Αύριο τίθεται σε ισχύ στην Ουκρανία ο νόμος 8371, που θα «απαγορεύει τη Ρωσική Εκκλησία» στην Ουκρανία, ενώ πριν λίγες μέρες οι ουκρανικές υπηρεσίες ασφαλείας πραγματοποίησαν έρευνες στο μοναστήρι Βέντενσκι στο Κίεβο και ξεκίνησαν δικαστική διερεύνηση εις βάρος 39χρονου αρχιμανδρίτη του εν λόγω μοναστηριού.
Με φόντο αυτές τις εξελίξεις, ορισμένοι ευσεβείς χριστιανοί εκφράζουν την ανησυχία τους όσον αφορά τις θρησκευτικές ελευθερίες στην Ουκρανία και την ενδεχόμενη καταπίεση της εν Ουκρανία Ρωσικής Εκκλησίας. Κάποιοι, μάλιστα, μιλούν για «διώξεις εις βάρος χριστιανών» και για «απαγόρευση να τελούνται Θείες Λειτουργίες». Ας δούμε, λοιπόν, αν αυτές οι ανησυχίες έχουν βάση και τι -εν τέλει- συμβαίνει στα εκκλησιαστικά πράγματα της Ουκρανίας.
Τι είναι αυτός ο νόμος και πώς θα εφαρμοστεί;
Ο νόμος 8371 αναφέρεται ως νόμος «Για την προστασία της συνταγματικής τάξης στον τομέα των δραστηριοτήτων των θρησκευτικών οργανώσεων» (για την τροποποίηση ορισμένων νόμων της Ουκρανίας σχετικά με τις δραστηριότητες των θρησκευτικών οργανώσεων στην Ουκρανία). Ψηφίστηκε πριν από περίπου έναν μήνα στο ουκρανικό Κοινοβούλιο και επικυρώθηκε από τον Ουκρανό Πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Ο νόμος τίθεται σε ισχύ στις 24 Σεπτεμβρίου, ενώ δίνεται περιθώριο εννέα μηνών στις ενορίες, τις οποίες αφορά.
Ο νόμος αυτός έχει βασικό στόχο να καταστήσει αδύνατη τη λειτουργία θρησκευτικών οργανώσεων οι οποίες διοικούνται από τη Ρωσία. Συγκεκριμένα, θρησκευτικές οργανώσεις που είναι ύποπτες για συνεργασία με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία θα εξετάζονται από επιτροπή εμπειρογνωμόνων. Αυτή η επιτροπή θα συσταθεί από την Κρατική Υπηρεσία της Ουκρανίας για την εθνοτική πολιτική και την ελευθερία της συνείδησης. Εάν η επιτροπή διαπιστώσει παραβιάσεις, η Κρατική Υπηρεσία θα εκδώσει εντολή προς τη συγκεκριμένη θρησκευτική οργάνωση ζητώντας της να διορθώσει την κατάσταση.
Προκειμένου αυτή η κατάσταση να διορθωθεί, θα δοθεί περιθώριο εννέα μηνών στις ενδιαφερόμενες θρησκευτικές οργανώσεις, προκειμένου δηλαδή να διακόψουν τους δεσμούς τους με τη Ρωσία. Εάν οι δεσμοί με τη Ρωσία δεν διακοπούν, η προαναφερόμενη Κρατική Υπηρεσία θα καταθέτει αγωγή κατά του συγκεκριμένου νομικού προσώπου (π.χ. ενορία) στα δικαστήρια, τα οποία θα έχουν το δικαίωμα να εκδώσουν απαγόρευση λειτουργίας αυτών των οργανώσεων. Αυτή η απαγόρευση αφορά θέματα διαχείρισης περιουσίας, χρήσης δημόσιας περιουσίας (πολλά κτίρια Ιερών Ναών στην Ουκρανία ανήκουν στο κράτος), έκδοσης αποδείξεων μέχρι και ακύρωση του καταστατικού λειτουργίας της κοινότητας κ.λπ. Κανένα από τα μέτρα -ακόμα και αν κάποια υπόθεση φτάσει να τελεσιδικήσει- δεν αφορά απαγόρευση άσκησης θρησκευτικών καθηκόντων, αλλά μόνο τις σχέσεις της οργάνωσης με το κράτος.
