Με την πανδημία του νέου κορωνοϊού να σαρώνει τον πλανήτη, ειδικοί επιχειρούν να εξηγήσουν τις πιθανές κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές επιπτώσεις όταν ο ηγέτης μιας χώρας μολύνεται από την Covid-19 και νοσηλεύεται σε σοβαρή κατάσταση.
Στις 27 Μαρτίου ο Μπόρις Τζόνσον έγινε ο πρώτος ηγέτης μεγάλης δύναμης που ανακοίνωσε ότι διαγνώστηκε θετικός στον κορωνοϊό. Στις 5 Απριλίου εισήχθη στο νοσοκομείο και μία μέρα αργότερα μεταφέρθηκε στην εντατική καθώς επιδεινώθηκαν τα συμπτώματα της Covid-19. H ασθένειά του, πέρα από το σοκ που προκάλεσε στη Βρετανία, εγείρει και ερωτήματα για το τι θα συμβεί αν άλλοι ηγέτες, όπως ο Ντόναλντ Τραμπ επί παραδείγματι, τεθούν εκτός μάχης από τον κορωνοϊό κι αδυνατούν να ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους.
Ειδικοί λένε ότι τα κράτη έχουν πιθανώς σχέδια έκτακτης ανάγκης σε περίπτωση που νοσήσει σοβαρά ο ηγέτης τους
Η Αν Κέλερ, επίκουρη καθηγήτρια της Πολιτικής Υγείας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ, λέει ότι στις δημοκρατικές χώρες υπάρχει συνήθως μια ιεραρχία ως προς το ποιος θα αντικαταστήσει έναν ηγέτη, σε περίπτωση που νοσήσει σοβαρά. «Στις σταθερές δημοκρατίες αν πεθάνει ένας αρχηγός κράτους ενώ βρίσκεται στην εξουσία υπάρχουν σαφή σχέδια μετάβασης, ώστε να μην υπάρξει κενό εξουσίας σε ηγετικό επίπεδο». Στις ΗΠΑ, επί παραδείγματι, ο αντιπρόεδρος Μάικ Πενς είναι ο δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον Τραμπ, ενώ μετά απ’ αυτόν ακολουθεί η πρόεδρος της Βουλής, Νάνσι Πελόζι. Στον Καναδά η αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κρίστια Φρίλαντ θα αναλάμβανε προσωρινά τα ηνία σε περίπτωση βαριάς ασθένειας του πρωθυπουργού Τζάστιν Τριντό. Στη Βρετανία ο υπουργός Εξωτερικών Ντόμινικ Ράαμπ ανέλαβε προσωρινά τα καθήκοντα του Τζόνσον, όσο ο πρωθυπουργός παραμένει στο νοσοκομείο. Σε περίπτωση που επιδεινωθεί περαιτέρω η κατάστασή του και δεν του επιτρέπει να ασκεί τα καθήκοντά του, δεν θα προκηρυχθούν εκλογές, αν και η αντιπολίτευση ίσως πιέσει στη Βουλή για κάτι τέτοιο.
Ωστόσο, ορισμένοι ειδικοί επισημαίνουν ότι ακόμη κι αν υπάρχει σαφής ιεραρχία, η ιδιαιτερότητα του νέου κορωνοϊού μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που μοιράζονται οι ευθύνες. «Συχνά υπάρχει κάτι στα χαρτιά, αλλά η εφαρμογή του εναπόκειται στα άτομα που περιβάλλουν έναν ηγέτη και λαμβάνουν δύσκολες, ευαίσθητες αποφάσεις που μπορεί να γυρίσουν μπούμερανγκ», λέει στο Business Insider ο επίτιμος καθηγητής Δημόσιας Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ, Γιουτζίν Μπάρντατς. «Αυτό, φυσικά, υπό τον όρο ότι ο ηγέτης δεν μπορεί να ασκήσει τα καθήκοντά του, αλλά δεν έχει πεθάνει, αφού σε τέτοια περίπτωση οι αναγκαίες ενέργειες προχωρούν γρήγορα μόλις γίνει γνωστός ο θάνατός του», λέει.
