Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, έχει απειλήσει τη Σαουδική Αραβία με συνέπειες, μετά την απόφαση του ΟΠΕΚ+ να μειώσει την παραγωγή πετρελαίου, κάτι που θα ωφελήσει τη Ρωσία.
Όταν ο Τζο Μπάιντεν συνάντησε τον ηγέτη της Σαουδικής Αραβίας, Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, στην Τζέντα, τον Ιούλιο, θεωρήθηκε ως μια στιγμή βασανιστικής realpolitik: ο Μπάιντεν, ο οποίος είχε ορκιστεί να κάνει τη Σαουδική Αραβία ένα κράτος-παρία για τη δολοφονία του αντιφρονούντα δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι, αντ' αυτού έβγαζε φωτογραφίες με τον άνδρα που πιστεύεται ότι είχε διατάξει το χτύπημα.
Σήμερα, αυτό το παιχνίδι φαίνεται να έχει αποτύχει και η σχέση τους είναι σε ρήξη.
Ο Μπάιντεν επισκέφθηκε τη Σαουδική Αραβία με την ελπίδα να πείσει τον μεγαλύτερο παραγωγό πετρελαίου στον κόσμο να αυξήσει την παραγωγή και να αντισταθμίσει το κόστος της βενζίνης, που αυξάνεται ως αποτέλεσμα της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.
Αντίθετα, την περασμένη εβδομάδα, η Σαουδική Αραβία και οι συμμαχικές της χώρες στην παραγωγή πετρελαίου στον ΟΠΕΚ+ -συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας- συμφώνησαν σε μια αιφνιδιαστική μείωση της προσφοράς, που θα ωθήσει τις τιμές προς τα πάνω. Ο αναμφισβήτητος ωφελούμενος είναι ο Βλαντίμιρ Πούτιν.
Σε συνέντευξή του τη Δευτέρα, ο Μπάιντεν απείλησε με απροσδιόριστες συνέπειες για την απόφαση του ΟΠΕΚ+ και το βράδυ της Τετάρτης, οι Δημοκρατικοί των ΗΠΑ είπαν στη Σαουδική Αραβία ότι εάν το βασίλειο δεν αλλάξει πορεία, θα αναγκαστούν να «παγώσουν» για έναν χρόνο όλες τις πωλήσεις όπλων.
Γιατί ο πρίγκιπας Μοχάμεντ διακινδύνευσε μια από τις πιο κρίσιμες συμμαχίες του Ριάντ για να βοηθήσει το πολιορκημένο ρωσικό καθεστώς και τι σημαίνουν τα νέα αυτά για τις τιμές του πετρελαίου και την ικανότητα της Ρωσίας να συνεχίσει τον πόλεμο;
Πώς λειτουργεί ο οργανισμός ΟΠΕΚ και ΟΠΕΚ+
Ο Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών ιδρύθηκε το 1960, ως ένας τρόπος για να ανέβουν «αναγκαστικά» οι τιμές του πετρελαίου, ως απάντηση στα ανώτατα όρια εισαγωγών των ΗΠΑ και την τεράστια επιρροή των πολυεθνικών εταιρειών πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Σήμερα, υπάρχουν 13 κράτη-μέλη, με τη Σαουδική Αραβία να έχει τη μεγαλύτερη επιρροή. Η Ρωσία είναι μέρος ενός διευρυμένου ομίλου εξαγωγέων πετρελαίου, του ΟΠΕΚ+, ο οποίος ιδρύθηκε το 2016 για να αντιμετωπίσει τις νέες μεγάλες προκλήσεις στην ικανότητα του ΟΠΕΚ να ελέγχει την αγορά, από την ανάδειξη των ΗΠΑ ως σημαντικού εξαγωγέα έως την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Οι οικονομολόγοι τείνουν να βλέπουν τον ΟΠΕΚ και τον ΟΠΕΚ+ ως τα απόλυτα παραδείγματα των καρτέλ: τα κράτη-μέλη συμφωνούν να συντονίσουν την παραγωγή πετρελαίου τους προκειμένου να επηρεάσουν τις τιμές.
