Ο Βρετανός συγγραφέας και δημοσιογράφος Τομπάιας Τζόουνς περιγράφει στον Guardian τις αλλαγές που επέφερε η πανδημία στην Ιταλία, την πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που μπήκε σε lockdown πριν από έναν χρόνο.
Πέρασε ήδη ένας χρόνος από το πρώτο, διστακτικό lockdown στην Ιταλία. Στις 21 Φεβρουαρίου 2020 έκλεισαν μόνο κάποιες περιφέρειες (όπως η Λομβαρδία και η Εμίλια-Ρομάνα) και συγκεκριμένοι κλάδοι (όπως τα σχολεία), ωστόσο τα δραστικά μέτρα προκάλεσαν σοκ παγκοσμίως. Η χώρα κατέγραφε 152 κρούσματα και τρεις θανάτους από Covid-19 εκείνη την στιγμή, οπότε η αντίδραση έμοιαζε υπερβολική.
Με κάθε μέρα που περνούσε, ωστόσο, τα μέτρα γίνονταν όλο και πιο αυστηρά. Έως τις 4 Μαρτίου είχαν κλείσει όλα τα σχολεία στην Ιταλία. Μία εβδομάδα αργότερα η χώρα μπήκε σε καθολικό lockdown. Έως τις 12 Μαρτίου είχαν καταγραφεί 1.000 θάνατοι (κάτι που τότε έμοιαζε με τρομερό ορόσημο), ενώ μόλις τέσσερις μέρες αργότερα ξεπέρασαν τους 2.000. Οι περισσότερες άλλες χώρες ακόμα διασκέδαζαν ενώ οι Ιταλοί ήταν φυλακισμένοι στα σπίτια τους, παρακολουθώντας στις οθόνες σκηνές που θύμιζαν ταινία καταστροφής: ιατρικό προσωπικό με στολές βιοχημικής προστασίας, θαλάμους νοσοκομείων γεμάτων αναπνευστήρες και νεκροτομεία τόσο γεμάτα με φέρετρα που η κυβέρνηση ζήτησε τη βοήθεια του στρατού.
Οταν η Ιταλία κατέγραφε 1.000 θανάτους ημερησίως
Πολύ σύντομα καταγράφονταν 1.000 θάνατοι ημερησίως. Ακόμα και οι τοπικές εφημερίδες αφιέρωναν ατέλειωτες σελίδες με νεκρολογίες έκτασης μίας παραγράφου για τον κάθε νεκρό. Στις πόλεις ακούγονταν μόνο τα πουλιά και οι σειρήνες των ασθενοφόρων.
Εκείνες τις τρομακτικές πρώτες εβδομάδες εκδηλώθηκε μία πληθωρική αντίσταση, καθώς στα προάστια ο κόσμος άρχισε να τραγουδάει από τα παράθυρα και τα μπαλκόνια. Επαγγελματίες μουσικοί μετέτρεψαν τις βεράντες τους σε σκηνή και δύο νεαρά κορίτσια έπαιξαν τένις από τις ταράτσες τους στη Γένοβα.
Παρά την θλίψη και το πένθος, συνέβαιναν αξιοσημείωτα πράγματα: κοπάδια ψαριών εμφανίστηκαν στα κανάλια της Βενετίας και δελφίνια στα ανενεργά λιμάνια. Λαγοί και ελάφια έκαναν βόλτα στα δημόσια πάρκα και στα γήπεδα του γκολφ, ενώ στην Πιάτσα ντι Σπάνια της Ρώμης εμφανίστηκαν αγριόπαπιες.
Ενώ άλλες χώρες δυσκολεύονταν, στην Ιταλία τηρούσαν τα μέτρα
Ήταν μια περίοδος που άλλαξε όχι μόνο το πώς αντιμετώπιζαν οι ξένοι την Ιταλία, αλλά και το πώς οι ίδιοι οι Ιταλοί άρχισαν να βλέπουν ο ένας τον άλλο. Το στερεότυπο (μεταξύ Ιταλών αλλά και ξένων) παρουσιάζει ένα έθνος που παραβαίνει τους κανόνες, πρόθυμο ανά πάσα στιγμή να προσπεράσει το γενικό καλό για χάρη του προσωπικού οφέλους. Την προηγούμενη άνοιξη ωστόσο η χώρα ήταν υπάκουη και τακτική. “Μάθαμε να στεκόμαστε στις ουρές” αστειεύονταν οι Ιταλοί. Δεν στριμώχνονταν στα σούπερ μάρκετ. Κι ενώ άλλες χώρες δυσκολεύονταν, στην Ιταλία υπήρχε νομική σαφήνεια και τήρηση των μέτρων από την πλευρά της κοινωνίας.
