Στην έρημο Ατακάμα της Χιλής βρέχει τόσο σπάνια, ώστε μετεωρολογικοί σταθμοί δεν έχουν καταγράψει ποτέ βροχοπτώσεις εδώ και δεκαετίες. Κάποιοι προσπαθούν να αλλάξουν αυτό το καθεστώς.
Η έρημος Ατακάμα στη βόρεια Χιλή βρίσκεται στη σκιά των Άνδεων. Αν και συνορεύει με τον Ειρηνικό Ωκεανό, ένα επίμονο ψυχρό ρεύμα γνωστό ως ρεύμα Humboldt διατηρεί τα επίπεδα υγρασίας στον αέρα σχετικά χαμηλά.
Σχηματίζονται σύννεφα, αλλά γρήγορα διαλύονται. Ως αποτέλεσμα,βρέχει σπάνια και σε πολύ μικρές ποσότητες - μερικά χιλιοστά το χρόνο, κατά μέσο όρο σε ορισμένα μέρη. Σε άλλα μέρη, μετεωρολογικοί σταθμοί δεν έχουν καταγράψει ποτέ βροχοπτώσεις. Ποτέ!
Η Ατακάμα είναι το πιο ξηρό μέρος στη Γη. Το αφιλόξενο τοπίο της άμμου, των γυμνών βράχων και των αλυκών είναι τόσο ακραίο και απόκοσμο που χρησιμοποιείται από τους ερευνητές ως... υποκατάστατο του πλανήτη Άρη.
To φιλόξενο αλλά εξαιρετικά ξηρό Ικίκε
Παρόλα αυτά, πολλοί άνθρωποι ζουν εκεί - κυρίως σε μερικές παράκτιες πόλεις και κωμοπόλεις.
Το Ικίκε, η πρωτεύουσα της περιοχής στην ακτή του ωκεανού, φιλοξενεί περισσότερους από 230.000 κατοίκους. Ακριβώς στην ενδοχώρα και στην ανηφορική πλευρά του Iquique βρίσκεται ο ταχέως αναπτυσσόμενος δήμος Alto Hospicio, ο οποίος έχει αυξηθεί σε περισσότερους από 140.000 κατοίκους (από λιγότερους από 100.000 το 2012) εν μέσω της έκρηξης της βιομηχανίας εξόρυξης λιθίου.
Το γλυκό νερό προέρχεται από έναν υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα, ο οποίος δεν έχει ανανεωθεί από βροχοπτώσεις εδώ και σχεδόν 10.000 χρόνια. Καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι βασίζονται στον υδροφόρο ορίζοντα, αυτός στερεύει. Σε λίγα χρόνια ή δεκαετίες, δεν θα έχει μείνει τίποτα.
Τα εργοστάσια αφαλάτωσης, τα οποία αφαιρούν το αλάτι από το νερό του ωκεανού, μπορούν να καλύψουν μόνο ένα μέρος της ανάγκης, αλλά η λειτουργία τους είναι ακριβή και ενεργοβόρα, ειδικά για πόλεις με χαμηλό εισόδημα όπως το Alto Hospicio. Επιπλέον, τα περισσότερα εργοστάσια αφαλάτωσης στην περιοχή εξυπηρετούν επιχειρήσεις εξόρυξης, όχι ανθρώπους.
Και όμως: υπάρχει μια εναλλακτική, ανεκμετάλλευτη και φθηνή πηγή νερού θα μπορούσε να συμβάλει στην επίλυση της διογκούμενης κρίσης νερού. Και είναι νερό που κρύβεται σε κοινή θέα.
Συγκομιδή ομίχλης
Η συγκομιδή ομίχλης είναι μια βιώσιμη, απλή μέθοδος για τη συλλογή υγρασίας από τα χαμηλά σύννεφα. Χρησιμοποιείται εδώ και πολύ καιρό σε αγροτικές περιοχές σε όλο τον κόσμο για τη στήριξη απομονωμένων χωριών μερικών εκατοντάδων ανθρώπων. Αλλά μια νέα μελέτη δείχνει ότι θα μπορούσε να λειτουργήσει σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα.
