Φυτά που περιέχουν αλκοόλη καταναλώνονται συστηματικά από μια ποικιλία ζωικών ειδών, από έντομα και πτηνά μέχρι τρωκτικά και πιθήκους.
Και μετά αναρωτιόμαστε γιατί οι μαϊμούδες έχουν hangover...
Υπάρχει κάτι απίστευτα αστείο στην εικόνα ενός ζώου που πίνει αλκοόλ. Ορισμένα ντοκιμαντέρ που δείχνουν άγρια ζώα να μεθούν, όπως αυτό από την Μποτσουάνα, χρησιμοποιούν μουσική και αφήγηση για να τονίσουν την απροσδόκητη κωμικότητα της σκηνής.
Κάποτε οι επιστήμονες πίστευαν ότι μια τέτοια συμπεριφορά ήταν τυχαία και συμπτωματική, ειδικά σε είδη που δεν έχουν στενή συγγένεια με τον άνθρωπο και άλλους μεγάλους πιθήκους.
Αλλά πιο πρόσφατες μελέτες δίνουν μια πολύ διαφορετική εικόνα. Μια έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2024 στην επιθεώρηση Trends in Ecology & Evolution διαπίστωσε ότι όπου η αιθανόλη -το βασικό συστατικό των αλκοολούχων ποτών - εμφανίζεται στη φύση, καταναλώνεται συστηματικά από μια ποικιλία ζωικών ειδών, από έντομα και πτηνά μέχρι τρωκτικά και πιθήκους.
Στη φύση, «η κατάποση αιθανόλης είναι πολύ πιο συχνή από ό,τι νομίζαμε προηγουμένως», λέει η Άννα Μπόουλαντ, διδακτορική φοιτήτρια στις Βιοεπιστήμες στο Πανεπιστήμιο του Έξετερ της Αγγλίας.
Η μελέτη παραθέτει έρευνες κυρίως από τροπικές περιοχές όπως η Κεντρική Αμερική και η Νοτιοανατολική Ασία, όπου μαγιά και βακτήρια ζυμώνουν τα φυσικά σάκχαρα των φρούτων σε αιθανόλη κάτω από τον καυτό ήλιο. Όμως παρόμοιο αποτέλεσμα έχει παρατηρηθεί και σε εντελώς διαφορετικά περιβάλλοντα. Στη Φινλανδία, όταν τα άγρια μούρα ξεπαγώνουν στον ζεστό ήλιο αφού μελανιάσουν από τον παγετό, «ζυμώνονται αρκετά γρήγορα», λέει η Bowland. «Και στη συνέχεια, καθώς τα πουλιά έρχονται και τρέφονται με αυτά, προσλαμβάνουν αλκοόλ».
Πόσο αλκοόλ καταναλώνουν τα ζώα;
Επειδή τα ζώα που τρέφονται με φρούτα και νέκταρ προσλαμβάνουν περισσότερη αιθανόλη κατά μέσο όρο, πολλά από αυτά εμφανίζουν εξελικτικές προσαρμογές ως προς την ανοχή του αλκοόλ. Η έρευνα παραθέτει μια μελέτη από τα τροπικά δάση της Μαλαισίας, η οποία διαπίστωσε ότι τα δενδρόβια θηλαστικά, όπως οι δεντροσουσουράδες και οι σκίουροι, τρέφονται τακτικά με νέκταρ φοινίκων με συγκέντρωση αλκοόλ που φτάνει έως και 3,8%, δηλαδή κάτι σαν μια ελαφριά μπύρα!
Αλλά το ενδιαφέρον είναι, λέει η Bowland, ότι «δεν φαίνεται - με την ανθρωπογενή έννοια - να μεθούν», δηλαδή δεν εμφανίζουν συμπεριφορές που σχετίζονται με τη μέθη στον άνθρωπο, όπως υπνηλία ή μειωμένες κινητικές δεξιότητες. Αυτό υποδηλώνει ότι τα ζωάκια αυτά είναι ιδιαίτερα καλά στον μεταβολισμό της αιθανόλης.
Οι μύγες... πίνουν για να ξεχάσουν!
Η Bowland εξηγεί ότι από εξελικτική άποψη, «δεν είναι ωφέλιμο για τα ζώα να μεθούν, επειδή αυτό μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο και τραυματισμό και να μειώσει το προσδόκιμο ζωής τους». Τα ζώα που τρέφονται με μια... αλκοολούχα πηγή τροφής έχουν περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης αν μπορούν να «συγκρατήσουν» το ποτό τους.
Εκτός από τα τρωκτικά, οι μύγες των φρούτων (δενδρόφιλα) αποτελούν ένα γνωστό παράδειγμα. Τα έντομα αυτά όχι μόνο ανέχονται σχετικά υψηλές συγκεντρώσεις αιθανόλης, αλλά έλκονται από τη μυρωδιά της. Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ακόμη και πρότυπα συμπεριφοράς γύρω από το αλκοόλ στις φρουτόμυγες που φαίνεται να αντικατοπτρίζουν εκείνα των ανθρώπων. Τα έντομα αναπτύσσουν υψηλότερη ανοχή στο αλκοόλ μέσω επανειλημμένης έκθεσης, και είναι πιο πιθανό μέχρι και να «πνίξουν τη λύπη τους» στο αλκοόλ μετά από μια ρομαντική απόρριψη.
Ένα άλλο εξέχον παράδειγμα είναι οι μεγάλοι πίθηκοι. «Οι άνθρωποι, οι χιμπαντζήδες και οι γορίλες - όλοι διαθέτουμε μια μετάλλαξη σε ένα από τα γονίδιά μας που αυξάνει σημαντικά τον ρυθμό με τον οποίο μπορούμε να μεταβολίσουμε και να διασπάσουμε την αιθανόλη», λέει η Bowland.