Η χώρα έμοιαζε να επιδεικνύει αξιοπρέπεια. Καθώς η άνοιξη προχωρούσε και στα τέλη Μαρτίου οι θάνατοι ξεπέρασαν τους 10.000, κι έπειτα τους 20.000 (μέσα Απριλίου) και στη συνέχεια τους 30.000 (αρχές Μαΐου), η διάθεση άρχισε να αλλάζει. Χάθηκε η παράδοξη ευφορία, και το σύνθημα “Όλα θα πάνε καλά” γραμμένο σε σεντόνια και αναρτημένο σε διάφορα μπαλκόνια, έμοιαζε ανούσιο, σχεδόν προσβλητικό.
Η ιταλική οικονομία – στενότατα συνδεδεμένη με την εστίαση, τον κλάδο που περισσότερο υπέφερε από την κρίση του κορωνοϊού – είχε γονατίσει. Οι τουρίστες ήταν ελάχιστοι και τα εστιατόρια και τα μπαρ πάλευαν με όλο και πιο περιορισμένες ώρες λειτουργίας και κανονισμούς που άλλαζαν διαρκώς. Έως τα μέσα Μαΐου τουλάχιστον 14 επιχειρηματίες είχαν αυτοκτονήσει εξαιτίας της οικονομικής καταστροφής. Τον Σεπτέμβριο ο αριθμός είχε ανέβει στους 71.
Πίσω από αυτές τις τραγωδίες κρύβονταν πολλές περισσότερες: χρεοκοπίες, διαζύγια και ενδοοικογενειακή βία. Η ανεργία βρίσκεται τώρα στο 9%, και η ανεργία των νέων στο 30%. Στα δυσάρεστα αυτά νούμερα κρύβεται και μία τρομακτική ανισότητα φύλου: από τα 444.000 άτομα που έχασαν τη δουλειά τους το 2020, τα 213.000 (ή το 70%) ήταν γυναίκες.
Ανάμεσα στις στατιστικές, εμφανίζονται ιστορίες που σε σημαδεύουν: όπως αυτή του επιτυχημένου εστιάτορα από την Φλωρεντία, Λούκα Βάνι, που αυτοκτόνησε ή αυτή του Αντριάνο Ούρσο, διάσημου πιανίστα τζαζ που αναγκάστηκε να γίνει οδηγός μεταφορών και πέθανε στα 41 του από ανακοπή προσπαθώντας να βάλει μπροστά σπρώχνοντας το παλιό του Fiat.
Οι δύο αξιοσημείωτες επιπτώσεις της οικονομικής καταστροφής
Υπήρξαν δύο αξιοσημείωτες επιπτώσεις αυτής της οικονομικής καταστροφής. Όπως συμβαίνει συχνά όταν το ιταλικό κράτος μοιάζει να τα χάνει εν μέσω μιας κρίσης, επενέβη το οργανωμένο έγκλημα. Μέλη της Μαφίας διένειμαν πακέτα με τρόφιμα σε υποβαθμισμένα προάστια, ανέστειλαν τις πληρωμές προστασίας και προσέφεραν άμεσα δάνεια. Αυτή η “πρόνοια της μαφίας” αποτελεί στρατηγική διακήρυξη ανωτερότητας έναντι του κράτους, και μέσο δημιουργίας συναίνεσης, ελέγχου και χρέους, κυριολεκτικού και μεταφορικού.
