Τα «Αδέλφια της Ιταλίας» της Τζόρτζια Μελόνι φέρνουν μια... φασιστική νότα σε μια χώρα που -σε αντίθεση με τη Γερμανία- δεν χρειάστηκε ποτέ να έρθει αντιμέτωπη με το παρελθόν της.
Εκατό χρόνια μετά την άνοδο του ιταλικού φασισμού με την πορεία του Μουσολίνι στη Ρώμη το 1922, η χώρα βρίσκεται στα πρόθυρα της εκλογής ενός κόμματος που έχει τις ρίζες του στον νεοφασισμό.
Μόλις μια εβδομάδα απομένει μέχρι την ημέρα της ψηφοφορίας, και το χαμογελαστό πρόσωπο της Τζόρτζια Μελόνι, της αρχηγού των «Αδελφών της Ιταλίας», είναι ζωγραφισμένο σε χιλιάδες αφίσες από τον βορρά μέχρι τον νότο της χώρας.
Όταν οι κάλπες κλείσουν το βράδυ της 25ης Σεπτεμβρίου, η Μελόνι αναμένεται να έχει κατοχυρώσει μια θριαμβευτική νίκη, η οποία θα την καταστήσει την πρώτη ακροδεξιά ηγέτη της Ιταλίας μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Ποια η στάση της Μελόνι απέναντι στον φασισμό
Η Μελόνι κρατούσε πάντα μια αποστασιοποιημένη στάση απένατι στον φασισμό και πρόσφατα δήλωσε ότι η ιταλική δεξιά είχε «αφήσει τον φασισμό στην ιστορία». Η τρέχουσα πολιτική της επιτυχία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απόφασή της -αντίθετα με τον Ματέο Σαλβίνι και τη Λέγκας του Βορρά- να κρατήσει το κόμμα της μακριά από τη διακομματική κυβέρνηση του απερχόμενου πρωθυπουργού, Μάριο Ντράγκι. Η κίνηση αυτή ενίσχυσε τη φωνή της ως αντιπολίτευσης και της έδωσε την ηγετική θέση σε έναν δεξιό εκλογικό συνασπισμό, που περιλαμβάνει τη Λέγκα και τη Forza Italia του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, που τώρα υπερβαίνει το 45%.
Κατά τη διάρκεια της εκλογικής της εκστρατείας, ωστόσο, έδειξε απρόθυμη να εγκαταλείψει το πολιτικό σύνθημα Dio, Patria, Famiglia (Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια), που χρησιμοποιήτο ευρέως στη φασιστική εποχή. Παράλληλα, οι αναφορές του κόμματος στον φασισμό είναι εμφανείς, καθώς μοιράζεται το λογότυπό του -μια τριχρωμία της ιταλικής σημαίας σε μορφή φλόγας- με το πλέον ανενεργό Ιταλικό Κοινωνικό Κίνημα (MSI), ένα νεοφασιστικό κόμμα που ιδρύθηκε το 1946 από υποστηρικτές του καθεστώτος του Μουσολίνι και πρώην υψηλόβαθμα μέλη του φασιστικού κόμματός του. Μάλιστα, κάποιοι από τους υποστηρικτές της Μελόνι έχουν κάνει τον φασιστικό χαιρετισμό κατά τη διάρκεια δημόσιων εορτασμών.
«Η Ιταλία είναι μια χώρα που δεν συμβιβάστηκε ποτέ με το φασιστικό παρελθόν της»
Πώς μπορεί η Ιταλία, η οποία έζησε το αιματηρό καθεστώς του Μουσολίνι και ψήφισε νόμους που εισάγουν διακρίσεις κατά των Εβραίων πολιτών της, να είναι κοντά στο να εκλέξει πρωθυπουργό την αρχηγό ενός κόμματος με αυτούς τους συσχετισμούς, η οποία σε ένα βίντεο του 1996 που είδε πρόσφατα το φως της δημοσιότητας είπε για τον φασίστα ηγέτη: «Ο Μουσολίνι ήταν καλός πολιτικός. Δεν υπήρξαν άλλοι πολιτικοί σαν αυτόν τα τελευταία 50 χρόνια»;
Ο Paolo Berizzi της La Repubblica, εγείρει αυτό το ερώτημα εδώ και χρόνια. Ο δημοσιογράφος, ο οποίος έχει γράψει εκτενώς για την ακροδεξιά στην Ιταλία, έχει δεχθεί πολυάριθμες απειλές από νεοφασιστικές και νεοναζιστικές ομάδες και πλέον ζει υπό την προστασία της αστυνομίας. «Η Ιταλία είναι μια χώρα που δεν συμβιβάστηκε ποτέ με το φασιστικό παρελθόν της. Οι φασίστες δεν πέθαναν το 1945, ήταν πάντα εδώ τριγύρω», είπε ο ίδιος.
Για να βρει κανείς κάποιες απαντήσεις, πρέπει να επιστρέψει στην εποχή αμέσως μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, όταν το πρώτο ζήτημα που έπρεπε να αντιμετωπίσει η Ιταλία ήταν η εθνική ενότητα. Την ανατροπή του Μουσολίνι το 1943 ακολούθησε ένας αιματηρός εμφύλιος πόλεμος μεταξύ ενός υποστηριζόμενου από τους Ναζί κράτους-μαριονέτας και των ανταρτών της ιταλικής αντίστασης.
