Μία ημέρα πριν οι Ευρωπαίοι ξεκινήσουν για ακόμα μία φορά τη συζήτηση για την ένταξη της Ουκρανίας στο μπλοκ, το CNN εξηγεί το γιατί η διαδικασία είναι επίφοβη.
Τέσσερις ημέρες αφότου οι ρωσικές δυνάμεις εισέβαλαν στην Ουκρανία και ξεκίνησαν έναν αιματηρό πόλεμο που δεν δείχνει να τελειώνει σύντομα, ο πρόεδρος της χώρας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, υπέβαλε επίσημα αίτηση για ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Την ίδια μέρα, στις 28 Φεβρουαρίου, ζήτησε από την ΕΕ «να δεχθεί επειγόντως την Ουκρανία χρησιμοποιώντας μια νέα διαδικασία … στόχος μας είναι να είμαστε με όλους τους Ευρωπαίους και, να είμαστε ίσοι με αυτούς. Είμαι σίγουρος ότι το αξίζουμε. Είμαι σίγουρος ότι είναι εφικτό».
Σχεδόν τέσσερις μήνες αργότερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται να εκφράσει αύριο, Παρασκευή, τη γνώμη της σχετικά με το εάν η Ουκρανία πρέπει να λάβει το καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας. Στη συνέχεια, θα εναπόκειται στα 27 κράτη μέλη της ΕΕ να αποφασίσουν εάν συμφωνούν ή όχι με τη γνώμη της Επιτροπής.
Το ερώτημα εάν η Ουκρανία πρέπει ή όχι να ενταχθεί στην ΕΕ και πώς θα αντιδρούσε η Ρωσία σε αυτό αποτελούσε επίμαχο ζήτημα εδώ και χρόνια. Το 2013, φιλοευρωπαϊστές διαδηλωτές ξέσπασαν μετά την ξαφνική απόφαση του πρώην προέδρου της Ουκρανίας, Βίκτορ Γιανουκόβιτς, να μην υπογράψει συμφωνία με την ΕΕ που θα ωθούσε περαιτέρω την Ουκρανία στην τροχιά της ΕΕ. Αντίθετα, επέλεξε να επιδιώξει στενότερους δεσμούς με τη Ρωσία του Πούτιν. Τον επόμενο χρόνο, η Ρωσία εισέβαλε στο Ντονμπάς και προσάρτησε παράνομα την Κριμαία.
Και ενώ τα περισσότερα ευρωπαϊκά έθνη βρίσκονται σταθερά στο πλευρό της Ουκρανία και έχουν βοηθήσει, σε διάφορους βαθμούς, τον Ζελένσκι στις πολεμικές του προσπάθειες, δεν είναι βέβαιο ότι η επιθυμία του θα πραγματοποιηθεί.
Για πολιτικούς και διαδικαστικούς λόγους, είναι πιθανό η ΕΕ να αποφασίσει τελικά ότι δεν είναι η κατάλληλη στιγμή. Και ακόμη κι αν τα κράτη μέλη συμφωνούσαν με την άποψη της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ότι η Ουκρανία πρέπει να θεωρηθεί υποψήφια για ένταξη, θα χρειαστούν χρόνια, ακόμη και δεκαετίες, για να γίνει αυτό πραγματικότητα.
Δύσκολη και χρονοβόρα η διαδικασία ένταξης στην ΕΕ
Στα χαρτιά, η διαδικασία είναι σχετικά απλή. Μια χώρα υποβάλλει αίτηση και η Επιτροπή εκδίδει ετυμηγορία για το αν θα πρέπει να εξεταστεί ή όχι για το καθεστώς υποψηφιότητας. Όπως είναι πιθανό να συμβεί με την Ουκρανία, η Κομισιόν πιθανότατα θα παρουσιάσει μερικούς τρόπους ώστε τα κράτη μέλη να προχωρήσουν στην αποδοχή ενός νέου υποψηφίου.
Οι πληροφορίες θέλουν την Επιτροπή θα παρουσιάζει δύο επιλογές σχετικά με την Ουκρανία, οι οποίες ουσιαστικά καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα, με κάποιες μικρές διαφορές: ότι η ένταξη της Ουκρανίας θα ξεκινήσει σωστά μόνο όταν τελειώσει ο πόλεμος και τα θεσμικά όργανα της χώρας θα είναι σε θέση να ανταποκριθούν στις κριτήρια που απαιτούνται για την ένταξη στην ΕΕ.
