Ο θάνατος της 22χρονης Μαχσά Αμινί μετά τη σύλληψή της από την λεγόμενη αστυνομία ηθικής του Ιράν έχει πυροδοτήσει οργισμένες διαμαρτυρίες.
Γυναίκες καίνε τις μαντίλες τους σε μια προκλητική πράξη αντίστασης ενάντια στον αυστηρό κώδικα ενδυμασίας της Ισλαμικής Δημοκρατίας και σε αυτούς που τον επιβάλλουν. Ο λαός του Ιράν είναι πλέον στους δρόμους για να διαδηλώσει υπέρ των θεμελιωδών δικαιωμάτων του.
Οι Gasht-e Ershad (Περιπολίες Καθοδήγησης) είναι ειδικές αστυνομικές μονάδες επιφορτισμένες με τη διασφάλιση του σεβασμού των ισλαμικών ηθών και την σύλληψη ατόμων που θεωρείται ότι έχουν «ακατάλληλη ενδυμασία».
Σύμφωνα με την ιρανική νομοθεσία, η οποία βασίζεται στην ερμηνεία της Σαρία, οι γυναίκες είναι υποχρεωμένες να καλύπτουν τα μαλλιά τους με μαντίλα (χιτζάμπ) και να φορούν μακριά, φαρδιά ρούχα για να καλύπτουν τη σιλουέτα τους.
Η άτυχη Μαχσά Αμινί φέρεται να είχε αφήσει ένα ελάχιστο σημείο ακάλυπτο κάτω από τη μαντίλα της όταν συνελήφθη από την αστυνομία ηθών στην Τεχεράνη στις 13 Σεπτεμβρίου. Έπεσε σε κώμα λίγο μετά την κατάρρευσή της σε κέντρο κράτησης και πέθανε τρεις μέρες αργότερα στο νοσοκομείο. Οι Αρχές διέψευσαν αναφορές ότι αστυνομικοί τη χτύπησαν στο κεφάλι με ρόπαλο.
Αστυνομικός του Ιράν σε περιπολία καθοδήγησης: Είναι σαν να βγαίνουμε για κυνήγι
Σε μια σπάνια συνέντευξη, ένας αστυνομικός ηθών μίλησε ανώνυμα στο BBC για την εμπειρία του από τη δουλειά.
«Μας είπαν ότι ο λόγος που εργαζόμαστε στις αστυνομικές μονάδες ηθών είναι για την προστασία των γυναικών. Επειδή αν δεν ντύνονται σωστά, τότε οι άντρες θα μπορούσαν να το θεωρήσουν πρόκληση και να τις βλάψουν», εξήγησε ο Ιρανός αστυνομικός.
Σύμφωνα με τον ίδιο, εργάζονταν σε ομάδες των έξι ατόμων, αποτελούμενες από τέσσερις άνδρες και δύο γυναίκες, και επικεντρώνονταν σε περιοχές με μεγάλη κίνηση και όπου συγκεντρώνεται πλήθος.
«Είναι περίεργο, γιατί αν πρόκειται απλώς να καθοδηγήσουμε τους ανθρώπους, γιατί πρέπει να διαλέξουμε κάπου με πολύ κόσμο, που δυνητικά σημαίνει ότι θα μπορούσαμε να συλλάβουμε περισσότερους ανθρώπους; Είναι σαν να βγαίνουμε για κυνήγι», προσθέτει ο αστυνομικός.
Το διάταγμα μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979
Ο αγώνας των ιρανικών αρχών ενάντια στην «κακή χιτζάμπ» -όταν δηλαδή φοριέται «λανθασμένα» η μαντίλα ή άλλα υποχρεωτικά ρούχα- ξεκίνησε αμέσως μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, κύριος στόχος της οποίας ήταν να κάνει τις γυναίκες να ντύνονται σεμνά.
Παρόλο που πολλές γυναίκες το έκαναν ήδη εκείνη την εποχή, οι μίνι φούστες και τα ακάλυπτα μαλλιά δεν ήταν ασυνήθιστα στους δρόμους της Τεχεράνης πριν από την ανατροπή του φιλοδυτικού σάχη Μοχαμάντ Ρεζά Παχλαβί. Η σύζυγός του Φαράχ, η οποία φορούσε συχνά ρούχα δυτικής αντίληψης, θεωρήθηκε ως παράδειγμα σύγχρονης γυναίκας.
Μέσα σε μήνες από την ίδρυση της Ισλαμικής Δημοκρατίας, οι νόμοι που προστατεύουν τα δικαιώματα των γυναικών που είχαν θεσπιστεί υπό τον Σάχη άρχισαν να καταργούνται.
«Δεν συνέβη από τη μια μέρα στην άλλη, ήταν μια διαδικασία βήμα προς βήμα. Ακριβώς μετά την επανάσταση υπήρχαν άνδρες και γυναίκες στους δρόμους που πρόσφεραν δωρεάν σε γυναίκες μαντήλες τυλιγμένες σε χαρτί δώρου», είπε η 78χρονη σήμερα Μεχραγκίζ Καρ, δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ακτιβίστρια που βοήθησε να οργανωθεί η πρώτη διαμαρτυρία κατά του χιτζάμπ.