Μια ανάλυση που δημοσιεύθηκε στις 20 Φεβρουαρίου στο περιοδικό Frontiers in Environmental Science δείχνει ότι η συλλογή ομίχλης θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες των άτυπων οικισμών του Alto Hospicio, παρέχοντας έως και 300.000 λίτρα την εβδομάδα σε 10.000 ανθρώπους, οι οποίοι ζουν ως επί το πλείστον αποσυνδεδεμένοι από το επίσημο σύστημα διανομής νερού.
Επί του παρόντος, βασίζονται στον υποτυπώδη αυτό υδροφόρο ορίζοντα, αλλά το νερό αυτό τους παραδίδεται με φορτηγά αντί για σωλήνες, αυξάνοντας το κόστος και μειώνοντας την αξιοπιστία και την προσβασιμότητα.
Επίσης, για τους κατοίκους αυτών των οικισμών, η ομίχλη προσφέρει μια ακόμη μεγαλύτερη ευκαιρία. Γιατί πέρα από το πόσιμο νερό, η συλλογή ομίχλης θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί για την άρδευση χώρων πρασίνου στην περιοχή ή για την τροφοδοσία της υδροπονικής γεωργίας.
Ομίχλη, ένας πολύτιμος πόρος
Από μόνο του, «αυτό το νερό δεν πρόκειται να σώσει την πόλη», λέει η Virginia Carter, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, γεωγράφος και επίκουρη καθηγήτρια στο Universidad Mayor στη Χιλή. Αλλά η ομίχλη είναι ένας πόρος που μπορεί να κάνει πραγματική διαφορά, λέει.
«Θα μπορούσε να συμβάλει, και σε πολλά μέρη θα μπορούσε να είναι σημαντική», εξηγεί η Κάρτερ, ειδικά καθώς το Alto Hospicio συνεχίζει να αναπτύσσεται και η κλιματική αλλαγή καθιστά την υπάρχουσα παροχή νερού ακόμη πιο επισφαλή.
Μια εγκατάσταση χαμηλής τεχνολογίας
Η συγκομιδή ομίχλης βασίζεται σε μια εγκατάσταση χαμηλής τεχνολογίας. Συνήθως, ένα λεπτό πλαστικό πλέγμα, όπως αυτό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να σκιάσει τα ευαίσθητα στη θερμότητα παρτέρια κήπων, απλώνεται σε δύο στύλους στήριξης σε ύψος μερικών μέτρων στον αέρα.
Μια υδρορροή κάτω από το πλέγμα διοχετεύει την υγρασία που συμπυκνώνεται στο πάνελ σε ένα δοχείο αποθήκευσης, ώστε να μπορεί εύκολα να συλλεχθεί. Όσο περισσότερα πάνελ και μεγαλύτερη επιφάνεια πλέγματος χρησιμοποιούνται, τόσο περισσότερο νερό συλλέγεται.
Πόση ομίχλη μπορεί να συλλεχθεί;
Για να αποδείξουν ότι η συγκομιδή της ομίχλης θα άξιζε τον κόπο για το Alto Hospicio και τη βόρεια Χιλή ευρύτερα, η Carter και οι συν-συγγραφείς της συνδύασαν μετρήσεις παρατήρησης ενός έτους με δορυφορικές εικόνες και μαθηματική μοντελοποίηση των κύκλων της ομίχλης της περιοχής.
Οι ερευνητές εγκατέστησαν δύο τυποποιημένους συλλέκτες ομίχλης ενός τετραγωνικού μέτρου σε διαφορετικά υψόμετρα, μαζί με έναν μετεωρολογικό σταθμό για να παρακολουθούν την υγρασία του αέρα, τη θερμοκρασία, την ταχύτητα του ανέμου και άλλες μεταβλητές.
Χρησιμοποίησαν επίσης τηλεπισκόπηση για να χαρτογραφήσουν το υψόμετρο και την πυκνότητα της ομίχλης σε όλη την επαρχία. Τέλος, συνέθεσαν αυτά και άλλα δεδομένα από υφιστάμενα έργα συλλογής ομίχλης σε ένα μαθηματικό μοντέλο που είχε ως στόχο να εκτιμήσει πόση ομίχλη θα μπορούσε να συλλεχθεί σε διαφορετικές χρονικές στιγμές.
Πότε εμφανίζεται η ομίχλη;
Διαπίστωσαν επίσης ότι η ομίχλη είναι ιδιαίτερα εποχιακή, καθώς εμφανίζεται από τον Μάιο έως τον Οκτώβριο (από τον χειμώνα στο νότιο ημισφαίριο μέχρι την άνοιξη).
