Μορφή αρχίζει να παίρνει η απάντηση της Ευρώπης για την ενίσχυση της άμυνας και της στρατηγικής ασφάλειάς της μετά τις κινήσεις και τις πιέσεις του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ.
Στη μεγαλύτερη από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου πρωτοβουλία για την ασφάλεια, η ΕΕ επιδιώκει να απελευθερώσει εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ σε πρόσθετη χρηματοδότηση για την άμυνα, μεταδίδει το Bloomberg, επικαλούμενο άτομα που έχουν γνώση των σχετικών συζητήσεων.
Mε τη Βρετανία να δείχνει τον δρόμο, ανακοινώνοντας, διά στόματος του πρωθυπουργού Κιρ Στάρμερ, αύξηση των αμυντικών δαπανών της σε πρώτη φάση στο 2,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2027, η ΕΕ μελετά αλλαγές στους δημοσιονομικούς κανόνες για την απελευθέρωση εθνικών πόρων, πιθανή κοινή χρηματοδότηση και επαναχρησιμοποίηση υφιστάμενων κεφαλαίων, είπαν στο πρακτορείο οι πηγές, που ζήτησαν να μην κατονομαστούν, λόγω της ευαίσθητης φύσης των διαβουλεύσεων.
Ανεξάρτητα από τις πρωτοβουλίες της ΕΕ, η Γερμανία επιδιώκει να επισπεύσει τη συγκρότηση Ταμείου για την άμυνα χρηματοδοτούμενου από χρέος ύψους έως και 200 δισ. ευρώ. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Στάρμερ θα βρεθεί σήμερα στην Ουάσιγκτον, λίγες μέρες μετά τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, σε μια συνδυασμένη προσπάθειά τους να πείσουν τον Τραμπ ότι η Ευρώπη έλαβε το μήνυμά του και έχει πάρει στα σοβαρά το θέμα της άμυνας.
«Αυτό που χρειαζόμαστε αυτή τη στιγμή, που συμβαίνει μία φορά σε μια γενιά, είναι μια "νοοτροπία επείγουσας ανάγκης" και ένα στρατηγικό σχέδιο για τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης», δήλωσε προ ημερών η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, μετά το ταξίδι της στην Ουκρανία με αφορμή την τρίτη επέτειο από την έναρξη της ρωσικής εισβολής.
Τα δύο προβλήματα για την άμεση ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας
Αλλά, όπως σημειώνει το Bloomberg, η Ευρώπη αντιμετωπίζει δύο ακανθώδη προβλήματα για την άμεση ενίσχυση της άμυνάς της: το πρώτο είναι το μικρό μέγεθος της αμυντικής της βιομηχανίας, που είναι απροετοίμαστη για έναν ταχύ επανεξοπλισμό, και το δεύτερο ότι έχουν σχεδόν εξαντληθεί τα αποθέματα βλημάτων και οπλικών συστημάτων λόγω της υποστήριξης προς την Ουκρανία.
Παρά την αποχώρηση των ΗΠΑ, η Ένωση έχει δεσμευτεί να συνεχίσει να στηρίζει την Ουκρανία και ετοιμάζει ένα σχέδιο για την παροχή πρόσθετης στρατιωτικής υποστήριξης περίπου 20 δισ. ευρώ.
Όσον αφορά τον δικό της εξοπλισμό, η υπερβολικά γρήγορη ώθηση μεταφράζεται σε αγορά όπλων - κυρίως από τις ΗΠΑ. Από την άλλη, η ενίσχυση των Ευρωπαίων κατασκευαστών όπλων κοστίζει χρόνο και χρήμα, που αμφότερα είναι ελλιπή. Κι αυτό το δίλημμα ωθεί την ΕΕ να αναζητήσει τυχόν διαθέσιμους πόρους.
Τα τρία στοιχεία του αμυντικού σχεδίου της Κομισιόν
Η νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας θα αρχίσει να διαμορφώνεται στην έκτακτη σύνοδο των ηγετών της ΕΕ στις 6 Μαρτίου, ενώ περίπου δύο εβδομάδες αργότερα, στις 19 Μαρτίου, ο επίτροπος Άμυνας, Άντριους Κουμπίλιους, και η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Κάγια Κάλας, αναμένεται να παρουσιάσουν τη νέα αμυντική βιομηχανική στρατηγική. Μέχρι τότε θα συνεχίζονται οι διαβουλεύσεις πυρετωδώς για την εξεύρεση των πόρων που θα χρηματοδοτήσουν το εγχείρημα.
Το αμυντικό σχέδιο της προέδρου της Κομισιόν θα αποτελείται από τρία στοιχεία, που όλα τους είναι πολύπλοκα και δεν είναι σαφές σε ποιον βαθμό εφαρμόζονται, είπαν οι πηγές στο πρακτορείο.
