H κρίση που ενορχήστρωσε, υπό τη μορφή υβριδικής επίθεσης, ο Αλεξάντερ Λουκασένκο στα σύνορα Λευκορωσίας-Πολωνίας κλιμακώνεται, με τους εγκλωβισμένους μετανάστες να επιχειρούν εκατοντάδες φορές να περάσουν από τον φράκτη, αλλά να απωθούνται από τους 15.000 στρατιώτες που ανέπτυξε η Βαρσοβία για να τους σταματήσει.
Οι μετανάστες έχουν εγκλωβιστεί στο επίκεντρο μιας κλιμακούμενης γεωπολιτικής διαμάχης, με την ΕΕ, τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ να κατηγορούν τον Λευκορώσο ηγέτη ότι έστησε μια προσφυγική κρίση στα ανατολικά σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να την αποσταθεροποιήσει, σε αντίποινα για τις κυρώσεις που η τελευταία επέβαλε στο Μινσκ για την ωμή καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Από την πλευρά της, η Πολωνία κάνει πλέον ανοιχτά λόγο για «δάκτυλο» Ρωσίας και Τουρκίας, που συνεργάζονται με το καθεστώς του Μινσκ στη μεταφορά των μεταναστών.
Το χρονικό της κρίσης
Μετά τις εκλογές του Αυγούστου του 2020 στη Λευκορωσία, όπου ο «τελευταίος δικτάτορας της Ευρώπης» -όπως αποκαλούν δυτικά ΜΜΕ τον Λουκασένκο- επανεξελέγη για έκτη φορά, ξέσπασαν επί μήνες μαζικές διαδηλώσεις, με την αντιπολίτευση και τη Δύση να μιλούν για ωμή καλπονοθεία. Το καθεστώς απάντησε με βίαιη καταστολή των κινητοποιήσεων, τη σύλληψη άνω των 35.000 ανθρώπων και τον άγριο ξυλοδαρμό χιλιάδων, γεγονός που ώθησε την ΕΕ και τις ΗΠΑ να επιβάλουν κυρώσεις στο Μινσκ.
Η ΕΕ προχώρησε σε νέα περιοριστικά μέτρα κατά της Λευκορωσίας μετά την αναγκαστική προσγείωση τον περασμένο Μάιο πτήσης της Ryanair στο Μινσκ και τη σύλληψη του αντιπολιτευόμενου Λευκορώσου δημοσιογράφου Ρομάν Πρατασέβιτς και της φίλης του, Σοφίας Σαπέγκα. Η ΕΕ έκανε λόγο για αεροπειρατεία και απαγόρευσε τις πτήσεις αεροσκαφών της χώρας στον εναέριο χώρο της Ένωσης, ενώ σταμάτησε τις εισαγωγές βασικών αγαθών, περιλαμβανομένων των προϊόντων πετρελαίου και ποτάσας.
Οργισμένος ο Λουκασένκο, απάντησε ότι δεν θα τηρήσει πλέον τη συμφωνία για έλεγχο των παράνομων μεταναστευτικών ροών, υποστηρίζοντας ότι οι κυρώσεις της ΕΕ αποστέρησαν την κυβέρνησή του από τα αναγκαία κονδύλια.
Αεροσκάφη που μετέφεραν μετανάστες από το Ιράκ, τη Συρία και άλλες χώρες άρχισαν να φθάνουν στη Λευκορωσία και σύντομα οι τελευταίοι κινήθηκαν προς τα σύνορα με την Πολωνία, τη Λιθουανία και τη Λετονία.
Ο αντιπολιτευόμενος Λευκορώσος πρώην διπλωμάτης και υπουργός Πολιτισμού, Πάβελ Λατούσκα, δήλωσε ότι ελεγχόμενα από το καθεστώς τουριστικά πρακτορεία ενεπλάκησαν στην υποστήριξη χορήγησης βίζας στους μετανάστες και τη διακίνησή τους στην άλλη πλευρά των συνόρων, ενώ, όπως υποστηρίζει, οι μυστικές υπηρεσίες της Λευκορωσίας εκπαιδεύουν Αφγανούς και Ιρακινούς πρώην μαχητές για να προκαλέσουν βίαιες συγκρούσεις στα σύνορα με την Πολωνία.