Η μαφία αγοράζει επίσης επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν δυσκολίες: 43.688 ιταλικές επιχειρήσεις άλλαξαν ιδιοκτήτη μεταξύ Απριλίου και Σεπτεμβρίου 2020: δεν πέρασαν όλες σε χέρια εγκληματιών, αλλά – λόγω της επιλογής της ανωνυμίας μέσω offshore από πολλούς νέους ιδιοκτήτες – θεωρείται ότι το ποσοστό είναι μεγάλο. Οι επιχειρήσεις που ελέγχονται από τη μαφία, φυσικά, αναμένουν με απληστία την χρηματοδότηση των 209 δισ. δολαρίων που θα λάβει η Ιταλία από το ταμείο ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αναδύθηκε η αυθεντική αλληλεγγύη
Υπήρξε ωστόσο και αύξηση της αυθεντικής αλληλεγγύης. Καθώς έγινε πιο σαφής η ευαλωτότητα των πλέον αδύναμων της κοινωνίας, πλήθος συλλόγων, φιλανθρωπικών οργανώσεων και ανεπίσημων δικτύων δημιουργήθηκαν για να βοηθήσουν.
Πέρα από αυτά, υπήρξαν και άλλες, διακριτικότερες αλλαγές. Από το 2006, 2,4 εκατομμύρια Ιταλοί, κυρίως νέοι και υψηλής ειδίκευσης, μετανάστευσαν, με αποτέλεσμα το 9% του ιταλικού πληθυσμού να βρίσκεται στο εξωτερικό. Τους 12 τελευταίους μήνες όμως, αυτή η φυγή μοιάζει να έχει αντιστραφεί. Παρόλο που δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία, το γενικό αίσθημα είναι ότι πολλοί Ιταλοί, εκμεταλλευόμενοι τη δυνατότητα της τηλεργασίας, έχουν επιστρέψει στην πατρίδα. Μία παρόμοια μετακίνηση πραγματοποιείται και στο εσωτερικό της χώρας, με πολλούς Ιταλούς να εγκαταλείπουν τις βιομηχανικές πόλεις του Βορρά για να επιστρέψουν στον Νότο της χώρας, ενώ πολλοί αποφασίζουν να περάσουν την πανδημία στα εξοχικά τους, αναζωογονώντας, έστω προσωρινά, επαρχιακές πόλεις και χωριά που είχαν σχεδόν ερημώσει.
Η απαισιοδοξία, ωστόσο, που έχει προκαλέσει η πανδημία αντικατοπτρίζεται, πιθανότατα, στα ποσοστά γεννήσεων: ακόμα και πριν την πανδημία, η Ιταλία είχε ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων παγκοσμίως, όμως τον Δεκέμβριο του 2020 – εννέα μήνες μετά το πρώτο lockdown – οι γεννήσεις είχαν μειωθεί κατά 21,6%. Οι συνολικές γεννήσεις για το 2020 εκτιμάται ότι θα είναι 408.000, ο χαμηλότερος ετήσιος αριθμός από την εποχή της ενοποίησης της Ιταλίας το 1861.
Αυτοί οι αριθμοί είναι ακόμα πιο ανησυχητικοί καθώς η πανδημία υπενθύμισε με τον πιο σκληρό τρόπο τη γήρανση του πληθυσμού της χώρας: το γεγονός ότι περίπου το 17% του πληθυσμού είναι άνω των 70 ετών, και το 7,2% άνω των 80, θεωρείται μία από τις βασικές αιτίες του εξαιρετικά υψηλού ποσοστού θανάτων από Covid στην Ιταλία. Μέχρι τώρα η χώρα καταγράφει πάνω από 95.000 θανάτους.
Είναι ένας συγκρατημένος και σοβαρός τόπος
Οι οικονομικές προοπτικές, επίσης, παραμένουν δυσοίωνες: μέσα στο προηγούμενο έτος η αναλογία χρέους της Ιταλίας αυξήθηκε κατά 33 ποσοστιαίες μονάδες και αντιστοιχεί τώρα στο 160% του ΑΕΠ της χώρας.
Η χώρα δίνει τώρα την αίσθηση – και αυτά είναι επίθετα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγράψουν και τον νέο πρωθυπουργό της Ιταλίας, Μάριο Ντράγκι, που ανέλαβε πρόσφατα – ότι είναι ένας συγκρατημένος και σοβαρός τόπος.