάς το καλοκαίρι του 2022», γράφει η παρισινή εφημερίδα.
Ποιος γνωρίζει, εκτός από τους μελετητές και λίγες εκατοντάδες κατοίκους του γειτονικού χωριού Βερκιβίνια, ότι ο Μπαλζάκ πέρασε εδώ σχεδόν δυόμισι χρόνια στα μέσα του 19ου αιώνα; Ούτε καν οι βιογράφοι και οι ειδικοί στον συγγραφέα δεν έχουν ταξιδέψει ως αυτή την απομακρυσμένη γωνιά της Ευρώπης.
Πρέπει να πούμε ότι τα τελευταία χρόνια της ζωής του, από το 1847 έως το 1850, ήταν τα λιγότερο παραγωγικά. Ωστόσο, εκεί, σε αυτό το «είδος Λούβρου, έναν ελληνικό ναό» (όπως περιέγραψε ο ίδιος το σπίτι), έγραψε το δεύτερο μέρος της «Αντίθετης όψης της ιστορίας του σήμερα», το τελευταίο μυθιστόρημα της «Ανθρώπινης κωμωδίας».
Ένας Γάλλος επιστρέφει
Τουλάχιστον υπάρχει ένας Γάλλος που γνωρίζει πλέον αυτό το κάστρο σαν την παλάμη του χεριού του: ο Jean Roche, ένας φιλικός, ζωηρός επιχειρηματίας. Αυτός ο 78χρονος γεω-περιηγητής γοητεύθηκε από την Ουκρανία το 1967, όταν οργάνωσε το ταξίδι της τελευταίας τάξης της σχολής μηχανικών του εκεί.
Ο Ζαν Ρος έβλεπε πάντοτε την αγαπημένη του Ουκρανία ως ένα είδος Ελ Ντοράντο. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 αποφάσισε να ασχοληθεί με τον καολίνη, τον πηλό που χρησιμοποιείται για την κατασκευή χαρτιού και βιομηχανικών κεραμικών. Η Ουκρανία διαθέτει ένα από τα καλύτερα κοιτάσματα στον κόσμο.
Ο κ. Ρος αναζήτησε λοιπόν ένα οικόπεδο στην καρδιά της πόλης Μπερντιτσίβ για να ανοίξει τα γραφεία του. Ο αντικυβερνήτης της περιφέρειας, ο οποίος ήταν έτοιμος να τον βοηθήσει, τον υποδέχθηκε με λόγια που τον άφησαν άναυδο: «Επιτέλους, ένας Γάλλος επιστρέφει εδώ!»
Ο Μπαλζάκ παντρεύτηκε εδώ, στο Μπερντιτσίβ! Αυτός ο έρωτας, ο οποίος συγκαταλέγεται στους πιο εκπληκτικούς στην ιστορία της λογοτεχνίας, σιγόκαιγε αρχικά μέσα σε εκτενείς επιστολές. Υπογεγραμμένες με το ψευδώνυμο «L'Etrangère» [η ξένη], γράφονται από το 1832 από μια Πολωνή που ήταν «θαυμάστρια» του συγγραφέα.
Εκείνη την εποχή, η Εβελίνα Χάνσκα ήταν παντρεμένη με έναν κόμη και ζούσε στην τεράστια κατοικία τους, στο Βερκίβνια. Μεταξύ αυτής της άριστα γαλλοφώνου αναγνώστριας και του συγγραφέα η φιλία μετατρέπεται σε επιστολικό έρωτα. Ο Μπαλζάκ καταλήγει να γίνει εραστής της κατά τη διάρκεια μιας σύντομης συνάντησης στην Ελβετία. Πέρασαν οκτώ χρόνια πριν από τον θάνατο του κόμη. Ο γάμος τους, τον Μάρτιο του 1850, έδωσε τέλος στη μακρά αναμονή.
Μπαλζάκ, ο Ουκρανός
Ο Jean Roche έμεινε άναυδος όταν άκουσε αυτό το ειδύλλιο: «Δεν ήξερα τίποτα γι' αυτό. Είχα διαβάσει τον "Μπάρμπα-Γκοριό" του Μπαλζάκ, αλλά όχι πολλά άλλα…». Αφού επισκέπτεται την εκκλησία με τον αντικυβερνήτη, κατευθύνεται προς το «κάστρο» του Βερκίβνια. Σκέφτεται ότι μπορεί να στηθεί μια μικρή επιχείρηση γύρω από τον «Μπαλζάκ τον Ουκρανό», ή τουλάχιστον μια καλή δουλειά για να γίνει γνωστή αυτή η προσωπικότητα του γαλλικού πνεύματος στον τόπο.
Ο επιχειρηματίας ξεκινά με ένα «αφιέρωμα»: στο οικόπεδο όπου έχτισε τα γραφεία για τις εταιρείες του, χτίζει ένα ολόκληρο κτίριο, ένα επταώροφο γκρίζο κτίσμα με εστιατόρια, καταστήματα, μια αίθουσα χορού δρόμου και ένα μπόουλινγκ. Το ονομάζει «Εμπορικό Κέντρο Honoré-de-Balzac».
