Δραματική έχει υπάρξει η μεταστροφή του ύφους και της ουσίας των δημόσιων δηλώσεων των εμπλεκομένων στον πόλεμο της Ουκρανίας μετά την επικράτηση του Ντόναλντ Τραμπ στις αμερικανικές εκλογές στις 5 Νοεμβρίου.
Από την συνεχή και αδιάλειπτη στήριξη “στον δίκαιο αγώνα της Ουκρανίας”, φτάσαμε μέσα σε λίγα 24ωρα σε πανσπερμία προτάσεων για το πως η Ουκρανία “θα πρέπει να συμβιβαστεί” ενόψει της ανάληψης της Προεδρίας των ΗΠΑ από τον Τραμπ στις 20 Ιανουαρίου.
Η πραγματικότητα είναι ότι αυτή η ολική μεταστροφή έχει επιβληθεί από τη ροή των γεγονότων και την πραγματικότητα στα πεδία των μαχών, όπου οι ουκρανικές βρίσκονται τους τελευταίους τέσσερεις μήνες σε διαρκή υποχώρηση. Η δε Ρωσία έχει ενσωματώσει στο οπλοστάσιό της και βορειοκορεατικούς πυραύλους, ενώ πάνω από 10.000 Βορειοκορεάτες στρατιώτες βρίσκονται πλέον ετοιμοπόλεμοι στη Ρωσία και οι δυτικές υπηρεσίες θεωρούν ότι θα ριχτούν σύντομα στη μάχη στο μέτωπο του Κουρσκ. Στις 21 Νοεμβρίου μάλιστα ο Πούτιν ενέκρινε και διέταξε τη χρήση για πρώτη φορά του πρωτότυπου υπερ-υπερηχητικού στρατηγικού πυραύλου Oreshnik κατά ενεργειακού στόχου στο Ντνίπρο της Ουκρανίας, προκαλώντας εύλογη ανησυχία στη Δύση για την πιθανότητα αναβάθμισης του πολέμου σε πυρηνικό.
Η κλιμάκωση αυτή από τον Πούτιν υποτίθεται πως ήρθε ως απάντηση στην απόφαση του Τζο Μπάιντεν στις 17 Νοεμβρίου να επιτρέψει τελικά στην Ουκρανία τη χρήση των αμερικανικών πυραυλών μέσου βεληνεκούς ATACM για πλήγματα εντός της ρωσικής επικράτειας. Η απόφαση αυτή του απερχόμενου Αμερικανού Προέδρου είναι καθαρά τακτικού χαρακτήρα, αφού η ανάληψη της εξουσίας στις ΗΠΑ από τον Ντόναλντ Τραμπ ήταν προφανές ότι μπορεί να αλλάξει δραματικά τους συσχετισμούς των δυνάμεων στον πόλεμο εις βάρος της Ουκρανίας. Το σκεπτικό Μπάιντεν είναι να δοθεί στην Ουκρανία η δυνατότητα, έστω μέχρι την αλλαγή στον Λευκό Οίκο στις 20 Ιανουαρίου, να μπορέσει να βελτιώσει κάπως τη στρατιωτική της θέση στα πεδία των μαχών. Τίποτε περισσότερο ουσιαστικά, καθώς ακόμη και η διευρυμένη εμβέλεια των ATACM είναι πολύ δύσκολο να ανατρέψει το μομέντουμ στα μέτωπα. Η πραγματικότητα είναι σκληρή για την Ουκρανία. Η Ρωσία έχει την ευχέρεια να ρίχνει δεκάδες χιλιάδες Ρώσους στρατιώτες στην πρώτη γραμμή, τη στιγμή που η Ουκρανία δυσκολεύεται να αναπληρώσει τις απώλειες σε έμψυχο δυναμικό.
Σε αυτό το ζοφερό πλαίσιο ήρθε χωρίς έκπληξη σχεδόν η συνέντευξη του Βολοντίμιρ Ζελένσκι την Παρασκευή στο Sky News, όπου, ούτε λίγο ούτε πολύ, είπε πως θα δεχόταν μια ανακωχή στις σημερινές γραμμές επαφής, εάν η Δύση δεχόταν να εντάξει τις ελεύθερες περιοχές της Ουκρανίας στο NATO. Για τις περιοχές του Ντονμπάς και την Κριμαία που έχει καταλάβει η Ρωσία, είπε ότι θα μπορούσαν να διευθετηθούν “σε επόμενο χρόνο με διπλωματικές διαπραγματεύσεις”. Πρόκειται για μια δήλωση βόμβα από τον Ζελένσκι, καθώς είναι η πρώτη φορά που ο Ουκρανός ηγέτης εμφανίζεται διατεθειμένος να συζητήσει παύση του πολέμου ή έστω αναστολή των εχθροπραξιών, χωρίς η Ουκρανία να έχει ανακαταλάβει τα ουκρανικά εδάφη που η Ρωσία κατέλαβε το 2014 και το 2022.