Στην πράξη, ωστόσο, η εφαρμογή του νόμου είναι αρκετά δύσκολη υπόθεση. Σύμφωνα με την ουκρανική νομοθεσία, η κάθε ενορία, μητρόπολη, μοναστήρι κ.λπ. αποτελεί ξεχωριστό πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου με δικό του καταστατικό και ονομάζεται θρησκευτική οργάνωση. Με δεδομένο ότι η εν Ουκρανία Ρωσική Εκκλησία έχει υπό τη δικαιοδοσία της χιλιάδες τέτοια νομικά πρόσωπα (σίγουρα πάνω από 5.000) και έχοντας υπόψη ότι η αρμόδια Κρατική Υπηρεσία της Ουκρανίας για την εθνοτική πολιτική και την ελευθερία της συνείδησης έχει πολύ περιορισμένες δυνατότητες (ουκρανικές πηγές υποστηρίζουν ότι έχει μόλις έναν δικηγόρο στο δυναμικό της), μπορούμε μόνο να υποθέσουμε το πόσα χρόνια θα χρειαστούν για να ελεγχθούν όλες οι θρησκευτικές οργανώσεις και -πολύ περισσότερο- να φτάσουν στα δικαστήρια και να τελεσιδικήσουν.
Πώς φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση;
Ενώ η Ορθοδοξία στην περιοχή ιστορικά υπαγόταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο -την πηγή και τη δύναμη των ορθοδόξων Εκκλησιών-, η σημερινή Ουκρανία «κατελήφθη» πνευματικά από τη Μόσχα με την άνοδο και την επέκταση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Αργότερα, κατά τα σοβιετικά χρόνια, η Εκκλησία είχε απαγορευτεί εντελώς -ιερείς και θεοσεβούμενοι άνθρωποι υπέστησαν δολοφονίες και σκληρές διώξεις-, ενώ μετά τον Β’ ΠΠ ο δικτάτορας Ιωσήφ Στάλιν δημιούργησε το σημερινό Πατριαρχείο Μόσχας, για λόγους πολιτικής επιρροής και ελέγχου.
Αμέσως μετά την ανεξαρτητοποίηση της Ουκρανίας το 1991, τα κινήματα για την ανεξαρτητοποίηση και της Ουκρανικής Εκκλησίας από τη Μόσχα βγήκαν στην επιφάνεια και άρχισαν να διεκδικούν τα δικαιώματά τους, όπως έγινε στις περισσότερες πρώην σοβιετικές χώρες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία του λεγόμενου «Πατριαρχείου Κιέβου», ενός σχισματικού φορέα που έδινε στους Ουκρανούς τη δυνατότητα να φύγουν από τους Ρώσους, αλλά τους απομάκρυνε από τη Μητέρα - Εκκλησία.
Με τις δεκαετίες ανεξαρτησίας και καθώς οι Ουκρανοί ανακτούσαν σταδιακά και την πνευματική τους συνείδηση, πέραν της εθνικής, το κοινό του «Πατριαρχείου Κιέβου» μεγάλωνε διαρκώς. Το Πατριαρχείο Μόσχας μπορεί να έχει μεγάλη επιρροή στις διάφορες χώρες εξαιτίας των τεράστιων οικονομικών και πολιτικών του δυνατοτήτων, ωστόσο η φήμη του στους πιστούς είναι κακή, και αυτή η κατάσταση δεν αφορά μόνο την Ουκρανία, αλλά όλες τις πρώην σοβιετικές χώρες. Και τότε έγινε ένα τεράστιο βήμα: το 2018 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος παραχώρησε στην ενιαία Ουκρανική Εκκλησία τον Τόμο Αυτοκεφαλίας αναγνωρίζοντας την πνευματική της ανεξαρτησία από τη Μόσχα.
