Θα καταφέρουν να συνέλθουν ψυχολογικά οι όμηροι της Χαμάς στη Γάζα, μια πρώτη ομάδα των οποίων αναμένεται να απελευθερωθεί την Παρασκευή;
Δύσκολο να απαντηθεί, σύμφωνα με τους ειδικούς, καθώς η ικανότητα ανάκαμψης μετά από μια τέτοια δοκιμασία ποικίλλει με πολύ απρόβλεπτο τρόπο από το ένα άτομο στο άλλο.
«Δεν αναπτύσσουν όλοι οι άνθρωποι που βγαίνουν από την αιχμαλωσία (…) μετατραυματικό στρες ή άλλες ψυχικές διαταραχές, αλλά αυτό ισχύει για μια σημαντική μειονότητα», εξηγεί στο Γαλλικό Πρακτορείο ο Βρετανός ψυχίατρος Νιλ Γκρίνμπεργκ, ειδικός στα ψυχικά τραύματα.
Το ερώτημα τίθεται καθώς οι πρώτοι όμηροι, γυναίκες και παιδιά, πρόκειται να απελευθερωθούν σε λίγες ώρες στο πλαίσιο της εκεχειρίας που συνήφθη μεταξύ του Ισραήλ και της παλαιστινιακής Χαμάς, αφού ήταν αιχμάλωτοι της οργάνωσης στη Γάζα εδώ και ενάμιση μήνα.
Η συμφωνία προβλέπει την απελευθέρωση συνολικά 50 ομήρων με αντάλλαγμα 150 παλαιστίνιους κρατούμενους.
Περίπου 240 άνθρωποι απήχθησαν στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, κατά τη διάρκεια της επίθεσης της Χαμάς που προκάλεσε το θάνατο 1.200 ανθρώπων, στη συντριπτική τους πλειονότητα αμάχων, σύμφωνα με τις ισραηλινές αρχές.
Τι γνωρίζουμε για όσους έχουν υπάρξει όμηροι
Τι ψυχικές συνέπειες θα έχουν αυτοί οι όμηροι; Και, χωρίς να τίθεται θέμα σύγκρισης των τραυμάτων, υπάρχει ψυχολογική ιδιαιτερότητα σε σύγκριση με άλλες εμπειρίες όπως οι βομβαρδισμοί από το Ισραήλ στη Γάζα, η αιτία πολλών θανάτων αμάχων;
Γενικά, «δεν υπάρχουν συμπτώματα μετατραυματικού στρες ειδικά για ομήρους», εξηγεί ο Γκρίνμπεργκ.
Από την άλλη πλευρά, η ίδια η εμπειρία ενός ομήρου παρουσιάζει ιδιαιτερότητες που πιθανόν να αποτελέσουν βάση για την εμφάνιση προβλημάτων στο μέλλον: απομόνωση, πιθανή ταπείνωση, αίσθημα αδυναμίας…
Επιπλέον, η ομηρεία, μέσω της κάλυψης των μέσων ενημέρωσης, αναδεικνύει ιδιαίτερα την ικανότητα των θυμάτων να ανακάμψουν ψυχολογικά ή όχι.
Κάποιοι βυθίστηκαν στα προβλήματα, όπως ο δημοσιογράφος Μπράις Φλοτιό, ο οποίος έβαλε τέλος στη ζωή του το 2001, λίγο μετά την ομηρεία του στην Τσετσενία ή ο μεγαλοκληρονόμος Τζον Πολ Γκέτι III, που δεν συνήλθε ποτέ μετά την απαγωγή του στην Ιταλία τα χρόνια του 1970, όταν ήταν παιδί, και απέκτησε μια σειρά εθισμών που τον άφησε τετραπληγικό μέχρι τον θάνατό του.
Μια τεράστια σειρά μετατραυματικών συμπτωμάτων έχει καταγραφεί μεταξύ πρώην ομήρων: δυσκολία συγκέντρωσης και απώλεια μνήμης, κρίσεις κατάθλιψης ή άγχους, απόσυρση από την κοινωνική ζωή.
Δύσκολο στη μελέτη
Αλλά τα θύματα εξακολουθούν να τείνουν να ανακτούν τον έλεγχο της ζωής τους και ορισμένοι πρώην όμηροι, όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, τελικά βιώνουν θετικές συνέπειες από την εμπειρία τους σε ψυχολογικό επίπεδο.
Πώς μπορούν να εξηγηθούν αυτές οι διαφορές; Οι ψυχίατροι δυσκολεύονται να απαντήσουν και παραδέχονται ότι είναι δύσκολο να γνωρίζουμε εκ των προτέρων εάν ένας όμηρος έχει περισσότερες πιθανότητες από έναν άλλο να αναπτύξει ψυχικές διαταραχές.
«Δεν έχουμε οριοθετήσει με σαφήνεια τους παράγοντες που οδηγούν σε δυσμενή έκβαση μετά από ομηρεία», παραδέχθηκαν το 2009 οι συντάκτες μιας περίληψης για το θέμα, στην επιστημονική επιθεώρηση της Βρετανικής Βασιλικής Εταιρείας Ιατρικής (RSM).
Ωστόσο, έχουν εντοπιστεί μερικοί πιθανοί παράγοντες κινδύνου: το να είσαι γυναίκα, να έχεις χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, να έχεις βρεθεί σε ομηρεία για μεγάλο χρονικό διάστημα… Αλλά είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί έρευνα για το θέμα.
«Για ηθικούς και πρακτικούς λόγους, ειδικά όταν εμπλέκονται παιδιά, είναι δύσκολο να παρακολουθήσεις την πορεία των ομήρων μετά την απελευθέρωσή τους», εξηγεί η περίληψη του RSM, τονίζοντας τον κίνδυνο επανενεργοποίησης του τραύματος με μια συνέντευξη, για παράδειγμα, πρώην ομήρων. «Τα ιατρικά και επιστημονικά δεδομένα είναι επομένως σχετικά περιορισμένα».
Πολλές μελέτες βασίζονται σε αυτοβιογραφίες πρώην ομήρων, μια εξ΄ορισμού περιορισμένη άποψη. Υπάρχει επίσης έρευνα για πρώην αιχμαλώτους πολέμου, μια κατάσταση συναφής αλλά όχι όμοια με εκείνη των ομήρων.
Επιπλέον, ένα στοιχείο περιπλέκει την παρακολούθηση των ψυχολογικών επιπτώσεων: οι διαταραχές μπορεί να αργήσουν να εμφανιστούν.
«Μπορεί να επανεμφανιστεί ένα χρόνο, δύο χρόνια, δέκα χρόνια αργότερα, και είναι απολύτως απρόβλεπτο», εξηγεί στο AFP η ψυχίατρος Κριστίν Ρουλιέρ, ειδική στις μετατραυματικές διαταραχές, η οποία τονίζει ιδιαίτερα την ανάγκη για θεραπεία μετά την απελευθέρωση ενός ομήρου.
Πρέπει «να επιτρέψουμε αμέσως στο άτομο να εκφράσει λεκτικά αυτό που μπορεί να έχει βιώσει», υπογραμμίζει. «Είναι ένας τρόπος να ξαναβάλει στο νήμα της ζωής του τα εκπληκτικά γεγονότα που τον οδήγησαν στην άλλη όχθη. Ο στόχος είναι να τον βοηθήσει στην επιστροφή στον κόσμο των ζωντανών».