Δύο 24ωρα πριν την κρίσιμη έκτακτη σύνοδο κορυφής της ΕΕ για την ευρωπαϊκή άμυνα, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν παρουσίασε χθες τις προτάσεις της για τον «εξοπλισμό της Ευρώπης».
Το σχέδιο Rearm Europe της προέδρου της Κομισιόν, Φον ντερ Λάιεν, θα επιτρέψει στα κράτη-μέλη της ΕΕ να δαπανήσουν έως και 800 δισ. ευρώ περισσότερα για την άμυνά τους την επόμενη πενταετία, σύμφωνα με τους αισιόδοξους υπολογισμούς της Κομισιόν.
Αυτοί οι πόροι θα συμβάλουν στην επίσπευση ενίσχυσης της άμυνας της Ευρώπης, αλλά και στη στήριξη της Ουκρανίας στον πόλεμο της κατά της Ρωσίας του Βλαντίμιρ Πούτιν, την ώρα που ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, στρέφει την πλάτη του στη Γηραιά Ήπειρο.
Φον ντερ Λάιεν: Η Ευρώπη αντιμέτωπη με άμεσο κίνδυνο
«Η Ευρώπη αντιμετωπίζει έναν ξεκάθαρο και άμεσο κίνδυνο σε μια κλίμακα που ουδείς εξ ημών έχει βιώσει στην ενήλικη ζωή του», επεσήμανε η Φον ντερ Λάιεν σε επιστολή της προς τους Ευρωπαίους ηγέτες.
Εφεξής «η Ευρώπη πρέπει να είναι υπεύθυνη για τη δική της αποτροπή και άμυνα», σημείωσε, κάτι που θα απαιτήσει πολλούς πόρους, όπως τονίζουν διαρκώς οι Ευρωπαίοι ηγέτες, που ήδη πασχίζουν να εξισορροπήσουν τους Προϋπολογισμούς των χωρών τους.
Πώς θα λειτουργήσει το νέο Ταμείο για τον εξοπλισμό της Ευρώπης
Μολονότι οι «27» έχουν ήδη αυξήσει τις στρατιωτικές τους δαπάνες κατά 30% από το 2021, διαθέτοντας τον περασμένο χρόνο 320 δισ. για την άμυνά τους το 2024, η Κομισιόν της Φον ντερ Λάιεν προτείνει πρόσθετες αμυντικές επενδύσεις για την επόμενη πενταετία μέσω ενός νέου χρηματοδοτικού εργαλείου.
Το ταμείο «Rearm» θα παρέχει δάνεια ύψους 150 δισ. ευρώ στα κράτη-μέλη. Ο κοινοτικός προϋπολογισμός θα επιτρέψει τη συγκέντρωση των απαραίτητων ποσών στις αγορές, την εγγύησή τους και τον δανεισμό τους στα κράτη μακροπρόθεσμα. Ο τελευταίος θα πρέπει στη συνέχεια να τους αποζημιώσει. Χάρη σε αυτόν τον μηχανισμό, περίπου 20 κράτη-μέλη της ΕΕ θα μπορούν να επωφεληθούν από πολύ καλύτερο επιτόκιο απ' ό,τι αν δανείζονταν μόνες τους, διαβεβαιώνει η Κομισιόν.
Τα περισσότερα κράτη-μέλη χαιρέτισαν τη «συναινετική», όπως θεωρείται, πρόταση αυτή της Φον ντερ Λάιεν, μολονότι η Πολωνία θα προτιμούσε κοινοτικές επιδοτήσεις για την άμυνα. «Επιτέλους γίνονται συγκεκριμένα βήματα προόδου για την οικοδόμηση μιας αναγκαίας ευρωπαϊκής άμυνας», σχολίασε ο υπουργός Εξωτερικών της Ιταλίας, Αντόνιο Ταγιάνι, ενώ η Γερμανίδα ομόλογός του, Αναλένα Μπέρμποκ, έκανε λόγο για ένα «σημαντικό πρώτο βήμα».