Κορυφώνεται τον Ιούνιο κατά τη διάρκεια της νύχτας και νωρίς το πρωί και σχεδόν εξαφανίζεται τους θερμότερους μήνες και μέχρι το μεσημέρι. Στις ζώνες γύρω από το Alto Hospicio, οι συλλέκτες ομίχλης θα απέδιδαν κατά μέσο όρο 2,5 λίτρα νερού ανά τετραγωνικό μέτρο πλέγματος κατά την περίοδο της ομίχλης, σύμφωνα με τη μελέτη.
Με αυτόν τον ρυθμό, θα χρειάζονταν 17.000 τετραγωνικά μέτρα συλλεκτών (κάτι περισσότερο από τρία γήπεδα ποδοσφαίρου) για να αποδίδουν 300.000 λίτρα την εβδομάδα - τον ίδιο όγκο νερού που παραδίδεται σήμερα με φορτηγό στους άτυπους οικισμούς του Alto Hospicio κάθε εβδομάδα.
Ωστόσο, η Carter σημειώνει ότι πρόκειται για μια «συντηρητική εκτίμηση», καθώς ορισμένες περιοχές στα βόρεια της πόλης έχουν πολύ μεγαλύτερο δυναμικό ομίχλης από τον μέσο όρο, παράγοντας περισσότερα από 5 λίτρα ανά μέτρο ματιού την ημέρα.
Εάν οι συλλέκτες ομίχλης τοποθετούνταν στρατηγικά, τότε μόλις 200-300 συλλέκτες ομίχλης (ο καθένας από τους οποίους περιλαμβάνει περίπου 20 τετραγωνικά μέτρα) θα μπορούσαν να παρέχουν αξιόπιστα εκατοντάδες χιλιάδες λίτρα για τουλάχιστον το μισό έτος, εξηγεί.
Η Κάρτερ και οι συνάδελφοί της προτείνουν ότι η συλλογή ομίχλης θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί για την άρδευση δημόσιων πάρκων ή για την παροχή νερού σε υδροπονικές καλλιέργειες, με πολύ μικρότερη αρχική επένδυση.
Πριν όλο αυτό γίνει πραγματικότητα όμως, χρειάζεται περαιτέρω εργασία. Οι επιστήμονες θα ήθελαν να επαληθεύσουν τις εκτιμήσεις του μοντέλου τους με περισσότερες επιτόπιες μετρήσεις, για να καταλήξουν στις καλύτερες τοποθεσίες για τους συλλέκτες ομίχλης.
Πόσιμο νερό για κατανάλωση
Η Κάρτερ λέει ότι ελπίζει επίσης να ελέγξει την ποιότητα του συλλεγόμενου νερού και να καθορίσει τι είδους επεξεργασία θα χρειαζόταν για να γίνει ασφαλές για ανθρώπινη κατανάλωση. Η ομίχλη μπορεί να μεταφέρει σωματίδια καυσαερίων, βακτήρια και μικροπλαστικά, όπως κάθε άλλη φυσική πηγή νερού. Ωστόσο, ακόμη και ανεπεξέργαστο, το νερό θα μπορούσε να έχει εφαρμογές στη γεωργία ή στα ορυχεία.
Και ήδη η έρευνα προχωράει και άλλο. Η Carter και οι συνάδελφοί της σχεδιάζουν να δημοσιεύσουν έναν δημόσια προσβάσιμο, λεπτομερή χάρτη ομίχλης για όλη τη βόρεια Χιλή αργότερα φέτος, με βάση το μοντέλο τους. Ελπίζει ότι οι τοπικοί και εθνικοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι θα το λάβουν υπόψη τους.
«Αυτή η μελέτη είναι ένα πολύ σαφές παράδειγμα του πώς η επιστημονική γνώση μπορεί να συμβάλει στη λήψη δημόσιων αποφάσεων και πολιτικών», λέει. «Έχουμε ένα πρόβλημα: δεν έχουμε νερό, και αυτό επιδεινώνεται. Αλλά από την άλλη πλευρά, υπάρχει και λύση. Υπάρχει αυτό το νερό που κάθεται και περιμένει. Απλώς χρειαζόμαστε έναν λογικό τρόπο για να το συλλέξουμε», καταλήγει η ίδια εμφατικά.