Ήταν μια απόφαση που ικανοποιούσε όλες τις πλευρές στην Ουκρανία, ακόμα εν μέρει και της λεγόμενης Ουκρανικής Εκκλησίας Πατριαρχείου Μόσχας, καθώς αρχικά 17 αρχιερείς της εν λόγω Εκκλησίας δήλωσαν συμμετοχή στον Ενωτική Σύνοδο (15 Δεκεμβρίου 2018) για τον σχηματισμό ενιαίας Εκκλησίας. Αλλά ανάμεσα στην απόφασή τους και στη Σύνοδο κάτι μεσολάβησε, προφανώς παρέμβαση εκ μέρους της Μόσχας, και εν τέλει μέχρι τη Σύνοδο έφτασαν μόνοι οι δύο από τους 17 αρχιερείς.
Η Ουκρανία έλαβε τον Τόμο Αυτοκεφαλίας από τον Οικουμενικό Πατριάρχη, ωστόσο μεγάλο κομμάτι της εν Ουκρανία Ρωσικής Εκκλησίας έμεινε απ’ έξω με δική της απόφαση ή με απόφαση της Μόσχας. Οι ίδιοι διατηρούν τον έλεγχο των ενοριών τους αλλά για την Εκκλησία αναφέρονται πλέον μόνο σε σχέση με τον γεωγραφικό προσδιορισμό και όχι τις δικαιοδοσίες. Δηλαδή ο Μητροπολίτης Ονούφριος αναφέρεται ως «εν Κιέβω» και όχι «Κιέβου».
Γιατί έγινε ο νόμος 8371;
Πριν από δυόμισι χρόνια ο ρωσικός στρατός εισέβαλε στην Ουκρανία προβαίνοντας σε μαζικές δολοφονίες πολιτών, καταστρέφοντας σημαντικές υποδομές της χώρας και καταλαμβάνοντας ουκρανικές περιοχές, κατά παράβαση της διεθνούς νομοθεσίας, των επιταγών του ΟΗΕ και της ανθρώπινης ηθικής. Η πλειοψηφία των Ουκρανών και το ουκρανικό κράτος ξεκίνησαν αντίσταση στον εισβολέα, σταματώντας την προέλαση του ρωσικού στρατού και απωθώντας τον σε ορισμένα σημεία. Αυτή η εισβολή συνεχίζεται μέχρι και σήμερα και έχει κοστίσει στην Ουκρανία εκατοντάδες χιλιάδες ζωές στρατιωτών και απλών πολιτών.
Παράλληλα, οι ουκρανικές αρχές ξεκίνησαν προσπάθειες για ενίσχυση της ασφάλειάς τους στο εσωτερικό της χώρας. Πριν την εισβολή, οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες -πρωτίστως το 5ο τμήμα της FSB αλλά και άλλες υπηρεσίες- είχαν προσηλυτίσει ανθρώπους ή και τοποθετήσει πράκτορές τους σε διάφορους κρίσιμους τομείς της Ουκρανίας. Στο κοινοβούλιο της Ουκρανίας -για παράδειγμα- υπήρχε ολόκληρη πολιτική ομάδα με επικεφαλής τον κουμπάρο του Πούτιν, Βίκτορ Μεντβετσιούκ. Ο ίδιος ο Μεντβετσιούκ επιχείρησε να δραπετεύσει από τη χώρα ντυμένος ως φαντάρος (όταν πια έγινε κατανοητό ότι το Κίεβο δεν θα πέσει «σε τρεις μέρες»), ωστόσο συνελήφθη από τις ουκρανικές μυστικές υπηρεσίες. Εν τέλει ο Πούτιν προχώρησε στην ανταλλαγή του Μεντβετσιούκ, δίνοντας ως ανταλλαγή Ουκρανούς στρατιώτες.
