Ειρηνιστής χωρίς αστερίσκους, ο Πάπας Φραγκίσκος ζητούσε κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία, σοκάροντας πολλές φορές με σχόλια που θεωρούνταν ακατάλληλα στη δυτική διπλωματία, γράφει η γαλλική εφημερίδα.
Το δημοσίευμα ξεκινά με μία σκηνή από τις πρώτες στιγμές του πολέμου. Το πρωί της 25ης Φεβρουαρίου 2022, μόλις είκοσι τέσσερις ώρες μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ο Πάπας Φραγκίσκος επισκέφθηκε τη Ρωσική Πρεσβεία στην Ρώμη, που βρίσκεται στη Via della Conciliazione, κοντά στην Αγία Έδρα. Σύμφωνα με το ανακοινωθέν που εκδόθηκε μετά την επίσκεψη, ήθελε να «εκφράσει την ανησυχία του για τον πόλεμο στην Ουκρανία».
«Αυτή η αδέξια προσέγγιση, η ρήξη με τη διπλωματική πρακτική, ήταν το πρώτο επεισόδιο μιας σειράς λαθών, λανθασμένων εκτιμήσεων και ασάφειων από την πλευρά του Χόρχε Μπεργκόλιο», γράφει η Le Monde για τον Πάπα Φραγκίσκο.
Μέχρι τον Μάιο του 2022, ο Φραγκίσκος συνέχισε να ζητά τον τερματισμό των μαχών, αρνούμενος να αναγνωρίσει την ευθύνη του Βλαντιμίρ Πούτιν και της Ρωσίας. Καθώς τοποθετούνταν υπέρ της επίλυσης της σύγκρουσης μέσω του διαλόγου, είχε επίσης δηλώσει ότι ήθελε να δει πρώτα τον Βλαντιμίρ Πούτιν, πριν πάει στο Κίεβο. Όμως όταν ήρθε αντιμέτωπος με την άρνηση του Ρώσου προέδρου να ανταποκριθεί στην πρότασή του για μεσολάβηση, ο Πάπας κατέληξε να μετανιώσει δημόσια για τη στάση του, κάνοντας ωστόσο γνωστό ότι θα συνεχίσει «να επιμένει».
Σε συνέντευξή του στην ιταλική εφημερίδα Il Corriere della Sera στις 3 Μαΐου 2022, πρότεινε ότι ο «θυμός» του Κρεμλίνου είχε κατά κάποιο τρόπο «διευκολυνθεί» από το «γάβγισμα του ΝΑΤΟ στην πόρτα της Ρωσίας». Η δήλωση αυτή τότε είχε προκαλέσει σάλο στις δυτικές δυνάμεις, ιδιαίτερα στην Ανατολική Ευρώπη. Όταν οι δημοσιογράφοι τον ρώτησαν αν ήταν «σωστό» η Ουκρανία να προμηθεύεται δυτικά όπλα, απάντησε: «Δεν ξέρω πώς να απαντήσω, είμαι πολύ μακριά», προσθέτοντας ότι «το εμπόριο όπλων» ήταν «σκάνδαλο» και ότι «λίγοι άνθρωποι» ήταν αντίθετοι.
«Δέσμιος των αντιαμερικανικών του πεποιθήσεων»
Σύμφωνα με τον Φρανσουά Μαμπίγ, ερευνητή στο Ινστιτούτο Διεθνών και Στρατηγικών Σχέσεων και συγγραφέα του βιβλίου «Το Βατικανό, η Αγία Έδρα απέναντι σε έναν κόσμο σε κρίση», ο Φραγκίσκος «ήταν δέσμιος ορισμένων από τις πολύ αντιαμερικανικές του πεποιθήσεις και του φρενήρη ειρηνισμού του».
Για τον κυρίαρχο ποντίφικα, ο οποίος πάντα παρακαλούσε «τα όπλα να σιωπήσουν», ο πόλεμος έπρεπε να αποκλειστεί ως επιλογή ακόμα κι αν ήταν «δίκαιος». Σε αυτό, συνεχίζει ο ειδικός, «ήταν διαφορετικός από τους προκατόχους του»: «Ο Ιωάννης Παύλος Β', για παράδειγμα κατά τη διάρκεια της κρίσης των ευρωπύραυλων το 1982, είχε επιβεβαιώσει το δόγμα της ένοπλης αυτοάμυνας». Αντίθετα, ο Φραγκίσκος καταδίκασε ακόμη και την «κατοχή» ατομικών όπλων και την ίδια την αρχή της πυρηνικής αποτροπής. «Ήθελε να αποφύγει τα όπλα πάση θυσία και επέμενε στη μόνιμη δυνατότητα διαλόγου ακόμη και με αυταρχικές δυνάμεις», αναλύει ο Μαμπιγ.