Ανάμεικτες αντιδράσεις στην Ευρωβουλή
Η φόρμουλα αυτή που προτείνει η Κομισιόν της Φον ντερ Λάιεν επιτρέπει, σύμφωνα με τη γαλλική εφημερίδα Le Monde, στην ΕΕ να παραμείνει στην πρώτη γραμμή και δεν υποχρεώνει τα λεγόμενα «φειδωλά» κράτη, ιδίως τη Γερμανία ή την Ολλανδία, να πληρώσουν για τα υπόλοιπα.
«Μπορούμε να ζήσουμε με αυτού του είδους τη χρηματοδότηση», δήλωσε εκπρόσωπος ενός εκ των «φειδωλών» χωρών. Σε κάθε περίπτωση, πρόσθεσε ένας άλλος Ευρωπαίος διπλωμάτης, «όσο ο Φρίντριχ Μερτς δεν ασκεί τα καθήκοντά του στο Βερολίνο, το θέμα ενός κοινού δανεισμού δεν θα μπορούσε να τεθεί στο τραπέζι».
Ανάμεικτες ήταν οι αντιδράσεις στην Ευρωβουλή για τις προτάσεις της Φον ντερ Λάιεν. Οι Συντηρητικοί χαιρετίζουν την πρωτοβουλία, αλλά οι Σοσιαλδημοκράτες εμφανίζονται δυσαρεστημένοι με το μέγεθος της χρηματοδότησης. «Αυτό το σχέδιο παραμένει πολύ ασαφές», σημειώνει η Γαλλίδα κεντροαριστερή ευρωβουλευτής Ορόρ Λαλίκ. «Αντί για εθνικά δάνεια, πρέπει να κινηθούμε προς ένα κοινό χρέος».
Από την πλευρά του, ο Γερμανός ευρωβουλευτής των Πρασίνων Ντάνιελ Φρόιντ προειδοποιεί ότι «δεν πρέπει (...) να ενθαρρύνουμε τον κατακερματισμό ή να αγοράσουμε αμερικανικά όπλα. Τα ευρωπαϊκά χρήματα πρέπει να διατεθούν για μια πραγματικά ευρωπαϊκή αμυντική στρατηγική».
Η Κομισιόν της Φον ντερ Λάιεν προτείνει τη διάθεση των 150 δισ. ευρώ από το ταμείο Rearm σε περίπου δέκα τομείς προτεραιότητας για την ενίσχυση των στρατών των κρατών-μελών, όπως οι πύραυλοι, τα πυρομαχικά, τα drones και ο κυβερνοχώρος. «Ο αντίκτυπος θα αυξηθεί», λέει η Φον ντερ Λάιεν, «εφόσον τα κράτη προβούν σε κοινές αγορές, οι οποίες θα εξασφαλίσουν τη διαλειτουργικότητα και προβλεψιμότητα του εξοπλισμού, θα μειώσουν το κόστος και θα δημιουργήσουν αποτελέσματα κλίμακας για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανικής βάσης».
Στο κάδρο και η Ουκρανία
Το ερώτημα, όπως σημειώνει η Monde, είναι κατά πόσον το νέο ταμείο Rearm θα προορίζεται αποκλειστικά για την αγορά ευρωπαϊκού εξοπλισμού ή θα μπορεί να χρηματοδοτεί εξοπλισμό μη ευρωπαϊκής προέλευσης. «Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δεν μίλησε για αυτό», σημειώνει η Γαλλίδα ευρωβουλευτής της Renew Europe, Ναταλί Λουαζό.
H Κομισιόν διαβεβαιώνει ότι τα δάνεια θα χορηγηθούν σε όσους σκοπεύουν να αγοράσουν από κοινού εξοπλισμό - από τουλάχιστον τρεις χώρες της ΕΕ ή δύο χώρες της ΕΕ και την Ουκρανία. Ωστόσο, δεν έχει αποφασίσει ακόμη για τα ακριβή κριτήρια επιλεξιμότητας, ένα θέμα που διχάζει τους Γάλλους, τους Γερμανούς, τους Ολλανδούς και τους Πολωνούς εδώ και πάνω από έναν χρόνο στις διαπραγματεύσεις ενός άλλου ευρωπαϊκού προγράμματος για την άμυνα.