Η αντίδραση των χωρών της ΕΕ
Στη διάρκεια του καλοκαιριού, η Λιθουανία επέβαλε καθεστώς έκτακτης ανάγκης για να αντιμετωπίσει μικρές ομάδες μεταναστών που επιχειρούσαν να περάσουν σε εδάφη της και ενίσχυσε τα σύνορά της με τη Λευκορωσία. Έστησε δε καταυλισμούς για τη φιλοξενία του αυξανόμενου αριθμού μεταναστών.
Τις τελευταίες μέρες, μεγαλύτερες ομάδες συγκεντρώθηκαν στα σύνορα της Πολωνίας, που έστειλε δυνάμεις καταστολής και στρατιώτες για να ενισχύσει τους συνοριοφύλακες. Σύμφωνα με τις πολωνικές Αρχές, έως και 4.000 μετανάστες βρίσκονται εκεί. Ορισμένοι χρησιμοποίησαν φτυάρια και άλλα εργαλεία για να ανοίξουν τρύπες στον φράκτη με το συρματόπλεγμα και να περάσουν μέσα. Οι πολωνικές δυνάμεις απέτρεψαν εκατοντάδες προσπάθειες, ενώ στις αψιμαχίες καταγράφηκαν οκτώ θάνατοι, με τον υδράργυρο να πέφτει υπό το μηδέν στη διάρκεια της νύχτας.
Η ΕΕ έκανε ισχυρή επίδειξη αλληλεγγύης στην Πολωνία, τη Λιθουανία και τη Λετονία και ετοιμάζεται να συζητήσει νέο γύρο κυρώσεων στη Λευκορωσία, ενώ ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, είπε ότι για πρώτη φορά η Ένωση θα εξετάσει το ενδεχόμενο χρηματοδότησης έργων, όπως φράκτες και τείχη στα σύνορα.
Μπούμερανγκ στον Λουκασένκο ο «υβριδικός πόλεμος»
Αναλυτές λένε ότι οι κινήσεις του Λουκασένκο θα γυρίσουν κατά πάσα πιθανότητα μπούμερανγκ εναντίον του.
«Τέτοιες ωμές τακτικές καθιστούν ''τοξική'' τη Λευκορωσία και καθυστερούν την προοπτική συνομιλιών με την Ευρωπαϊκή Ενωση. Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί δεν θα εμπλακούν υπό πίεση σε συνομιλίες», λέει ο Λευκορώσος αντιπολιτευόμενος πολιτικός Αρτιόμ Σράιμπαν, ο οποίος εγκατέλειψε την πατρίδα υπό την πίεση του καθεστώτος.
Αλλά και ο Πάβελ Ουσάου, επικεφαλής του Center for Political Analysis and Prognosis, που έχει την έδρα του στην Πολωνία, εκτιμά ότι ο Λουκασένκο κάνει λάθος αν νομίζει ότι με τη βία θα εκμαιεύσει παραχωρήσεις από την Ευρωπαϊκή Ενωση.
«Ο Λουκασένκο περιμένει ότι η ΕΕ θα ενδώσει στην πίεση και θα ζητήσει από την Πολωνία να επιτρέψει να περάσουν οι μετανάστες στη Γερμανία. Αλλά η ΕΕ γνωρίζει ότι, αν το πράξει, θα επιτρέψει στο Λουκασένκο να εμφανιστεί ως νικητής στην αναμέτρηση και θα τον ενθαρρύνει να συνεχίσει με ανάλογα βήματα, αυξάνοντας τον αριθμό των μεταναστών σε δεκάδες χιλιάδες».
Ο ρόλος της Ρωσίας
Η Λευκορωσία έλαβε ισχυρή στήριξη από την κύρια σύμμαχό της, τη Ρωσία, που έχει συμβάλει στην επιβίωση του καθεστώτος του Λουκασένκο με δάνεια και πολιτική υποστήριξη. Στο μεταξύ, η Μόσχα έστειλε για περιπολίες στον εναέριο χώρο της Λευκορωσίας δύο βομβαρδιστικά αεροσκάφη Τupolev Tu-22M3, ικανά να μεταφέρουν πυρηνικές κεφαλές, αλλά και υπερηχητικά όπλα, ειδικά σχεδιασμένα για να διαπεράσουν την προηγμένη αεράμυνα των δυτικών κρατών.
Το Μινσκ βάζει... μπροστά τη Ρωσία, προειδοποιώντας -εμμέσως πλην σαφώς- πως σε μία πιθανή σύγκρουση θα έχει δίπλα του «τη μεγαλύτερη πυρηνική υπερδύναμη» και κατηγορεί την ΕΕ για επαπειλούμενη ανθρωπιστική καταστροφή στη μεθόριο, όπως και το Κρεμλίνο, που απορρίπτει ως «ανεύθυνες και απαράδεκτες» τις κατηγορίες του Πολωνού πρωθυπουργού, Ματέους Μοραβιέτσκι, ότι η κρίση έχει ενορχηστρωθεί από τον Βλαντίμιρ Πούτιν.
