Η Καθολική Εκκλησία βρίσκεται σε σταυροδρόμι — και οι κραυγές για «αποκατάσταση της τάξης» μετά την άνοιξη του Πάπα Φραγκίσκου, θυμίζουν ανησυχητικά την άνοδο του Τραμπ.
Όταν ο Μπαράκ Ομπάμα εξελέγη Πρόεδρος το 2008, ο κόσμος για μια στιγμή φάνηκε να λάμπει. Ήταν μια ιστορική πρωτιά. Μια ρητορική ελπίδας. Μια υπόσχεση για έναν πιο ήπιο, πιο συμπεριληπτικό πολιτικό λόγο, έστω και ατελή. Και μετά ήρθε η αντίδραση. Οι θεωρίες συνωμοσίας. Η οργή. Τα τηλεοπτικά δίκτυα που έσπειραν τον φόβο μέσα από μια καταιγίδα ψεμάτων. Και στο τέλος ο Τραμπ.
Το 2013, μια άλλη ήπια επανάσταση ξεκίνησε, αυτή τη φορά στη Ρώμη. Ο Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο εμφανίστηκε στο μπαλκόνι της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου, ζήτησε τις προσευχές μας και πήρε το όνομα Φραγκίσκος. Έπλυνε τα πόδια κρατουμένων. Μεταναστών. Έζησε σε ξενώνα αντί για παλάτι. Είπε απλά: «Ποιος είμαι εγώ για να κρίνω;» ανοίγοντας τις πύλες της εκκλησίας για τους ομοφυλόφιλους.
Δεν ήταν πολιτική, αυτό. Αλλά είχε τεράστιο πολιτικό βάρος.
Και τώρα, με τον θάνατό του, το ίδιο ερώτημα πλανάται πάνω από την Εκκλησία όπως και παλιότερα πάνω από την Αμερική: Ήταν η εποχή της ελπίδας απλώς ο πρόλογος μιας εκδικητικής, ερεβώδους παλινόρθωσης; Ένα όλο και πιο ηχηρό κίνημα -κυρίως στις ΗΠΑ- ζητά σήμερα έναν «Πάπα τύπου Τραμπ». Όχι μεταφορικά. Όχι με χιούμορ. Αλλά με φανατική προσήλωση.
Ο καθολικός podcaster Τζέσι Ρομέρο, μιλώντας μετά τον θάνατο του Φραγκίσκου, το διατύπωσε ξεκάθαρα: «Όποιος είναι μαλθακός στο θέμα των αμβλώσεων, έχει μαρξιστικές τάσεις ή είναι υπέρ των ομοφυλοφίλων, πρέπει να φύγει.» Στο δικό τους όραμα, η Εκκλησία δεν είναι θεραπευτήριο και αγορά αγάπης, αλλά φρούριο. Και είναι έτοιμοι να την ανακαταλάβουν.
Η νέα παπική λαϊκιστική ρητορική
Οι λεγόμενοι MAGA Καθολικοί δεν είναι απλώς περιθωριακοί. Είναι μια συμμαχία από επιδραστικούς influencers, δωρητές και επισκόπους που θέλουν να μετατρέψουν την καθολική ταυτότητα σε πολιτισμικό όπλο. Θέλουν έναν Πάπα που θα ακυρώσει τις μεταρρυθμίσεις του Β’ Βατικανού Συνόδου, θα τιμωρεί τους "ανυπάκουους", και θα αναστήσει μια πιο άκαμπτη, προμοντέρνα ορθοδοξία. Και δεν διστάζουν να συμμαχήσουν με την άκρα δεξιά της Αμερικής.
Λίγους μήνες πριν, στην αποκλειστική του συνέντευξη στο iefimerida, o ανατρεπτικός, πληθωρικός, επιδραστικός συγγραφέας, ηθοποιός και παρουσιαστής σερ Στίβεν Φράι μου έλεγε «Αυτό που πραγματικά με ανησυχεί είναι αυτό που θα αφήσει πίσω της η Αμερική, ως ίχνος, σαν το κύμα που σηκώνει ένα πλοίο που διασχίζει τη θάλασσα. Τη νέα δύναμη και πεποίθηση των εξτρεμιστών Χριστιανών που πιστεύουν ότι μπορούν να κάνουν μια νέα Επανάσταση. Μετά από αυτή που έδιωξαν τους Βρετανούς από την Αμερική και έγραψαν τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας και το Σύνταγμα. Τώρα λένε ότι χρειάζεται ένα νέο Σύνταγμα, γραμμένο σύμφωνα με το γράμμα του Θεού, όπως αυτοί το ερμηνεύουν βέβαια. Και θα δούμε το τέλος του διαχωρισμού Κράτους και Εξουσίας, θα δούμε ένα νέο είδος χριστιανικής θεοκρατίας. Θα είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε την Αμερική από το Ιράν. Αυτό θέλουν πραγματικά». Ανατριχιαστικά καίριος
Ο Στιβ Μπάνον, ο Τζέι-Ντι Βανς και ακόμη και ο ίδιος ο Τραμπ έχουν εμπλακεί ανοιχτά στα εσωτερικά της Εκκλησίας. Ο Μπάνον έχει κατηγορήσει τον Φραγκίσκο για «παγκοσμιοποιητική αίρεση». Ο Τραμπ, στη δεύτερη θητεία του, διόρισε πρέσβη στο Βατικανό έναν σφοδρό επικριτή του Πάπα. Ο Βανς επιτέθηκε στην Αμερικανική Διάσκεψη των Καθολικών Επισκόπων, κατηγορώντας την ότι υποστηρίζει τους μετανάστες για να καρπωθεί ομοσπονδιακά κονδύλια.