Τα κράτη του ΟΠΕΚ+ ελέγχουν περίπου το 50% του συνόλου του αργού πετρελαίου και το 90% των αποδεδειγμένων αποθεμάτων. Όταν μειώνουν την παραγωγή, όπως έκαναν την περασμένη εβδομάδα, αυτό ανεβάζει το κόστος.
Γιατί αυτή η απόφαση έχει προκαλέσει τέτοια αναταραχή;
Ο ΟΠΕΚ αποτελεί ένα αποδεκτό χαρακτηριστικό της αγοράς πετρελαίου εδώ και δεκαετίες, αλλά το πλαίσιο αυτής της απόφασης είναι πολύ διαφορετικό. Εκτός από την αύξηση των τιμών της βενζίνης -και κατ’ επέκταση και του πληθωρισμού- σε μια περίοδο οικονομικής αναταραχής, η κίνηση αυτή έχει τεράστιο όφελος για τη Ρωσία.
Αφού οι ευρωπαϊκές χώρες άρχισαν να μειώνουν τις εισαγωγές τους, τα έσοδα της Μόσχας από το πετρέλαιο μειώθηκαν σημαντικά. Το σημαντικό, μάλιστα, είναι ότι ο ΟΠΕΚ και ο ΟΠΕΚ+ αποφάσισαν να μειώσουν την παραγωγή κατά δύο εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα, παρόλο που η Ρωσία παρήγαγε ήδη πολύ κάτω από το μερίδιό της, πράγμα που σημαίνει ότι αυτή η απόφαση θα της επιτρέψει να παράγει περισσότερο πετρέλαιο σε υψηλότερη τιμή.
Τα νέα έτυχαν ιδιαίτερα κακής υποδοχής στις ΗΠΑ, όπου η πιθανή συνέπεια της αύξησης των τιμών της βενζίνης είναι οδυνηρή για τον Μπάιντεν πριν από τις κρίσιμες ενδιάμεσες εκλογές. Μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως ταπείνωση, δεδομένης της απόφασης του Μπάιντεν αυτό το καλοκαίρι να ανατρέψει την προεκλογική του υπόσχεση να περιθωριοποιήσει τον πρίγκιπα Μοχάμεντ για τον θάνατο του Κασόγκι.
«Υπήρχαν μεγάλες διαφωνίες γι' αυτό μεταξύ των Δημοκρατικών και υπήρχε όλη η ηθική διάσταση τόσο του πολέμου στην Υεμένη όσο και του θανάτου του Κασόγκι. Ξόδεψε μεγάλο πολιτικό κεφάλαιο για να κάνει αυτό το ταξίδι. Οι Δημοκρατικοί γερουσιαστές πιστεύουν ότι έχουν μείνει σημαντικά πίσω ώστε να δώσουν στον Μπάιντεν κάποια περιθώρια επ' αυτού», λέει ο συντάκτης παγκόσμιων υποθέσεων του Guardian, Τζούλιαν Μπόργκερ.
Ακόμη και εντός του ΟΠΕΚ+ θα υπάρξει κάποια ανησυχία, σύμφωνα με τον Δρ. Neil Quilliam, του think tank Chatham House.
«Αναμφίβολα, θα υπάρχει δυσφορία μεταξύ των κρατών-μελών σχετικά με τη δύναμη της αντίδρασης των ΗΠΑ, ακόμη και αν τα μέλη συμφωνούσαν με τις προβλέψεις της αγοράς, οι οποίες οδήγησαν τη Σαουδική Αραβία να υπερασπιστεί αυτή τη θέση. Το Κουβέιτ, για παράδειγμα, το οποίο συνεχίζει να αξιολογεί υψηλά τη σχέση του με τις ΗΠΑ, αναμφίβολα θα εκνευριστεί από την τρέχουσα κατάσταση», εκτίμησε ο ειδικός.