Η σοκαριστική αυτή αναδίπλωση του Ζελένσκι έρχεται λίγα 24ωρα μετά την είδηση ότι ο Ντόναλντ Τραμπ σκοπεύει να διορίσει ως ειδικό απεσταλμένο των Ηνωμένων Πολιτειών για την επίλυση του ουκρανικού τον απόστρατο στρατηγό Κιθ Κέλογκ. Ο έμπιστος του Τραμπ έχει δημοσιοποιήσει εδώ και καιρό το σχέδιό του για την ειρήνευση ή διευθέτηση του ουκρανικού, σύμφωνα με το οποίο οι εχθροπραξίες θα πρέπει να σταματήσουν άμεσα και η γραμμή επαφής στα μέτωπα να αποτελέσει de facto τη βάση της διαπραγμάτευσης για την διπλωματική λύση του ζητήματος. Η πρόταση Κέλογκ θα έχει υποτίθεται τη μορφή τελεσιγράφου προς τις δύο πλευρές. Εάν η ουκρανική πλευρά απορρίψει την πρόταση, η αμερικανική στρατιωτική και οικονομική βοήθεια προς την Ουκρανία θα κοπεί άμεσα, ενώ εάν η ρωσική πλευρά είναι απορριπτική, τότε οι ΗΠΑ θα ενισχύσουν τη βοήθειά τους προς την Ουκρανία.
Η “πρόταση Κέλογκ” έχει μεν τη σημασία της, αλλά είναι αμφίβολο εάν θα έχει αποτέλεσμα καθώς βασίζεται στο θεώρημα ότι η αμερικανική βοήθεια προς την Ουκρανία είναι το Α και το Ω για να την επιβίωση της Ουκρανίας στον πόλεμο. Αυτό το θεώρημα ισχύει μεν σε μεγάλο βαθμό, αλλά δεν αποτελεί και αξίωμα. Η Ουκρανία έχει πλέον την έμπρακτη βοήθεια και των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ το Κίεβο έχει καταφέρει να ενεργοποιήσει σε μεγάλο βαθμό μια σοβαρή εγχώρια αμυντική βιομηχανία. Ακόμη πιο προβληματικό όμως είναι το “τελεσίγραφο Κέλογκ” ως προς τη Ρωσία. Το ενδεχόμενο περαιτέρω ενίσχυσης της βοήθειας της Ουκρανίας είναι αμφίβολο εάν μπορεί πραγματικά να μεταφραστεί σε ουκρανικά κέρδη στα πεδία των μαχών, τη στιγμή μάλιστα που Αμερικανοί επιτελείς αναφέρουν ότι η αμερικανική βοήθεια που έχει δοθεί στην Ουκρανία έχει ήδη αρχίσει να πλήττει το αξιόμαχο των ενόπλων δυνάμεων των ΗΠΑ.
Στο τρέχον πλαίσιο έχει ίσως περισσότερο ενδιαφέρον να εξεταστεί αναλυτικότερα και με πιο δημιουργικό τρόπο η πρόταση Ζελένσκι. Παρότι είναι πρακτικά, νομικά και πολιτικά σχεδόν αδύνατη η ένταξη των ελεύθερων εδαφών της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ εν μέσω του πολέμου, εν τούτοις δεν θα ήταν άτοπη συζήτηση για μια φόρμουλα παροχής ουσιαστικών εγγυήσεων ασφαλείας στην Ουκρανία από τις μεγάλες χώρες της Δύσης, και συγκεκριμένα τις χώρες που υπέγραψαν το Μνημόνιο Εγγυήσεων της Βουδαπέστης το 1994, Ηνωμένες Πολιτείες και Βρετανία, συν ενδεχομένως τη Γαλλία, τη Γερμανία, και την Πολωνία.
Στη διεθνή συμφωνία του 1994, την οποία συνυπέγραψε τότε και η Ρωσία, οι ΗΠΑ και η Βρετανία εγγυήθηκαν την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας, με αντάλλαγμα την παράδωση όλων των πυρηνικών της όπλων στη Ρωσία. Η Ουκρανία παρέδωσε στη Ρωσία όλα τα πυρηνικά όπλα της σοβιετικής εποχής, αλλά οι ΗΠΑ και η Βρετανία δεν τίμησαν την υπογραφή τους όταν η εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας καταλύθηκε βάναυσα από τη Ρωσία το 2014 και το 2022. Ίσως τώρα να έχει φτάσει η ώρα για την παροχή από τη Δύση πραγματικών εγγυήσεων ασφαλείας στην Ουκρανία, αφού η είσοδος της χώρας στο ΝΑΤΟ φαντάζει αδύνατη. Το σκοτεινό σημείο της πρότασης Ζελένσκι είναι όμως το μέρος που προβλέπει διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία για την επιστροφή των εδαφών που έχει καταλάβει η Μόσχα. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να φανταστεί κάποιος ότι η Ρωσία υπό τον Πούτιν, ή κάποιον άλλον ηγέτη στο μέλλον θα δεχθεί να επιστρέψει στην Ουκρανία εδάφη, για τα οποία σκοτώθηκαν δεκάδες χιλιάδες νέοι Ρώσοι.
Υπό αυτές τις συνθήκες λοιπόν, είτε με την πρόταση Κέλογκ, είτε με την αναδίπλωση Ζελένσκι, θα έχουμε στην καλύτερη περίπτωση μια κατάπαυση του πυρός και όχι μια οριστική συνθήκη ειρήνης. Σε κάθε περίπτωση, φαίνεται ότι ο Πούτιν θα καταφέρει να δημιουργήσει εδαφικά τετελεσμένα στην Ουκρανία, ανατρέποντας στην πράξη το status quo στην Ευρώπη μετά τον Β' ΠΠ. Στο εξαιρετικά επικίνδυνο όμως σημείο που έχει οδηγηθεί η σύγκρουση στην Ουκρανία, ακόμη και μια κατάπαυση του πυρός με δυσμενή τετελεσμένα για τη Δύση φαντάζει πιο ασφαλής και ρεαλιστική λύση από την αέναη συνέχιση και κλιμάκωση του πολέμου.