Οι φασίστες του Μουσολίνι έλαβαν διοικητικές θέσεις σε μεταπολεμικές κυβερνήσεις
Οπότε όταν ήρθε η ειρήνη στην Ευρώπη, οι φόβοι επιδείνωσης των εμφύλιων εντάσεων υπερίσχυσαν της εκκαθάρισης των ιταλικών ιδρυμάτων από τους φασίστες και της δίωξης αυτών για εγκλήματα πολέμου. Ενώ οι δίκες της Νυρεμβέργης εναντίον επιφανών μελών του ναζιστικού κόμματος ξεκίνησαν στη Γερμανία τον Νοέμβριο του 1946, η Ιταλία, εν μέρει αγχωμένη για τον αυξανόμενο αριθμό των κομμουνιστών, και στα πρόθυρα του ψυχρού πολέμου, είχε ξεκινήσει ένα πρόγραμμα αμνηστίας ήδη από τον Ιούνιο του ίδιου έτους, αποφυλακίζοντας χιλιάδες φασίστες.
Πολλοί από αυτούς ανέλαβαν πόστας στις μεταπολεμικές διοικήσεις: ο Έτορε Μεσάνα, ένας φασίστας αξιωματούχος του οποίου το όνομα εμφανίζεται σε λίστα του ΟΗΕ για εγκλήματα πολέμου, διορίστηκε γενικός επιθεωρητής δημόσιας ασφάλειας στη Σικελία. Ο στρατηγός Michele Pichè, ο οποίος διεξήγαγε αντικατασκοπεία για τον Μουσολίνι, ορίστηκε γενικός διευθυντής της Υπηρεσίας Πολιτικής Προστασίας.
«Μετά τον πόλεμο υπήρχαν πολλοί Ιταλοί που πίστευαν ότι, παρά τη σύγκρουση, ο Μουσολίνι δεν τα πήγε και τόσο άσχημα τελικά», είπε ο Σαλβατόρε Λούπο, καθηγητής σύγχρονης ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο.
Το νεοφασιστικό κόμμα MSI, πρόδρομος των «Αδελφών της Ιταλίας»
Ο Τζόρτζιο Αλμιράντε, υπουργός Πολιτισμού στο βραχύβιο κράτος-μαριονέτα των Ναζί, στελέχωσε το MSI με πρώην μέλη του ιταλικού φασιστικού κόμματος, ευνοούμενο από αυτό το κλίμα ανεκτικότητας. Μέχρι το 1948, τρεις νεοφασίστες κάθισαν στο ιταλικό κοινοβούλιο. Από αυτή την κληρονομιά θα προέκυπταν αργότερα τα «Αδέλφια της Ιταλίας».
Το νεοφασιστικό MSI, εν τω μεταξύ, παρέμεινε στο περιθώριο της κυρίαρχης πολιτικής μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν μια πανεθνική δικαστική έρευνα για την πολιτική διαφθορά είχε ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση πολλών παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων και του έδωσε μια νέα ευκαιρία. Τα μέλη του σχημάτισαν το κόμμα Εθνική Συμμαχία το 1995, διατηρώντας την τρίχρωμη φλόγα ως σύμβολό τους και, παρουσιάζοντας τους εαυτούς τους ως νεοφιλελεύθερους συντηρητικούς, βρίσκοντας στη Forza Italia του Μπερλουσκόνι τον πρώτο τους σύμμαχο στην εθνική κυβέρνηση.
Ήταν ο Μπερλουσκόνι που, κατά τη διάρκεια μιας πολιτικής συγκέντρωσης το 2019, καυχήθηκε ότι ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με τους νεοφασίστες. «Τα κόμματα που κυβέρνησαν την Ιταλία από την αρχή της Πρώτης Δημοκρατίας δεν επέτρεψαν ποτέ στους φασίστες να μπουν στην κυβέρνηση. Τους αφήσαμε να μπουν για πρώτη φορά. Τους νομιμοποιήσαμε», είπε.
«Εκείνα τα χρόνια ήταν που ξεκίνησε ο εγκληματικός ρεβιζιονισμός του φασισμού, όπως τον αποκαλώ, τροφοδοτούμενος από talkshow και πολλές εφημερίδες. Οι ψευδείς ειδήσεις άρχισαν να κυκλοφορούν γύρω από τον φασισμό, ο οποίος ακόμα και σήμερα παρουσιάζεται ως ένα καθεστώς που "έκανε πολλά σπουδαία πράγματα"», τονίζει χαρακτηριστικά ο Berizzi.