Ποια η σχέση της Σαουδικής Αραβίας με τη Ρωσία
Όσοι θεώρησαν το ταξίδι του Μπάιντεν στην Τζέντα εξαρχής καταδικασμένο, μπορεί να επικεντρώνονταν στην επένδυση των 500 εκατομμυρίων δολαρίων από μια σαουδαραβική εταιρεία στους ρωσικούς πετρελαϊκούς κολοσσούς Gazprom, Rosneft και Lukoil στην αρχή της σύγκρουσης στην Ουκρανία, ή στην απόφαση του Ριάντ το καλοκαίρι να διπλασιάσει τις αγορές ρωσικού πετρελαίου για τους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής, προκειμένου να απελευθερώσει περισσότερο δικό της αργό για εξαγωγή.
Εν τω μεταξύ, ο πρόεδρος του στενού συμμάχου του ΟΠΕΚ, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, σεΐχης Μοχάμεντ μπιν Ζαγέντ Αλ Ναχιάν, επισκέφθηκε τη Μόσχα την Τρίτη για διά ζώσης συνομιλίες με τον Πούτιν. Όλα αυτά δείχνουν ότι η Σαουδική Αραβία και οι εταίροι της έχουν κάνει μια αποφασιστική στροφή προς τη Ρωσία φέτος.
Εν μέρει, αυτός είναι ένας ψυχρός οικονομικός υπολογισμός, που βασίζεται στο κοινό συμφέρον για τις υψηλές τιμές του πετρελαίου. «Αλλά είναι επίσης μια ανελεύθερη συμμαχία», λέει ο Μπόργκερ.
«Βλέπουν την πίεση των ΗΠΑ και των συμμάχων τους για δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις ως προσβολή, και έχουν συναντηθεί στο παρελθόν για να ''προφυλάξουν'' τον κοινωνικό συντηρητισμό. Θεωρούν τους εαυτούς τους ως εκπροσώπους έναντι της σκέψης των ΗΠΑ σε όλο τον κόσμο».
Πώς θα αντιδράσουν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους;
Στη συνέντευξή του τη Δευτέρα, ο Μπάιντεν απείλησε με «συνέπειες» για τη συμπίεση της παραγωγής πετρελαίου, χωρίς να διευκρινίσει ποιες μπορεί να είναι αυτές.
Οι ανώτεροι Δημοκρατικοί στο Κογκρέσο απαιτούν ριζοσπαστική δράση που θα έχει υλική επίδραση στην οικονομία της Σαουδικής Αραβίας και τη στρατιωτική της δύναμη.
Ο γερουσιαστής Μπομπ Μενέντεζ, πρόεδρος της επιτροπής εξωτερικών σχέσεων της Γερουσίας, δήλωσε ότι θα ψηφίσει για να μπλοκάρει τις μελλοντικές πωλήσεις όπλων, ενώ οι «New York Times» ανέφεραν ότι ο ηγέτης της πλειοψηφίας στη Γερουσία, Τσακ Σούμερ, «εξέταζε σοβαρά» νομοθεσία που θα επέτρεπε αγωγές για καθορισμό τιμών έναντι των Σαουδαράβων.
Σε αυτό το άρθρο, ο γερουσιαστής Richard Blumenthal και ο εκπρόσωπος Ro Khanna ζητούν νομοθεσία που θα οδηγεί στην άμεση διακοπή όλων των πωλήσεων όπλων από τις ΗΠΑ, υποστηρίζοντας ότι θα χρειαστούν δεκαετίες μέχρι το Ριάντ να μεταβεί σε εναλλακτικούς προμηθευτές και ο πρίγκιπας Μοχάμεντ δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να διαπραγματευθεί.
Ο Μπόργκερ πιστεύει ότι «αυτό είναι ένα διακομματικό ζήτημα, τουλάχιστον προς το παρόν, οι Ρεπουμπλικανοί θα υποστήριζαν αυτό το είδος δράσης».