Σύμφωνα με τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών, την «αλεπού της διπλωματίας», όπως αποκαλούν δυτικά ΜΜΕ τον Σεργκέι Λαβρόφ, οι αφίξεις των μεταναστών ήταν συνέπεια των πολέμων υπό τις ΗΠΑ στο Ιράκ και το Αφγανιστάν και την υποστήριξη της Δύσης στις εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης σε Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική. Κάλεσε δε την ΕΕ να προσφέρει οικονομική στήριξη στη Λευκορωσία, για να αντιμετωπίσει τις αυξημένες ροές.
Ο ρόλος της Τουρκίας
Την ίδια ώρα, η Βαρσοβία κατηγορεί ανοικτά την Άγκυρα ότι «συγχρονίζει» την προσφυγική κρίση με το Μινσκ και τη Μόσχα, κρατώντας ανοικτό τον αεροπορικό διάδρομο μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Μινσκ, βοηθώντας έτσι τον Λουκασένκο να φέρει χιλιάδες πρόσφυγες στα σύνορα με την Πολωνία.
Αξιωματούχοι της ΕΕ, ειδικά Γερμανοί, κατηγορούν τον τουρκικό εθνικό αερομεταφορέα Turkish Airlines καθώς και τη ρωσική Aeroflot ότι κάνουν τα στραβά μάτια στη μεταφορά μεταναστών και προσφύγων, με τον εκπρόσωπο της Κομισιόν, αρμόδιο για θέματα εξωτερικής πολιτικής, Πίτερ Στάνο, να σημειώνει ότι Ρωσία και Τουρκία είναι μεταξύ των τρίτων χωρών που παρακολουθεί η ΕΕ για πιθανό ρόλο τους στη μεταφορά μεταναστών στη Λευκορωσία.
Ο Πολωνός πρωθυπουργός Μοραβιέτσκι, απογοητευμένος από τη στάση της Τουρκίας, με την οπoία η χώρα του υπέγραψε τον περασμένο Μάιο συμφωνία προμήθειας 24 μαχητικών drones τουρκικής κατασκευής, Bayraktar TB2, δήλωσε: «Πριν από έναν-δυο μήνες, η Τουρκία φαινόταν ότι ήθελε να συνεργαστεί στενά μαζί μας. Αλλά η βοήθεια που της προσφέραμε για να σβήσει τις πυρκαγιές και στην προώθηση της τουριστικής της βιομηχανίας αποδείχθηκε μονόδρομη. Και δεν μας αρέσει αυτό».
Kαι τώρα, τι;
Σύμφωνα με εκτιμήσεις, στα εδάφη της Λευκορωσίας φιλοξενούνται αυτή τη στιγμή κάπου ανάμεσα σε 5.000 με 20.000 μετανάστες από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Πολλοί έχουν ξεμείνει από χρήματα και η απόγνωσή τους μεγαλώνει καθώς μπαίνει ο χειμώνας. Η παρουσία τους ανησυχεί και τους Λευκορώσους πολίτες, εντείνοντας έτσι την πίεση στις Αρχές να δράσουν.
Ορισμένοι παρατηρητές αναμένουν από τον Λουκασένκο να κλιμακώσει την κρίση και την πίεση στην ΕΕ, για να χαλαρώσουν οι κυρώσεις.
«Το ελάχιστο που θέλει ο Λουκασένκο είναι να εκδικηθεί την ΕΕ και το μέγιστο που επιδιώκει είναι να μαλακώσουν οι κυρώσεις που κατάφεραν οδυνηρό πλήγμα σε βασικές βιομηχανίες της Λευκορωσίας», λέει ο αναλυτής Βαλέρι Καρμπάλεβιτς στο Associated Press. «Οι Αρχές της Λευκορωσίας επιχείρησαν ανεπιτυχώς να πείσουν την ΕΕ να ξεκινήσει διάλογος και οι μετανάστες είναι απλώς ένα εργαλείο στην υβριδική επίθεση από το Μινσκ. Ο Λουκασένκο», προσθέτει, «δεν έχει τίποτε να χάσει. Ούτε ανησυχεί πλέον για τη φήμη του».