Ρώσοι πράκτορες αποκαλύφθηκαν και σε άλλους σημαντικούς τομείς, όπως οι βιομηχανικές υποδομές, ο στρατός, αλλά και μέσα στις ίδιες τις μυστικές υπηρεσίες. Όπως είναι σε θέση να ξέρει το iefimerida.gr, η SBU, η ουκρανική μυστική υπηρεσία της Ουκρανίας, ήδη από τους πρώτους μήνες της ρωσικής εισβολής είχε επιστήσει την προσοχή του Ουκρανού προέδρου όσον αφορά την υπονομευτική δράση που έχουν ορισμένοι εκπρόσωποι της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (Πατριαρχείου Μόσχας). Ωστόσο, ο Ζελένσκι αρνούνταν κατηγορηματικά να ασχοληθεί με το θέμα κυρίως για τρεις λόγους:
Πρώτον, ήξερε ότι η εν Ουκρανία ρωσική Εκκλησία έχει τεράστια οικονομική και πολιτική επιρροή μέσα στην Ουκρανία και μια σύγκρουση μαζί της δεν θα γινόταν «αναίμακτα». Δεύτερον, ορισμένοι από τους φίλους της συγκεκριμένης Εκκλησίας βρίσκονταν στο στενό περιβάλλον του ίδιου του Ζελένσκι και ασκούσαν πιέσεις προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Τρίτον, ο ίδιος για προσωπικούς λόγους δεν ήθελε επ’ ουδενί να ασχοληθεί με θέματα θρησκείας, τα οποία δεν κατανοούσε και δεν τον ενδιέφεραν.
Εκκλησία ως εργαλείο πολέμου
Ωστόσο, βλέποντας τις προκλήσεις για την ασφάλεια της χώρας, αλλά και το γεγονός ότι ιεράρχες της εν Ουκρανία Ρωσικής Εκκλησίας υποστηρίζουν ανοιχτά τη ρωσική εισβολή στη χώρα, ο Ζελένσκι έδωσε το «πράσινο φως» στις υπηρεσίες ασφαλείας να κάνουν τη δουλειά τους. Από την αρχή της ρωσικής εισβολής έχουν ελεγχθεί περίπου 100 κληρικοί της εν Ουκρανία Ρωσικής Εκκλησίας, στους μισούς έχουν αποδοθεί κατηγορίες, ενώ οι 26 έχουν καταδικαστεί. Οι υποθέσεις αυτές δεν αφορούν το ότι ανήκουν στη μία ή την άλλη «Εκκλησία» αλλά για συγκεκριμένες πράξεις. Συνήθως πρόκειται για δημόσια προπαγάνδα υπέρ της Ρωσίας και υπέρ της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ενώ έχουν υπάρξει και περιστατικά όπου κληρικοί βοηθούσαν έμπρακτα τους Ρώσους εισβολείς. Και αυτό την ώρα που οι Ρώσοι βομβαρδίζουν την Ουκρανία καταστρέφοντας μεταξύ άλλων και τουλάχιστον 500 χώρους λατρείας, μεταξύ των οποίων και Ιερούς Ναούς.
Η ρωσική προπαγάνδα επιχειρεί να παρουσιάσει αυτές τις υποθέσεις ως «δίωξη χριστιανών» και «καταπίεση συγκεκριμένης Εκκλησίας», ενώ στην πραγματικότητα για την κάθε μία από τις υποθέσεις έχει σχηματιστεί δικογραφία με συγκεκριμένες αποδείξεις που αφορούν συγκεκριμένες πράξεις. Και ενώ η εν Ουκρανία Ρωσική Εκκλησία έχει χιλιάδες κληρικούς στο δυναμικό της, οι δικαστικές υποθέσεις αφορούν μόνο ένα μικρό μέρος τους. Ορισμένοι άνθρωποι που δεν καταλαβαίνουν την κατάσταση και δεν ξέρουν τα πραγματικά στοιχεία έχουν παρασυρθεί απ’ αυτή τη ρωσική προπαγάνδα, με αποτέλεσμα εντέλει να εκτεθούν οι ίδιοι.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος, ο οποίος, παρασυρόμενος από τη ρωσική προπαγάνδα, είχε μιλήσει σε επιστολή του για «θηριωδίες κατά του ευσεβούς ορθόδοξου Ιερού κλήρου» αναφερόμενος στην ποινική δίωξη κατά του Μητροπολίτη Τούλτσιν και Μπρατσλάφ Ιωνάθαν, της εν Ουκρανία Ρωσικής Εκκλησίας. Λίγες μέρες μετά την εν λόγω επιστολή, ο ίδιος ο Μητροπολίτης Ιωνάθαν ζήτησε από τις ουκρανικές αρχές να χαρακτηριστεί ως «αιχμάλωτος πολέμου» και να γίνει η ανταλλαγή του με Ουκρανούς στρατιώτες που κρατούνταν στη Ρωσία. Άρα, ο ίδιος αναγνώρισε εαυτόν ως συμμετέχοντα στον πόλεμο με το μέρος της Ρωσίας.