Στο αεροπλάνο με το οποίο επέστρεφε από το Καζακστάν τον Σεπτέμβριο του 2022, ο Φραγκίσκος είχε επιμείνει για άλλη μια φορά στο όραμά του για τη διαχείριση των συγκρούσεων: «Είναι δύσκολο, αλλά (…) πρέπει να δώσουμε σε όλους, σε όλους, την ευκαιρία για διάλογο! Γιατί πάντα υπάρχει η πιθανότητα μέσα από το διάλογο να αλλάξουμε τα πράγματα». Και πρόσθεσε: «Δεν αποκλείω τον διάλογο με καμία δύναμη, είτε είναι σε πόλεμο είτε είναι ο επιτιθέμενος… Μερικές φορές, πρέπει να κάνουμε διάλογο, είναι δύσκολο, αλλά πρέπει να το κάνουμε».
Σχόλια που είχαν αφήσει τους διπλωμάτες με το στόμα ανοιχτό
Αυτή η εμμονή του με το διάλογο τον οδήγησε επίσης να κρίνει λανθασμένα μερικές φορές όχι μόνο τις καταστάσεις αλλά και προσωπικότητες τις οποίες συναντούσε, σχολίασε στη Le Monde ένας διπλωμάτης με έδρα τη Ρώμη. «Δεν κατανόησε καλά πώς και σε τι αντιδρούσε ο Πούτιν και έκανε λάθος με τον Πατριάρχη Κύριλλο, τον επικεφαλής της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, νομίζοντας ότι θα τον βοηθούσε να προσπαθήσει να τερματίσει τον πόλεμο», είπε η ίδια πηγή. Τον Μάρτιο του 2022, ο Πάπας είχε μια τηλεδιάσκεψη με τον επικεφαλής της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία δεν απέδωσε κανένα αποτέλεσμα.
Μετά από αδιάκοπες εκκλήσεις για ειρήνη στην Ουκρανία, ο Ποντίφικας προχώρησε σε αδέξια λόγια που δυσκόλεψαν τις σχέσεις του και με τα δύο εμπλεκόμενα μέρη. Τον Δεκέμβριο του 2022, είπε σε συνέντευξή του στο ιησουιτικό περιοδικό America για τα ρωσικά στρατεύματα: «Γενικά, οι πιο σκληροί είναι ίσως αυτοί που είναι από τη Ρωσία αλλά δεν είναι ρωσικής παράδοσης, όπως οι Τσετσένοι, οι Μπουριάτ και λοιποί».
Τον Μάρτιο του 2024, σόκαρε ξανά τους Ουκρανούς αλλά και τους δυτικούς υποστηρικτές τους επαινώντας τα πλεονεκτήματα της «λευκής σημαίας». Σε συνέντευξή του στον ελβετικό τηλεοπτικό σταθμό RSI, ο Αργεντινός ποντίφικας εξήρε το «θάρρος» της «διαπραγμάτευσης» που θα έπρεπε να αναλάβουν οι εμπόλεμοι. «Πιστεύω ότι ο ισχυρότερος είναι αυτός που βλέπει την κατάσταση, σκέφτεται τον κόσμο και έχει το θάρρος να κυματίζει τη λευκή σημαία για να διαπραγματευτεί», είχε πει.
Ο Φραγκίσκος είχε προσθέσει στην ίδια συνέντευξη: «Όταν βλέπουμε ότι ηττηθήκαμε, ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά, πρέπει να έχουμε το θάρρος να διαπραγματευτούμε. Ντρέπεστε, αλλά με πόσους θανάτους θα καταλήξουμε;» Τα σχόλια αυτά είχαν προκαλέσει την άμεση αντίδραση Ουκρανών αξιωματούχων, συμπεριλαμβανομένου του Ντμίτρο Κουλέμπα, τότε Υπουργού Εξωτερικών, ο οποίος υπενθύμισε σε μια δήλωση: «Ποτέ δεν θα υψώσουμε άλλες σημαίες».
Η επιτυχία με τα παιδιά που επέστρεψαν στην Ουκρανία
Με την πάροδο του χρόνου, η έντονη επιθυμία του Πάπα να μεσολαβήσει για την ειρήνη είχε συναντήσει τόσα πολλά εμπόδια που το Βατικανό αποφάσισε να επικεντρωθεί στην ανθρωπιστική πτυχή των συζητήσεων. Το 2023, ο ποντίφικας είχε εμπιστευτεί στον καρδινάλιο Ματέο Τσούπι, Αρχιεπίσκοπο της Μπολόνια, μια αποστολή μεσολάβησης στους Ρώσους για να προσπαθήσουν να φέρουν πίσω τα παιδιά της Ουκρανίας που απήχθησαν σε κατεχόμενα εδάφη και μεταφέρθηκαν στη Ρωσία. Χάρη στη μεσολάβηση της Αγίας Έδρας, 388 παιδιά φαίνεται πως επέστρεψαν στην Ουκρανία.
Ο Πάπας, ο οποίος τελικά δεν κατάφερε ποτέ να δει ή να μιλήσει με τον Πούτιν, συνάντησε τον Ουκρανό πρόεδρο, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, δύο φορές μεταξύ της έναρξης του πολέμου και του θανάτου του.