Σε μη δημοκρατικές κοινωνίες η ιεραρχία είναι λιγότερο διαφανής και ως εκ τούτου είναι δυσκολότερο να προβλέψει κανείς τι θα συμβεί αν ένας ηγέτης χάσει τη μάχη από κάποια ασθένεια, όπως η Covid-19. «Στα αυταρχικά καθεστώτα ο θάνατος ενός ηγέτη συχνά πυροδοτεί ένα πραξικόπημα ή έναν εμφύλιο πόλεμο», λέει ο Μπάρντατς.
Tι δείχνει η ιστορία με περιπτώσεις ηγετών μεγάλων δυνάμεων που ασθένησαν βαριά – Και κάποιοι κατέληξαν
Αρκετοί ηγέτες μεγάλων δυνάμεων έχουν αρρωστήσει βαριά ενώ βρίσκονταν στην εξουσία, ενώ στις ΗΠΑ τέσσερις πρόεδροι έχασαν τη μάχη. «Δεν είναι ασυνήθιστο ηγέτες μεγάλων δυνάμεων να αρρωστήσουν (ή ακόμη και να πεθάνουν) ενώ βρίσκονται στην εξουσία», σημειώνει η καθηγήτρια Οικονομίας της Υγείας του Πανεπιστημίου Γουότερλου του Οντάριο, Σου Χόρτον. Ενώ η Αν Κέλερ συμπληρώνει ότι «υπάρχουν πολλά παραδείγματα αρχηγών κρατών που χρειάστηκαν και έλαβαν ιατρική φροντίδα, ανακοίνωσαν την κατάστασή τους και συνέχισαν να ασκούν τα καθήκοντά τους». Στις ΗΠΑ π.χ. ο πρόεδρος Ντουάιτ Αϊζενχάουερ υπέστη καρδιακή προσβολή το 1955, ενώ βρισκόταν στην εξουσία και χρειάστηκε να νοσηλευτεί επί μακρόν σε νοσοκομείο, ενώ στη Γαλλία ο πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν αντιμετώπιζε καρκίνο του προστάτη όταν αποχώρησε από το ύπατο αξίωμα της χώρας το 1955. Στο Ιράν o πρόεδρος της Βουλής και αρκετά μέλη της, όπως και ο υπουργός Υγείας της χώρας, μολύνθηκαν από το νέο κορωνοϊό. Ωστόσο, όπως επισημαίνει η Αν Κέλερ, αν και έχουμε δει στο παρελθόν ηγέτες να παλεύουν με σοβαρές ασθένειες, δεν έχουμε ξαναδεί αρχηγούς κρατών να επηρεάζονται από μια πανδημία. «Αυτό που διαφέρει εν προκειμένω είναι ότι στις περισσότερες περιπτώσεις όπου είχε ασθενήσει ένας αρχηγός κράτους, δεν βρισκόταν στο μέσο μιας κρίσης προσπαθώντας να βγάλει τη χώρα του απ’ αυτή. Κι αυτός είναι ένας παράγοντας που περιπλέκει τα πράγματα».
Κάποιοι ηγέτες στο παρελθόν προσπάθησαν να υποβαθμίσουν τη σοβαρότητα της ασθένειας που αντιμετώπιζαν για να μη χάσουν την εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης, όπως δείχνει η περίπτωση του Τζον Φ. Κένεντι όταν πάλευε με αυτοάνοσο νόσημα, που απέκρυψε από τους συμπολίτες του όσο ήταν στην εξουσία.
Οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις μιας σοβαρής ασθένειας ενός ηγέτη μεγάλης δύναμης
Ειδικοί επισημαίνουν ότι αν νοσήσει σοβαρά ένας ηγέτης μεγάλης δύναμης, αυτό μπορεί να έχει σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις. Ήδη όλοι οι μεγάλοι διεθνείς οργανισμοί, κυβερνήσεις, οικονομολόγοι και αναλυτές προβλέπουν τεράστιους κλυδωνισμούς για την παγκόσμια οικονομία λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, με έρευνα του Εθνικού Πανεπιστημίου της Αυστραλίας τον περασμένο μήνα να προβλέπει απώλειες τουλάχιστον 2,4 τρισ. δολαρίων στο παγκόσμιο ΑΕΠ, που μπορεί να φθάσουν στο χειρότερο σενάριο ακόμη και τα 9 τρισ.! Τα χρηματιστήρια ακολουθούν πορεία που θυμίζει τρενάκι του τρόμου καθώς ο κορωνοϊός συνεχίζει να πλήττει τις βιομηχανίες και τις οικονομίες ανά την υφήλιο. «Στις αγορές δεν αρέσει η αβεβαιότητα. Αν λοιπόν αρρωστήσει βαριά ένας αρχηγός κράτους και αδυνατεί να εκτελέσει τα καθήκοντά του, αυτό μπορεί να προκαλέσει μεγάλη ανασφάλεια», λέει η Αν Κέλερ. Με την άποψή της συμφωνεί και η Σου Χόρτον, αν και αμφιβάλει κατά πόσον αυτό θα κρατήσει πολύ. «Υπάρχει μια βραχυπρόθεσμη αγωνία για κάθε τέτοια αλλαγή [ηγεσίας], αλλά έχει συμβεί αρκετά συχνά και δεν νομίζω ότι θα διαρκέσει πολύ», τόνισε.
Οι ειδικοί λένε ακόμη ότι μπορεί να ποικίλλει η αντίδραση της κοινής γνώμης στη σοβαρή ασθένεια ενός ηγέτη. Ο Γιουτζίν Μπάρντατς σημειώνει ότι το γεγονός ότι οι ΗΠΑ ετοιμάζονται για τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου, αυτό μπορεί να επηρεάσει την διαφάνεια στο Λευκό Οίκο αναφορικά με σοβαρές ασθένειες της ηγετικής ομάδας του. «Το διακύβευμα είναι πολύ υψηλό επειδή διανύουμε προεκλογική περίοδο», λέει.
Από την πλευρά της η Αν Κέλερ θεωρεί ότι η αντίδραση των Αμερικανών σε μια τέτοια περίπτωση θα ήταν ανάμεικτη. «Τείνω να πιστέψω ότι δεν υπάρχει ενιαία αντίδραση της κοινής γνώμης. Αν πεθάνει ένας αρχηγός κράτους, αυτό μπορεί να πυροδοτήσει μια συστράτευση γύρω από την ηγεσία της χώρας», λέει. Σημειώνει, όμως, ότι δεν είναι και τόσο σαφές τι θα συμβεί αν ανακοινωθεί η ασθένεια ενός ηγέτη μέσω του Τύπου. «Μια τέτοια είδηση θα μπορούσε να υπονομεύσει το ηθικό της κοινής γνώμης, ή να αποδείξει πόσο σοβαρή είναι αυτή η πανδημία του κορωνοϊού σε εκείνους τους πολίτες που την έπαιρναν στα ελαφρά και προσπαθούσαν να την υποβαθμίσουν», λέει. Και καταλήγει: «Αν αναρρώσει ένας αρχηγός κράτους που ασθένησε, αυτό μπορεί να μετριάσει τους φόβους της κοινής γνώμης γι’ αυτό που μπορεί να συμβεί. Φυσικά, αν ένας ηγέτης που μολύνθηκε από τον κορωνοϊό δεν αναρρώσει η αντίδραση της κοινής γνώμης μπορεί να είναι η ακριβώς αντίθετη».