Ενώ άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά, όπως οι πίθηκοι της Κεντρικής Αμερικής, καταναλώνουν αιθανόλη σε φρούτα, και μπορεί, όπως οι μύγες φρούτων, να έλκονται από τη μυρωδιά, οι πίθηκοι είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικοί στην επεξεργασία της.
Ο Robert Dudley, καθηγητής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Μπέρκλεϊ, διερεύνησε την εξελικτική προέλευση της ανθρώπινης κατανάλωσης αλκοόλ στο βιβλίο του «The Drunken Monkey Hypothesis».
«Τα πρωτεύοντα θηλαστικά είναι φρουτοφάγοι εδώ και 45 εκατομμύρια χρόνια», λέει ο Dudley, βασιζόμενος σε στοιχεία όπως το σχήμα των δοντιών τους. Στους σύγχρονους πιθήκους, τα φρούτα εξακολουθούν να αποτελούν το 60-80% της διατροφής για τους χιμπατζήδες και το 90% για τους γίββονες.
Σύμφωνα με τον Dudley, η σπανιότητα άλλων τροφών, καθώς και η αυξημένη διαθεσιμότητα φρούτων που ζυμώνουν στο έδαφος, μπορεί να αύξησε την πίεση για τα προϊστορικά πρωτεύοντα θηλαστικά να προσαρμοστούν σε μια πλούσια σε αιθανόλη πηγή θρεπτικών συστατικών.
«Εξελιχθήκαμε με αυτό τον τρόπο», λέει ο Dudley για την αιθανόλη. Η έρευνά του υποδηλώνει ότι η μυρωδιά της αιθανόλης «λειτουργεί ως αισθητηριακά» για τα πρωτεύοντα θηλαστικά, προειδοποιώντας τα για την παρουσία βρώσιμων φρούτων που είναι κρυμμένα ανάμεσα σε πυκνό φύλλωμα.
Πίνουν και τα ζώα... απεριτίφ;
«Όπου υπάρχει αιθανόλη, πρέπει να υπάρχει και ζάχαρη», εξηγεί ο Dudley, και η μυρωδιά της αιθανόλης μπορεί ακόμη και να επιτρέπει στους πιθήκους και τους πιθήκους μέχρι και... να «αξιολογούν με την όσφρηση μεμονωμένα φρούτα χωρίς να χάνουν χρόνο δαγκώνοντάς τα».
Ο Dudley προτείνει επίσης ότι τα πλούσια σε αιθανόλη φρούτα μπορεί να διεγείρουν την όρεξη των άγριων πρωτευόντων, ενθαρρύνοντάς τα να εκμεταλλευτούν όσο το δυνατόν περισσότερο τη διαθέσιμη τροφή.
Το συγκρίνει με το «φαινόμενο του απεριτίφ» που παρατηρείται στους ανθρώπους, όπου η κατανάλωση αλκοόλ πριν από ένα γεύμα οδηγεί σε αυξημένη κατανάλωση τροφής, ίσως λόγω της διέγερσης εγκεφαλικών περιοχών που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά σίτισης.
Το ότι τα άγρια ζώα καταναλώνουν τακτικά αιθανόλη είναι σαφές, αλλά το να υπολογίσουμε πόσο ακριβώς καταναλώνουν και πόσο συχνά είναι «στην πραγματικότητα ένα πολύ περίπλοκο ζήτημα», λέει ο Dudley.
«Αυτό που πρέπει να γνωρίζετε είναι: κατά πρώτον, τι τρώνε και σε ποια ποσότητα κατά τη διάρκεια του έτους; Και κατά δεύτερον, πόση ποσότητα αλκοόλ περιέχεται σε κάθε τρόφιμο. Τώρα, το πρόβλημα είναι ότι, αν καταναλώνουν ένα τρόφιμο, δεν μπορείτε να μετρήσετε την περιεκτικότητά του σε αλκοόλ, οπότε πρέπει να πάρετε ένα δείγμα από αυτό που νομίζετε ότι τρώνε».
Πολλά αναπάντητα ερωτήματα
Η Bowland συμφωνεί ότι όσον αφορά στη σχέση μεταξύ ζώων και αιθανόλης «στο φυσικό περιβάλλον, υπάρχουν ακόμη πολλά αναπάντητα ερωτήματα». Ένα από αυτά είναι αν η κατανάλωση αιθανόλης είναι καθαρά τυχαία - ήτοι, απλά συνέπεια της κατανάλωσης ζάχαρης - ή έχει άλλα πιθανά οφέλη για την επιβίωσή τους.
Η Bowland ελπίζει ότι η έρευνά της θα ενθαρρύνει την περαιτέρω έρευνα σχετικά με τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ζώων και αλκοόλ. Ο Dudley συμφωνεί. «Νομίζω ότι το ωραίο σε αυτή τη δημοσίευση είναι ότι απλώς επισημαίνει την πανταχού παρούσα αιθανόλη».
Η αιθανόλη είναι απλώς ένα μέρος της φύσης, που βρίσκεται όπου υπάρχει ζάχαρη και μικρόβια για τη ζύμωσή της. Και ενώ υπάρχουν ακόμη πολλά που πρέπει να εξερευνηθούν, ένα πράγμα είναι σαφές: Αν υπάρχει κάτι που διαχωρίζει πραγματικά τους ανθρώπους από τα ζώα, αυτό σίγουρα δεν είναι το αλκοόλ.