Ωστόσο, επισημαίνει έναν άλλο πιθανό παράγοντα στην απόφαση του ΟΠΕΚ+: τη θεωρία του πρίγκιπα Μοχάμεντ ότι μια προεδρία Τραμπ και ο έλεγχος του Κογκρέσου από τους Ρεπουμπλικανούς θα ήταν επωφελής. Μέσω του πιθανού αντίκτυπου στις τιμές της βενζίνης στις ΗΠΑ, «βάζουν το χέρι τους στην κλίμακα των αμερικανικών εκλογών», λέει ο Μπόργκερ. «Περισσότερο από ένα ποντάρισμα στη Ρωσία, αυτό είναι ένα ποντάρισμα για τους Ρεπουμπλικανούς, και ειδικά τον Τραμπ».
Τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον
Αυτή δεν είναι μια στιγμή «χωρίς επιστροφή», λέει ο Quilliam: «Οι σχέσεις ΗΠΑ-Σαουδικής Αραβίας θα ανακάμψουν», εν μέρει επειδή η σχέση μεταξύ των δύο χωρών είναι πολύ πιο βαθιά ενσωματωμένη στους θεσμούς και των δύο. Αλλά είναι ένα «σπάσιμο στο γυαλί», προσθέτει. «Η ζημιά με την κυβέρνηση Μπάιντεν δεν μπορεί να αποκατασταθεί και οι διαδοχικές δημοκρατικές κυβερνήσεις πιθανότατα θα θυμούνται αυτή τη στιγμή».
Την Τρίτη, ο υπουργός Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας επέμεινε ότι η σχέση με τις ΗΠΑ «ήταν θεσμική από τότε που δημιουργήθηκε» και ισχυρίστηκε ότι η απόφαση του ΟΠΕΚ+ ήταν «καθαρά οικονομική».
Το βράδυ της Τετάρτης, η Σαουδική Αραβία ακολούθησε τη συντριπτική ψηφοφορία του ΟΗΕ στην καταδίκη της προσάρτησης τμημάτων της Ουκρανίας από τη Ρωσία, η οποία ήταν «ένας τρόπος για να δείξει ότι είναι ακόμα πρόθυμη να "κάνει δουλειές"», λέει ο Μπόργκερ.
Για να αξιολογήσουμε την πιθανή πορεία της Σαουδικής Αραβίας στη συνέχεια, προσθέτει, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι «σε κάθε αλλαγή της σχέσης προς το χειρότερο από τον θάνατο του Κασόγκι, ο πρίγκιπας Μοχάμεντ έχει δείξει ότι είναι προκλητικός. Φαίνεται να υπάρχει αυτή η πολύ προσωπική αίσθηση ότι δεν τον σεβάστηκαν».
Σε αυτή την ανάλυση, ο ανταποκριτής του Guardian για τη Μέση Ανατολή, Martin Chulov, υποστηρίζει ότι ο πρίγκιπας φιλοδοξεί η Σαουδική Αραβία «να μην είναι πλέον μια θεοκρατία σαν τους Flintstones, που απέφευγε την πρόοδο και κρυβόταν πίσω από την ομπρέλα ασφαλείας των ΗΠΑ… αλλά μια πλούσια μεσαία δύναμη με τα δικά της δικαιώματα, που θα επιλέγει τους φίλους της, με τους δικούς της όρους».
Βραχυπρόθεσμα, αυτά φαίνεται να είναι καλά νέα για τη Ρωσία και κακά νέα για τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους.
Μακροπρόθεσμα, μια ρήξη της σχέσης θα μπορούσε να είναι καταστροφική για τη Σαουδική Αραβία.
«Ο πρίγκιπας Μοχάμεντ δεν είναι στρατηγικός στοχαστής», λέει ο Borger. «Είναι αυτός που έβαλε τους Σαουδάραβες στον απίστευτα δαπανηρό πόλεμο της Υεμένης. Η δολοφονία τού Κασόγκι τον εκθέτει να επιτίθεται εναντίον όσων θεωρεί εχθρούς. Αν κάνει ένα οικονομικό ποντάρισμα στη Ρωσία, φαίνεται αυτή τη στιγμή σαν να υποστηρίζει το λάθος άλογο».