H πρώτη πρωτοβουλία είναι σχεδιασμένη να επιτρέψει την αύξηση των αμυντικών δαπανών για κάθε κράτος-μέλος με αναστολή της ρήτρας διαφυγής από τους αυστηρούς δημοσιονομικούς κανόνες, που θα βοηθήσει, σύμφωνα με ορισμένους αξιωματούχους, στην κινητοποίηση τουλάχιστον 160 δισ. ευρώ. Οι συνομιλίες επικεντρώνονται στον αποκλεισμό των αμυντικών δαπανών από τους υπολογισμούς του ελλείμματος και θα μπορούσαν να ανέλθουν μεταξύ 1% και 2% του εθνικού ΑΕΠ για δύο έως τέσσερα χρόνια, σύμφωνα με τις πηγές του Bloomberg, αλλά μένει να διευκρινιστούν οι λεπτομέρειες, συμπεριλαμβανομένου του τι χαρακτηρίζεται ως αμυντική δαπάνη, για πόσο διάστημα θα διαρκέσει αυτή η ρήτρα διαφυγής και εάν η επίτευξη του στόχου του 2% του ΝΑΤΟ θα είναι ένας παράγοντας που θα συνυπολογιστεί.
Το δεύτερο στοιχείο του σχεδίου της Φον ντερ Λάιεν συνίσταται στη διευκόλυνση των δαπανών σε επίπεδο ΕΕ με ένα νέο κοινό χρηματοδοτικό εργαλείο. Αυτά τα χρήματα θα χρησιμοποιηθούν κυρίως για επενδύσεις σε κοινά έργα σε τομείς όπως η αεράμυνα, οι δυνατότητες πληγμάτων μεγάλης εμβέλειας, οι πύραυλοι, τα drones και η στρατιωτικού βαθμού τεχνητή νοημοσύνη. Ορισμένοι ανώτεροι αξιωματούχοι της ΕΕ και κράτη-μέλη ζητούν τη δυνατότητα από κοινού δανεισμού, αλλά η ιδέα είναι πάντα αμφιλεγόμενη και διχάζει την Ένωση.
Το τρίτο στοιχείο συνίσταται στη χαλάρωση των επενδυτικών περιορισμών στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Επί του παρόντος, επιτρέπεται η επένδυση μόνο σε αγαθά διπλής χρήσης. Μια αλλαγή θα οδηγήσει σε πρόσθετη χρηματοδότηση και από ιδιωτικές τράπεζες.
Χρηματοδότηση από το Ταμείο Ανάκαμψης;
Εκτός από αυτά τα τρία στοιχεία, η πρόεδρος την Κομισιόν σε κεκλεισμένων των θυρών συζητήσεις έχει πετάξει στο τραπέζι την ιδέα πιθανής επαναχρησιμοποίησης κονδυλίων της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των χρημάτων που συγκεντρώθηκαν για την ανάκαμψη από την πανδημία της Covid-19, ανέφεραν οι πηγές του πρακτορείου.
Σύμφωνα με την Κομισιόν, μόνον το 6,4% των 392 δισ. ευρώ των ταμείων συνοχής έχει καταβληθεί. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους διαθέσιμους κουμπαράδες της ΕΕ, και ενώ τα χρήματα μπορούν να χρηματοδοτήσουν ορισμένα αμυντικά πρότζεκτ, εφόσον συμβάλλουν στην περιφερειακή ανάπτυξη, τα κριτήρια θα μπορούσαν να διευρυνθούν.
Επιπλέον, υπάρχουν 93 δισ. ευρώ από αζήτητα φθηνά δάνεια από το Ταμείο Ανάκαμψης, τα οποία αξιωματούχοι της ΕΕ είπαν ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την άμυνα. Ορισμένα από τα κεφάλαια που διεκδικήθηκαν από κράτη-μέλη θα μπορούσαν, επίσης, να διατεθούν για νέους σκοπούς, αλλά ο χρόνος πιέζει, καθώς η προθεσμία για τη δαπάνη των κεφαλαίων από το Ταμείο Ανάκαμψης λήγει τον Αύγουστο του 2026.
Σκέψεις για τον ESM
Μια άλλη ιδέα που έχει πέσει στο τραπέζι είναι η αξιοποίηση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM), του ταμείου διάσωσης 500 δισ. ευρώ της ευρωζώνης, αλλά η επιλογή αυτή παραμένει δύσκολη, δεδομένου ότι θα αποκλείει χώρες εκτός του κοινού νομίσματος, όπως η Πολωνία, και θα είναι κλειστή σε συμμαχικές χώρες εκτός ΕΕ.
Δεδομένης της πολυπλοκότητας που σχετίζεται με οποιεσδήποτε αποφάσεις της ΕΕ, χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Πολωνίας, έχουν προτείνει τη συνεργασία εκτός του μπλοκ μέσω ειδικού ταμείου ή τράπεζας. Ένας «συνασπισμός των προθύμων» θα μπορούσε να δράσει πιο γρήγορα και θα μπορούσε να είναι ανοιχτός σε χώρες εκτός ΕΕ, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Νορβηγία, είπαν οι πηγές του Bloomberg.