Δεν πρόκειται για θεολογική διαφωνία. Πρόκειται για έναν πόλεμο ταυτότητας. Η πίστη μετατρέπεται σε τεστ εθνικισμού, φύλου, και κομματικής πίστης. Η καθολικότητα — η παγκοσμιότητα — της Εκκλησίας απειλείται από ένα κίνημα που ζητά καθαρότητα αντί για πολυφωνία. Δεν τους αρκεί να εκλέξουν τον επόμενο Πάπα. Μουάζουν να επιθυμούν την θεσμοθέτηση ενός πολιτισμικού πολέμου.
Το «πρόβλημα» Φραγκίσκος
Ο Φραγκίσκος ήταν, για αυτούς, το πρόβλημα. Από την αρχή, ανέτρεψε τις προσδοκίες. Μίλησε για την κλιματική κρίση. Αγκάλιασε τους πρόσφυγες. Άνοιξε διακριτικά τη συζήτηση για τους διαζευγμένους και έδειξε συμπάθεια στα ομόφυλα ζευγάρια. Επέπληξε τον Τραμπ. Προσευχήθηκε για την Γάζα.Απέρριψε την έπαρση των προκατόχων του και προτίμησε την ταπεινότητα — όχι ως μάρκετινγκ, αλλά ως θεολογία.
Ήταν, με πολλούς τρόπους, ο Ομπάμα της Εκκλησίας: ένας ηγέτης με τεράστιο συμβολικό και ποιμαντικό εκτόπισμα, που αναδιαμόρφωσε το πρόσωπο της θεσμικής συμπόνιας. Και όπως ο Ομπάμα, προκάλεσε οργή. Προκάλεσε τους ιεραρχικούς μηχανισμούς εξουσίας. Ενόχλησε ισχυρούς Αμερικανούς επισκόπους, όπως τον Καρδινάλιο Ρέιμοντ Μπερκ και τον Επίσκοπο Τζόζεφ Στρικλαντ, που σήμερα ηγούνται της αντι-Φραγκισκικής πτέρυγας.
Αλλά ο Φραγκίσκος αποκάλυψε κάτι βαθύτερο: ότι η Καθολική Εκκλησία, όπως κάθε παγκόσμιος θεσμός, δεν είναι άτρωτη από την πόλωση, την προπαγάνδα, και τη λογική «εμείς ή αυτοί» που απειλεί τη δημοκρατία της Αμερικής.Ο θάνατός του δεν είναι μόνο πνευματικό γεγονός. Είναι και πολιτική ευκαιρία. Και οι δυνάμεις που την ορέγονται, δεν πιστεύουν στο έλεος.
Μετά το έλεος
Δεν υπάρχει κάλπη στην Καπέλα Σιστίνα. Ο επόμενος Πάπας θα εκλεγεί μυστικά από καρδινάλιους πίσω από κλειστές πόρτες, καθοδηγούμενους, ελπίζουμε, από το Άγιο Πνεύμα. Αστειευόμενοι έλεγα σε φίλο στο Βατικανό μόλις τον περασμένο Οκτώβριο, ότι είναι σαν το Χέρι του Θεού να άλλαξε τις ψήφους το 2013 και να ανέδειξε σε Πάπα το αουτσάιντερ από την Αργεντινή.
Αλλά οι πιέσεις έχουν ήδη ξεκινήσει. Τα podcast, τα άρθρα, τα ιδιωτικά δείπνα. Οι παρασκηνιακές εκστρατείες θυμίζουν περισσότερο πολιτικό συνέδριο παρά πνευματική διαδικασία. Κι όμως, ο Φραγκίσκος δεν ήταν κάποιος ακραίος προοδευτικός. Διατήρησε τη διδασκαλία της Εκκλησίας για τις αμβλώσεις και τα προφυλακτικά. Δεν χειροτόνησε γυναίκες. Ήταν θεολογικά προσεκτικός, ακόμη κι όταν εξέπεμπε μια ποιμαντική ζεστασιά. Η «ριζοσπαστικότητά» του ήταν ο τόνος του, όχι η δογματική του θέση.
Κι όμως, αυτός ο τόνος -της αποδοχής, της αμφισημίας, της ακρόασης- είναι ανυπόφορος για όσους συγχέουν τη βεβαιότητα με την πίστη. Ίσως δούμε την ιστορία να επαναλαμβάνεται: έναν Πάπα που θα εκλεγεί από αντίδραση, για να αναιρέσει όσα ο Φραγκίσκος τόλμησε. Αλλά αν συμβεί αυτό, δεν θα είναι διόρθωση. Θα είναι ρήξη.
Η Καθολική Εκκλησία πάντα καυχιόταν για τη συνέχεια μέσα από την αλλαγή. Τώρα όμως, το ερώτημα είναι αν θα επιβιώσει από την αλλαγή μέσω της διάσπασης. Αυτό το κονκλάβιο δεν αφορά απλώς τη διαδοχή. Αφορά το αν η Εκκλησία θα είναι καταφύγιο για όλους ή οχύρωμα για τους «καθαρούς».
Έχουμε ξαναδεί αυτήν την ιστορία: ο ελπιδοφόρος ηγέτης, και μετά ο τιμωρός. Ο Φραγκίσκος, και μετά… ποιος; Κι αν το έλεος έχει κληρονομιά, τώρα είναι η στιγμή που μετράει περισσότερο.