Ο μηχανικός ονειρεύεται φωναχτά: γιατί όχι, μια μέρα, μία «οδός Μπαλζάκ» που θα ξεκινούσε από την Τουρ, τη γενέτειρά του, και θα έφτανε μέχρι το «μικρό Λούβρο» τής Madame Hanska;
Το σπίτι-μουσείο
Η δεξιά πτέρυγα του σπιτιού στη Βερκίβνια έγινε Γεωργικό Λύκειο το 1921. Αλλά τα πρώην διαμερίσματα του συγγραφέα στην αριστερή πτέρυγα έχουν διατηρηθεί. Το 1959 δημιουργήθηκε εκεί ακόμη ένα μουσείο τριών δωματίων. Η επιστάτης, μία ντόπια κάτοικος, ξεναγεί ευγενικά.
«Είναι αλήθεια ότι οι τουρίστες είναι ένα σπάνιο είδος… Μεταξύ της πανδημίας και του πολέμου δεν έχω δει ούτε έναν», παραδέχεται η Ολένα Μακιβτσούκ, καθώς ξεκινά την ξενάγηση:
«Η κρεβατοκάμαρα του Μπαλζάκ, η τραπεζαρία του Μπαλζάκ, το γραφείο του Μπαλζάκ», όπου ο μυθιστοριογράφος έπινε καφέ όλη τη νύχτα συζητώντας δίπλα στο τζάκι με τον καλύτερο αναγνώστη του, σύμφωνα με έναν πρώην υπηρέτη (διέθετε τριακόσιους από δαύτους), που επικαλείται ο βιογράφος του, Ροζέ Πιερό.
Καημένε Μπαλζάκ! «Μάλλον κοντός, χοντρός -οι γελοιογράφοι έχουν αποτυπώσει αυτή τη στρογγυλότητα χωρίς βαρύτητα», περιγράφει ο συγγραφέας François Taillandier, ένας από τους θαυμαστές του.
Με «κατεστραμμένα δόντια» και άφθονο σάλιο, ήταν ήδη άρρωστος όταν έφθασε στην Ουκρανία τον Σεπτέμβριο του 1847 για μια πρώτη διαμονή τεσσάρων μηνών. Επέστρεψε τον Οκτώβριο του 1848, αυτή τη φορά για δύο χρόνια.
Δυσκολευόταν να ανέβει τα είκοσι σκαλοπάτια προς τα διαμερίσματά του στο Βερκίβνια και πιθανότατα έπασχε ήδη από διαβήτη, ο οποίος προκάλεσε τον θάνατό του στο Παρίσι σε ηλικία 51 ετών, μόλις πέντε μήνες μετά τον γάμο του στην Ουκρανία.
Ο Μπαλζάκ γίνεται «μόνιμος κάτοικος» του ουκρανικού χωριού
Ο Jean Roche υλοποίησε τελικά το πολιτιστικό του έργο. Το καλοκαίρι του 2019, για τη 220ή επέτειο από τη γέννηση του Μπαλζάκ, ο μηχανικός συγκέντρωσε στο πάρκο περισσότερους από χίλιους περίεργους ανθρώπους, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν Ουκρανοί. Αφαίρεσε το άγαλμα του Λένιν, το οποίο βρισκόταν ακόμη μπροστά από το «κάστρο» εκείνον τον καιρό, και, για να το αντικαταστήσει, προκήρυξε έναν καλλιτεχνικό διαγωνισμό με θέμα τον Μπαλζάκ.
Μια μέρα, ο αντιπρύτανης Καλών Τεχνών στο Κίεβο του τηλεφώνησε: «Έχω ένα άγαλμα στο δάσος του πάρκου της Ακαδημίας που μπορεί να σας ενδιαφέρει. Πρόκειται για μια προτομή του συγγραφέα από ροζ μάρμαρο, που φιλοτεχνήθηκε το 1965 από τον Vasyl Borodai, έναν διάσημο Ουκρανό καλλιτέχνη. Αυτή τη φορά, ο συγγραφέας δεν μοιάζει με τον Έλβις Πρίσλεϊ, όπως στην είσοδο του κτήματος: είναι ένας αγνός Σοβιετικός ήρωας».
Οι 77 συνταγές του Μπαλζάκ για ουκρανικό ψωμί
Ο Μπαλζάκ αγάπησε βαθιά την Ουκρανία... Τη γη, τη φύση, τους ανθρώπους και τις συνήθειές τους.
Το 1848, όταν ζούσε στην Ουκρανία, έγραψε σε μία επιστολή: «Όταν επισκέπτεσαι την Ουκρανία, βρίσκεσαι σ' έναν επίγειο παράδεισο. Έχω ήδη ανακαλύψει εδώ 77 διαφορετικές συνταγές για ψωμί».
To σάιτ paperandsalt.org, μάλιστα, δίνει και μια συνταγή για ουκρανικό ψωμί που χρησιμοποιούσε ο Μπαλζάκ, με μελάσα, κακάο και σκόνη εσπρέσο (Honoré de Balzac: Ukrainian Black Bread).