Πόσο ανεξάρτητη είναι η «Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία»;
Ο Μητροπολίτης Ιωνάθαν βρίσκεται σήμερα κάπου στη Ρωσία. Το γεγονός ότι ο Ιωνάθαν ζήτησε μόνος του να εκδοθεί στη Ρωσία (και όχι κάπου αλλού ας πούμε), εκτός από την εμπλοκή του στον πόλεμο και την παραδοχή του ότι δεν είναι «απλώς ένας ιερέας», αποδεικνύει και κάτι άλλο. Αποδεικνύει ότι η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας αποτελεί τμήμα της Ρωσικής Εκκλησίας. Ο Κύριλλος και άλλοι Ρώσοι ιεράρχες αναφέρονται στους Ουκρανούς της Εκκλησίας του Ονουφρίου ως δικούς τους κληρικούς.
Αυτό είναι ένα πρόβλημα και για τον Ονούφριο και την Εκκλησία του αλλά και για την Ουκρανία, καθώς ο Κύριλλος ευλόγησε τα όπλα του Πούτιν, προτρέπει τους Ρώσους να πάνε στον πόλεμο, να σκοτώσουν Ουκρανούς και να σκοτωθούν και οι ίδιοι για να πάνε στον Παράδεισο. Γι' αυτό, λίγο μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής, ο Ονούφριος δήλωσε ότι η «Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία» διέκοψε τους δεσμούς της με το Πατριαρχείο Μόσχας και τώρα είναι μια «ανεξάρτητη Εκκλησία». Αυτό όμως δεν είναι κάτι που μπορεί να συμβαίνει.
Το Πατριαρχείο Μόσχας διέκοψε την Κοινωνία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο παρασύροντας σε αυτό και την εκκλησιαστική δομή του Ονουφρίου. Άρα, ο Ονούφριος και η «Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία», σύμφωνα με τους ίδιους, δεν έχουν δεσμούς ούτε με το Οικουμενικό Πατριαρχείο ούτε με το Πατριαρχείο Μόσχας. Άρα, πώς υπάρχουν εκκλησιαστικά αφού δεν έχουν Τόμο Αυτοκεφαλίας - δηλαδή εκείνο το έγγραφο που να τους δίνει υπόσταση ως ξεχωριστή Εκκλησία; Είτε λοιπόν ο Ονούφριος προχώρησε σε σχίσμα είτε απλώς η «ανεξαρτητοποίηση» από τη Μόσχα δεν είναι πραγματικό γεγονός.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι στην περίπτωση που η εκκλησιαστική δομή του Ονουφρίου έχει όντως διακόψει τους δεσμούς της με τη Μόσχα και το Πατριαρχείο της, τότε… για ποιον λόγο ανησυχεί για τον νόμο 8371; Με άλλα λόγια, ή η «Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας» δεν έχει διακόψει τους δεσμούς της με τους Ρώσους -όπως υποστηρίζει ο Ονούφριος- ή ο νόμος 8371 δεν τους αφορά και δεν έχουν κανέναν λόγο να μιλούν για «απαγόρευση τέλεσης θρησκευτικών καθηκόντων» και άλλα παρόμοια πράγματα που διακινούνται από τους φιλορώσους στα ΜΜΕ όλου του κόσμου.
Κάτι φαίνεται να αλλάζει
Εκείνο όμως που συμβαίνει είναι πως η εκκλησιαστική δομή του Ονουφρίου χρησιμοποιεί διπλή γλώσσα - μία για το εσωτερικό της Ουκρανίας και άλλη για το εξωτερικό. Διότι, αν οι εκπρόσωποι του Ονουφρίου έλεγαν δημοσίως μέσα στην Ουκρανία ότι αποτελούν τμήμα του Πατριαρχείου Μόσχας (όπως κάνουν στην Ελλάδα ή σε άλλες χώρες), το μεγαλύτερο κομμάτι των πιστών τους θα τους εγκατέλειπε αμέσως.