Πολλοί Ιταλοί σήμερα είναι πεπεισμένοι ότι ο Μουσολίνι εισήγαγε τη δημόσια στέγαση στην Ιταλία, ενώ στην πραγματικότητα το σχέδιο είχε ξεκινήσει το 1903, σχεδόν 20 χρόνια πριν από την κυριαρχία του. Το διαρκές κλισέ είναι ότι ο Μουσολίνι έφτιαξε το πρόγραμμα των σιδηροδρομικών δρομολογίων, αλλά γεγονός είναι πως κατά τη διάρκεια της φασιστικής περιόδου τα τρένα καθυστερούσαν σημαντικά. Ανίκανο να επιλύσει το πρόβλημα, το καθεστώς απαγόρευσε στους ανθρώπους να το συζητούν, γιατί κάτι τέτοιο θα ήταν «ατίμωση για την πατρίδα».
Οι λόγοι της άνθισης των φασιστικών ομάδων στην Ιταλία την τελευταία δεκαετία
Περισσότερα από 70 χρόνια μετά τον θάνατο του Μουσολίνι, χιλιάδες Ιταλοί άρχισαν να εντάσσονται σε αυτοαποκαλούμενες φασιστικές ομάδες σε ένα κύμα υποστήριξης το οποίο οι αντιφασίστες αποδίδουν στην απεικόνιση της προσφυγικής κρίσης από τα ΜΜΕ και στην οικονομική και πολιτική αστάθεια της Ιταλίας. Στο πλαίσιο αυτό, το 2012 ιδρύθηκαν τα «Αδέλφια της Ιταλίας», αποτελούμενα σε μεγάλο βαθμό από τις τάξεις της MSI και της Εθνικής Συμμαχίας. Δύο χρόνια αργότερα, η Μελόνι, πρώην ακτιβίστρια στο Μέτωπο Νεολαίας του MSI, έγινε ηγέτης του.
«Η Μελόνι έγινε ηγέτης του κόμματος σε μια περίοδο κατά την οποία ο φασισμός στην Ιταλία είχε γίνει σχεδόν κανονικότητα και γινόταν δημοφιλής στους νέους. Αγαλματίδια του Μουσολίνι και ημερολόγια του Ντούτσε πωλούνται σε περίπτερα και καταστήματα. Ο φασιστικός χαιρετισμός […] έχει γίνει μια σχεδόν φολκλορική χειρονομία», εξηγεί ο Berizzi.
Ο Antonio Scurati, συγγραφέας του «M», ενός διεθνούς μπεστ σέλερ για την άνοδο του Μουσολίνι στην εξουσία, είπε: «Ενώ στη Γερμανία υπήρχε μια μακρά διαδικασία υπέρβασης του παρελθόντος, η οποία είχε ως προϋπόθεση να κάνει όλους τους Γερμανούς να προβληματιστούν για τη συνυπευθυνότητά τους στα εγκλήματα του ναζισμού, στην Ιταλία αυτή η διαδικασία δεν έγινε ποτέ. Κάθε φορά που μιλάμε για τον πόλεμο και τους φυλετικούς νόμους στην Ιταλία, ταυτιζόμαστε πάντα με τον ρόλο του θύματος και των αντιφασιστών, και αυτό μας εμπόδισε να παραδεχτούμε ότι ήμασταν φασίστες».
«Εάν η Μελόνι κερδίσει τις εκλογές, μπορεί να μην επιστρέψει ο φασισμός, αλλά θα κινδυνεύσει η δημοσκρατία»
Η Μελόνι έχει καταδικάσει απερίφραστα «την καταστολή της δημοκρατίας και τους απαράδεκτουςαντιεβραϊκούς νόμους», τονίζοντας ότι το κόμμα της δεν έχει καμία σχέση με τον φασισμό και ότι απλώς είναι συντηρητικός υπέρμαχος του πατριωτισμού. Λίγο μετά τις τοπικές εκλογές, η Μελόνι δήλωσε στην Corriere della Sera ότι δεν υπάρχουν «νοσταλγοί φασίστες, ρατσιστές ή αντισημίτες στο DNA των Αδελφών της Ιταλίας» και ότι το κόμμα ήταν ανέκαθεν απαλλαγμένο από «διφορούμενους ανθρώπους».
«Ας πιστέψουμε ότι η Μελόνι δεν είναι φασίστας. Ας πιστέψουμε ότι πρακτικά το κόμμα της δεν είναι νεοφασιστικό. Ακόμα κι έτσι, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι στις τάξεις της υπάρχουν πολλοί φασίστες […] Εάν η Μελόνι κερδίσει τις εκλογές, μπορεί να μην επιστρέψει ο φασισμός, αλλά η δημοκρατία μας θα κινδυνεύσει», είπε ο Berizzi.
Καθώς η ακροδεξιά ενισχύεται, ορισμένοι Ιταλοί συγκρίνουν την τρέχουσα κατάσταση με μια σατιρική ταινία που κυκλοφόρησε το 2018, η οποία φαντάζεται τον Μουσολίνι να επιστρέφει στην Ιταλία και να καταξιώνεται από τον κόσμο.
«Αν ο Μουσολίνι επέστρεφε, οι Ιταλοί θα τον επανεξέλεγαν. Στην πραγματικότητα, Ιταλοί, Ευρωπαίοι, Βορειοαμερικανοί και Βραζιλιάνοι έχουν ήδη εκλέξει αρκετούς "νέους Μουσολίνι"», κατέληξε ο Σκουράτι.