Τα Κριτήρια της Κοπεγχάγης είναι μια αρκετά αδιαφανής τριάδα απαιτήσεων για τις οποίες η ΕΕ να πειστεί ότι πληρούνται από την υποψήφια χώρα προκειμένου να εισέλθει στις κατάλληλες ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Επικεντρώνονται στο εάν η χώρα αυτή έχει λειτουργική οικονομία ελεύθερης αγοράς, εάν τα θεσμικά όργανα της χώρας είναι ικανά να προασπίσουν τις ευρωπαϊκές αξίες όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ερμηνεία του κράτους δικαίου από την ΕΕ και εάν η χώρα διαθέτει μια λειτουργική δημοκρατία χωρίς αποκλεισμούς.
Μόλις κριθεί ότι η χώρα πληροί αυτά τα κριτήρια, μπορεί να ξεκινήσει τα 35 κεφάλαια διαπραγμάτευσης της ΕΕ, τα τρία τελευταία από τα οποία επιστρέφουν σε ορισμένους τομείς των κριτηρίων της Κοπεγχάγης. Στη συνέχεια, όταν οι ηγέτες των κρατών μελών της ΕΕ έχουν συμφωνήσει, θα πρέπει να επικυρωθεί στο κοινοβούλιο της ΕΕ και από τα νομοθετικά τμήματα της κυβέρνησης κάθε κράτους μέλους.
Πώς «αισθάνονται» οι χώρες της ΕΕ για την ένταξη της Ουκρανίας
Εδώ είναι που το ζήτημα αρχίζει να περιπλέκεται. Ενώ η ΕΕ και τα 27 μέλη της έχουν υποστηρίξει ευρέως την Ουκρανία στην πολεμική της προσπάθεια, η έναρξη της ενταξιακής διαδικασίας από μια χώρα που βρίσκεται προς το παρόν σε πόλεμο εγείρει κάθε είδους ζητήματα.
Υπάρχουν ορισμένα υποψήφια κράτη που βρίσκονται στη διαδικασία προσχώρησης εδώ και χρόνια και σε ορισμένες περιπτώσεις η ένταξή τους επιβραδύνθηκε λόγω εσωτερικής πολιτικής αστάθειας. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η περίπτωση της Τουρκίας, της οποίας η αίτηση έχει ουσιαστικά παγώσει μετά από φόβους για οπισθοδρόμηση σχετικά με το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η έναρξη της διαδικασίας με μια χώρα που βρίσκεται σε πόλεμο θα εγείρει ερωτήματα από άλλες υποψήφιες χώρες, των οποίων οι αιτήσεις έχουν παγώσει για παρόμοιους λόγους.
Υπάρχουν, επίσης, πραγματικές ανησυχίες ότι η Ουκρανία απέχει πολύ από την εκπλήρωση των κριτηρίων της Κοπεγχάγης. Σύμφωνα με τον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς του 2021 της Διεθνούς Διαφάνειας, η Ουκρανία είναι 122η στη λίστα με τις 180 χώρες. Συγκριτικά, η Ρωσία βρίσκεται στην 136η θέση. Δεδομένου ότι τμήματα της Ουκρανίας κατέχονται επί του παρόντος κατεχόμενα από τη Ρωσία και ο πόλεμος ίσως διαρκέσει, είναι δύσκολο να προβλεφθεί εάν αυτό θα βελτιωθεί ή θα επιδεινωθεί τα επόμενα χρόνια. Ακόμη, ορισμένοι αξιωματούχοι της ΕΕ έχουν εκφράσει φόβους ότι μετά τον πόλεμο, είναι δύσκολο να προβλεφθεί το επίπεδο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο εσωτερικό της Ουκρανίας.
Πέρα από αυτά τα πρακτικά ερωτήματα, υπάρχουν και πολιτικές αντιρρήσεις. Ορισμένα κράτη μέλη της Δύσης που ανήκουν στην ΕΕ από την αρχή της ανησυχούν για τη μετατόπιση της ισορροπίας δυνάμεων προς τα ανατολικά, όπου ορισμένες χώρες έχουν υποχωρήσει σε πράγματα όπως το κράτος δικαίου τα τελευταία χρόνια. Το ευρωπαϊκό κατεστημένο έχει δυσκολευτεί με τη χαλαρότητα τόσο της Ουγγαρίας όσο και της Πολωνίας στους κανόνες της ΕΕ και μαθαίνει με τον δύσκολο τρόπο ότι όταν μια χώρα είναι μέσα, πολλά περισσότερα μπορούν να διαφύγουν της προσοχής.
Άλλα κράτη μέλη ανησυχούν για την ένταξη της Ουκρανίας στο μπλοκ και την άμεση κατανάλωση ενός τεράστιου ποσού από τον προϋπολογισμού της ΕΕ λόγω της τεράστιας προσπάθειας ανοικοδόμησης που θα χρειαστεί να πραγματοποιηθεί. Και κάποιοι, τέλος, εκφράζουν απλώς την ανησυχία τους ότι το να μπει η Ουκρανία σε μια μακρά, επώδυνη διαπραγμάτευση με την ΕΕ δεν είναι ο καλύτερος τρόπος για να στηρίξουμε τη χώρα αυτή τη στιγμή.