Ο ίδιος ο Ονούφριος, παρά την πολεμική που ακούγεται από τους υποστηρικτές του, προσπαθεί να δείξει τη διάθεση για αναθέρμανση των σχέσεών του με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ο ίδιος απέστειλε ένα δώρο στον Οικουμενικό Πατριάρχη πριν από μερικούς μήνες, ενώ συλλειτούργησε μια φορά σε Θεία Λειτουργία όπου μνημονεύτηκε το όνομα του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου.
Σύμφωνα με πληροφορίες πάντως, έπειτα από συζητήσεις που έχουν γίνει -μεταξύ άλλων και ανάμεσα στον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο και στον Πρόεδρο της Ουκρανίας Β. Ζελένσκι- φαίνεται να συμφωνήθηκε η έναρξη μιας νέας προσπάθειας για ενοποίηση όλων των Ουκρανών ορθοδόξων, από το σημείο που σταμάτησε το 2018. Πιέσεις για μια τέτοια επανέναρξη υπάρχουν, εξάλλου, και από μερίδα της ίδιας της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (Πατριαρχείου Μόσχας), μέρος του ποιμνίου και κληρικών της οποίας είναι καλοί χριστιανοί και υποστηρίζουν την ανεξαρτησία της χώρας τους, ενώ δεν έχουν καμία διάθεση να παίρνουν εντολές από τον Κύριλλο ή από το 5ο τμήμα της FSB.
Το τελευταίο διάστημα ο Πρόεδρος Ζελένσκι, ο οποίος νωρίτερα ήθελε να απέχει από τα θρησκευτικά θέματα, φαίνεται να έχει εμπλακεί περισσότερο στην υπόθεση. Αυτό, όπως εκτιμούν πηγές στην Ουκρανία, εκτός από το θέμα της ασφάλειας που προανέφερα, αφορά και το ενδεχόμενο πολιτικό κέρδος που μπορεί να αποκομίσει από αυτή την υπόθεση. Πληροφορίες που βγήκαν στο φως της δημοσιότητας αυτές τις μέρες, αναφέρουν ότι κατά την πρόσφατη συνάντηση που είχε ο Ουκρανός Πρόεδρος με εκπροσώπους του Οικουμενικού Πατριαρχείου, στις 28 Αυγούστου 2024, φέρεται να δήλωσε ότι «η Ουκρανία χρειάζεται το δικό της Πατριαρχείο», εννοώντας ότι θα πρέπει να εξεταστεί η «μετατροπή» της Μητρόπολης Κιέβου σε Πατριαρχείο.
Ενδεχομένως αυτή η δήλωση να έγινε για το εσωτερικό ακροατήριο, καθώς οι εμπλεκόμενοι παράγοντες στην Ουκρανία, όπως η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, φαίνεται να καταλαβαίνουν πολύ καλά ότι η προοπτική για κάτι τέτοιο είναι αρκετά μακρινή.
Αν κάτι τέτοιο ισχύει, αν δηλαδή ο Ζελένσκι και το περιβάλλον του έχουν αποφασίσει να δώσουν περισσότερο πολιτικό βάρος στο εκκλησιαστικό ζήτημα, θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι η ουκρανική πολιτεία θα κάνει εφεξής ό,τι περνάει από το χέρι της για την ενοποίηση όλων των ορθοδόξων, δηλαδή την επανέναρξη διαλόγου με τον Ονούφριο και την προσπάθεια η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας να ενωθεί με την αυτοκέφαλη Εκκλησία της Ουκρανία, στο πλαίσιο της διαδικασίας και από το σημείο όπου αυτό σταμάτησε το 2018. Είναι όμως αυτό μια θετική εξέλιξη για την Ορθοδοξία και τι θα γινόταν αν αυτή η διαδικασία δεν είχε ξεκινήσει καθόλου, όπως το ήθελαν οι υποστηρικτές του Πατριαρχείου Μόσχας;
Ήταν δικαιολογημένη απόφαση για παραχώρηση Τόμου;
Από Κανονικής (εκκλησιαστικής) άποψης το Οικουμενικό Πατριαρχείο ξέρει καλύτερα από τον οποιοδήποτε το τι είναι σωστό και τι όχι να γίνει. Πόσω μάλλον που η Μόσχα, η οποία διαρκώς παραβιάζει τους Ιερούς Κανόνες -όπως για παράδειγμα με την εισπήδηση που κάνει σε δικαιοδοσίες άλλων Εκκλησιών, όπως στην Αφρική- δεν είναι σε θέση να υποδεικνύει σε άλλους για το σωστό και το λάθος. Ωστόσο, στην ουσία της, αυτή η απόφαση μπορεί να χαρακτηριστεί ως θετική; Ρώτησα για αυτό τον κ. Παντελή Μπούμπουρα, επίτιμο πρόξενο της Ελλάδας στην Οδησσό και Άρχοντα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ο ίδιος έχει παρακολουθήσει από μέσα τις διαδικασίες που συντελούνται στην Ουκρανία για περισσότερες από δύο δεκαετίες.