Στις 7 Μαρτίου 1979 ο ηγέτης της επανάστασης, Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, διέταξε ότι η χιτζάμπ θα είναι υποχρεωτικά για όλες τις γυναίκες στους χώρους εργασίας τους και ότι θεωρούσε τις ακάλυπτες γυναίκες «γυμνές».
«Αυτή η ομιλία έγινε δεκτή από πολλούς επαναστάτες ως εντολή να επιβληθεί η χιτζάμπ στα κεφάλια των γυναικών. Πολλοί νόμιζαν ότι αυτό θα συνέβαινε εν μια νυκτί, έτσι οι γυναίκες άρχισαν να αντιστέκονται», πρόσθεσε η Καρ.
Αντέδρασαν αμέσως. Περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι, κυρίως γυναίκες, συγκεντρώθηκαν στους δρόμους της Τεχεράνης την επόμενη μέρα -την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας- για να διαμαρτυρηθούν.
Η «δημιουργικότητα» των γυναικών στο Ιράν για να πολεμήσουν το καθεστώς
Παρά το διάταγμα του Χομεϊνί, χρειάστηκε λίγος χρόνος για να αποφασίσουν οι αρχές τι θεωρούσαν «σωστό» ρουχισμό για τις γυναίκες.
«Δεν υπήρχαν σαφείς οδηγίες, έτσι έβγαλαν αφίσες και πανό με μοντέλα, τα οποία κρεμούσαν στους τοίχους των γραφείων. Είπαν ότι οι γυναίκες πρέπει να ακολουθήσουν αυτές τις ενδυματολογικές οδηγίες διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να μπουν», εξηγεί η Καρ.
Μέχρι το 1981 οι γυναίκες και τα κορίτσια ήταν υποχρεωμένες από τον νόμο να φορούν «ισλαμικά» ρούχα. Στην πράξη αυτό σήμαινε να φορούν ένα τσαντόρ -έναν ολόσωμο μανδύα, που συχνά συνοδεύεται από μια μικρότερη μαντήλα από κάτω- ή μια μαντήλα και ένα μαντό (πανωφόρι) που καλύπτει τα χέρια τους.
«Αλλά ο αγώνας κατά της υποχρεωτικής χιτζάμπ συνεχίστηκε σε μεμονωμένα επίπεδα. Ήμασταν δημιουργικοί στο πώς θα φοράμε τη μαντίλα ή στο να μην καλύπτουμε σωστά τα μαλλιά μας. Κάθε φορά που μας σταματούσαν, πολεμούσαμε», συμπλήρωσε η Καρ.
Το 1983 το κοινοβούλιο αποφάσισε ότι οι γυναίκες που δεν κάλυπταν τα μαλλιά τους δημόσια θα μπορούσαν να τιμωρηθούν με 74 μαστιγώματα. Πιο πρόσφατα, πρόσθεσε την ποινή φυλάκισης έως και 60 ημερών.
Οι Αρχές πάλεψαν να επιβάλουν τους νόμους από τότε, και γυναίκες όλων των ηλικιών εμφανίζονταν συχνά να ξεπερνούν τα όρια δημοσίως φορώντας στενά παλτά μέχρι τους μηρούς και μαντήλες με έντονα χρώματα που σπρώχνονται προς τα πίσω για να αφήσουν ακάλυπτα τα μαλλιά.
Η αυστηρότητα στην προσέγγιση των Αρχών εξαρτάται από... το ποιος κυβερνά
Ο βαθμός στον οποίο επιβλήθηκαν αυτοί οι κανόνες και η αυστηρότητα των τιμωριών που επιβλήθηκαν ποικίλλουν κατά τη διάρκεια των ετών ανάλογα με το ποιος πρόεδρος ήταν στην εξουσία.
Ο υπερσυντηρητικός τότε δήμαρχος της Τεχεράνης, Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ, προσπάθησε να φανεί πιο προοδευτικός στο θέμα όταν έκανε εκστρατεία για την προεδρία το 2004. «Οι άνθρωποι έχουν διαφορετικά γούστα και πρέπει να τους υπηρετήσουμε όλους», είπε σε μια τηλεοπτική συνέντευξη.
Αλλά αμέσως μετά τη νίκη του στις εκλογές το επόμενο έτος, ιδρύθηκαν επίσημα οι Gasht-e Ershad. Μέχρι τότε, οι ενδυματολογικοί κώδικες ελέγχονταν ανεπίσημα από άλλες δυνάμεις επιβολής του νόμου και παραστρατιωτικές μονάδες.
Η Αστυνομία Ηθών συχνά επικρίνεται από το κοινό για την αυστηρή προσέγγισή της, και οι γυναίκες συχνά κρατούνται και απελευθερώνονται μόνο όταν ένας συγγενής φαίνεται να παρέχει διαβεβαιώσεις ότι θα τηρούν τους κανόνες στο μέλλον.