Πόσο καιρό θα χρειαζόταν;
Ο χρόνος εξαρτάται ουσιαστικά από την κατάσταση στην οποία θα βρίσκεται η Ουκρανία όταν τελειώσει ο πόλεμος. Μοιάζει απίθανο η Ουκρανία να καταφέρει να εκπληρώσει τα κριτήρια ακόμη και για έναρξη διαπραγματεύσεων για ένα σημαντικό μεγάλο χρονικό διάστημα μετά το τέλος του πολέμου. Εκτός από το έργο ανοικοδόμησης, η Ουκρανία θα πρέπει να κάνει τη μετάβαση από μια χώρα που λειτουργεί υπό διάφορους βαθμούς στρατιωτικού νόμου και απαγόρευσης κυκλοφορίας σε μια λειτουργική δημοκρατία.
Ο μέσος χρόνος για την ένταξη μιας χώρας στην ΕΕ είναι τέσσερα χρόνια και 10 μήνες, σύμφωνα με μια δεξαμενή σκέψης του Λονδίνου. Τα κράτη μέλη που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως παραδείγματα ένα είδος σχεδίου για την ένταξη της Ουκρανίας -Βουλγαρία, Ρουμανία, Πολωνία, Σλοβενία- χρειάστηκαν όλα πάνω από το μέσο χρόνο αναμονής.
Τι θα σήμαινε για την Ουκρανία η ένταξη στην ΕΕ;
Η Ουκρανία θα είναι μέλος του μεγαλύτερου εμπορικού μπλοκ στον κόσμο, της ενιαίας αγοράς και της τελωνειακής ένωσης της ΕΕ, και θα έχει την προστασία των δικαστηρίων της ΕΕ και πρόσβαση στον προϋπολογισμό της. Επίσης, η ένταξη στην ΕΕ θα τοποθετούσε την Ουκρανία πολύ ξεκάθαρα στη λέσχη των χωρών που θεωρούνται μέρος της δυτικής συμμαχίας και της παγκόσμιας τάξης υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.
Πώς μπορεί να αντιδράσει η Ρωσία
Η Μόσχα έχει δηλώσει επανειλημμένως ότι η ένταξη στην ΕΕ θα ήταν ισοδύναμη με την ένταξη στο ΝΑΤΟ, ένα επιχείρημα στο οποίο είναι δύσκολο να αντιταχθεί κανείς τώρα, καθώς η ΕΕ γίνεται τόσο απροκάλυπτα γεωπολιτική.
Η Ρωσία έχει ήδη αντιδράσει πολύ άσχημα στην πιθανότητα ένταξης της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, οι οποίες είναι ήδη κράτη μέλη της ΕΕ. Το να δούμε την Ουκρανία να αγκαλιάζεται θερμά από έναν θεσμό τόσο συνδεδεμένο με τη Δύση, αναμφίβολα θα θεωρηθεί ως επιθετική πράξη από τον Πούτιν.
Πόσο πιθανό είναι να πετύχει η προσπάθεια της Ουκρανίας;
Δεν θα συμβεί σύντομα, αλλά είναι πιθανό η ΕΕ να καταβάλει ιδιαίτερη προσπάθεια για να στηρίξει την Ουκρανία μετά την εισβολή της Ρωσίας. Πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες επισκέφθηκαν τον Ζελένσκι στο Κίεβο και ορισμένοι αξιωματούχοι θεωρούν ότι δεν μπορούν να βγουν από τη σύνοδο κορυφής των ηγετών στις 24 Ιουνίου με άδεια χέρια, αφού πόζαραν για φωτογραφίες δίπλα σε έναν πρόεδρο μιας εποχής πραγματικού πολέμου.
Εάν η φον ντερ Λάιεν παρουσιάσει όντως στα κράτη μέλη τη δική της εκδοχή για την αποδοχή της υποψηφιότητας της Ουκρανίας, θα ήταν δύσκολο για την ΕΕ να την απορρίψει κατηγορηματικά. Αλλά η ΕΕ έχει μακρά ιστορία να κάνει απροσδόκητα πράγματα, ακόμη και σε όλη αυτή την κρίση. Και τις περισσότερες φορές, αυτές οι συζητήσεις γίνονται ένας πόλεμος φθοράς μεταξύ χωρών που δεν μπορούν να κοιταχτούν στα μάτια, προτού παρασυρθούν στην αναβολή των συζητήσεων για άλλη μια μέρα.