Η ρήτρα διαφυγής
Πέρα από τα δάνεια, η Κομισιόν επιτρέπει επίσης στα κράτη-μέλη της ΕΕ να παρεκκλίνουν από το Σύμφωνο Σταθερότητας για τις αμυντικές τους δαπάνες. Εάν ξεπεράσουν σήμερα το όριο του ελλείμματος του 3% του ΑΕΠ τους, τα κράτη αντιμετωπίζουν διαδικασίες υπερβολικού ελλείμματος. Αλλά με την πρόταση της Φον ντερ Λάιεν θα μπορούν να αφαιρεθούν οι επενδύσεις και οι τρέχουσες δαπάνες τους για την άμυνα από τον υπολογισμό του δημοσιονομικού τους ελλείμματος.
«Εάν τα κράτη-μέλη αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες κατά 1,5 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ κατά μέσο όρο, αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει δημοσιονομικό περιθώριο σχεδόν 650 δισεκατομμυρίων ευρώ σε μια περίοδο τεσσάρων ετών», είπε η Φον ντερ Λάιεν.
Μεταξύ των 150 δισ. ευρώ σε δάνεια και αυτών των 650 δισ. ευρώ στη δημοσιονομική ευελιξία, η Ευρώπη θα μπορούσε θεωρητικά να επενδύσει 800 δισ. ευρώ περισσότερα στην άμυνά της. Γεγονός παραμένει ότι, για να φτάσουμε σε αυτούς τους αριθμούς, όλα θα εξαρτηθούν από την ικανότητα των κρατών να απελευθερώσουν πόρους για να ενισχύσουν την άμυνά τους.
Στο σχέδιό της για τον «επανεξοπλισμό της Ευρώπης» η Φον ντερ Λάιεν προτείνει επίσης στα κράτη - μέλη της ΕΕ να ανακατευθύνουν, εάν το επιθυμούν, μέρος των κεφαλαίων συνοχής τους ή άλλων κοινοτικών κονδυλίων για να επενδύσουν στην άμυνα. Ομοίως, οι Βρυξέλλες καλούν την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο στην υποστήριξη της αμυντικής βιομηχανικής βάσης, επεκτείνοντας τα δάνειά της σε βιομηχανίες του κλάδου. Και ζητούν από τα κράτη να τελειοποιήσουν την ένωση αποταμίευσης και κεφαλαίων, προκειμένου να χρησιμοποιήσουν τις αποταμιεύσεις των Ευρωπαίων για να χρηματοδοτήσουν την αμυντική προσπάθεια.
Προωθώντας αυτές τις συναινετικές επιλογές, η Κομισιόν άφησε σκόπιμα στην άκρη άλλες, πιο ενοχλητικές ιδέες. Εκτός από το κοινό ευρωπαϊκό δάνειο, η ιδέα του οποίου δεν έχει ακόμη ωριμάσει για πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, η Επιτροπή απέφυγε επίσης να θίξει των θέμα της κατάσχεσης των ύψους περίπου 210 δισ. ευρώ παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, που αποτελεί αντικείμενο έντονης συζήτησης τόσο στις Βρυξέλλες όσο και στις πρωτεύουσες. Αυτή η κουβέντα κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση, δήλωσε διπλωμάτης, που τάσσεται υπέρ της κατάσχεσης των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων.
Ομοίως, η Κομισιόν δεν πήρε θέση αναφορικά με το σχέδιο σύστασης τράπεζας επανεξοπλισμού, που προωθείται π.χ. από την Πολωνία. «Στο άμεσο μέλλον, η Επιτροπή ήθελε να προτείνει λύσεις που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν γρήγορα», είπε ένας διπλωμάτης στη Monde. «Τα ζητήματα μακροπρόθεσμης χρηματοδότησης μπορούν να αντιμετωπιστούν σε μεταγενέστερο στάδιο.»