«Για κάποιον ανεξήγητο λόγο ορισμένοι άνθρωποι ανησυχούν για το αν πλήττονται τα συμφέροντα της Μόσχας και της Ρωσικής Εκκλησίας περισσότερο από το αν πλήττονται τα συμφέροντα της ίδιας της Ορθοδοξίας. Προφανώς και η Μόσχα θα αντιδράσει στην ανεξαρτητοποίηση της ουκρανικής Εκκλησίας, καθώς χάνει τους μοχλούς επηρεασμού της ουκρανικής κοινωνίας - πολλές ενορίες της Ρωσικής Εκκλησίας στην Ουκρανία λειτουργούν ως φερέφωνα της Μόσχας εν καιρώ πολέμου. Επίσης, η Ρωσική Εκκλησία θα έχει σημαντική οικονομική χασούρα. Ο πληθυσμός της Ρωσίας είναι μεγάλος, αλλά λίγοι είναι εκείνοι που πηγαίνουν στην Εκκλησία, ενώ υπάρχουν και πολλοί αλλόθρησκοι - μουσουλμάνοι κ.ά. Αντίθετα, στην Ουκρανία το ποσοστό των πιστών είναι πολύ μεγάλο, άρα και οικονομικά η Ρωσική Εκκλησία θα υποστεί ζημιά από αυτόν τον διαχωρισμό. Ωστόσο, αυτό είναι κάτι που αφορά τα ταμεία του Πατριαρχείου Μόσχας και τα επιτελεία του Κρεμλίνου, γιατί να αφορά τους χριστιανούς ανά τον κόσμο;» αναρωτιέται ο κ. Μπούμπουρας.
Ο ίδιος κάνει τη δική του εκτίμηση για το τι θα είχε συμβεί αν δεν είχε παραχωρηθεί ο Τόμος Αυτοκεφαλίας: «Πολλοί αγνοούν τις πραγματικές συνθήκες στην Ουκρανία και ακούν μόνο αυτά που λέει η Μόσχα. Στην πραγματικότητα, τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι έφευγαν από την Κανονική -τότε- Εκκλησία του Ονουφρίου και πήγαιναν στο λεγόμενο "Πατριαρχείο Κιέβου". Στην ουσία, δηλαδή, έβγαιναν εκτός Εκκλησίας. Σύμφωνα με έρευνες, πριν δοθεί ο Τόμος, αυτό το ποσοστό ξεπερνούσε το 42% των ορθοδόξων της Ουκρανίας. Αν η αυτοκέφαλη Εκκλησία δεν είχε δημιουργηθεί, το 2022, όπου η Ρωσία άρχισε να βομβαρδίζει τις ουκρανικές πόλεις και να σκοτώνει γυναικόπαιδα, εκείνοι που θα είχαν θέσει εαυτούς εκτός Εκκλησίας, για να μην υπάγονται στη Μόσχα, θα ήταν εκατομμύρια. Με άλλα λόγια, η Ορθοδοξία θα έχανε εκατομμύρια ψυχές, ίσως πάνω από 10 εκατομμύρια, αν ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν είχε λύσει νωρίτερα αυτό το θέμα. Και, με δεδομένο ότι υπάρχει διαρκής προσέγγιση της ουκρανικής κοινωνίας από την Καθολική Εκκλησία μέσω των δυτικών περιοχών της Ουκρανίας, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το πώς θα είχε εξελιχθεί αυτή η κατάσταση», σχολιάζει ο κ. Μπούμπουρας.