Η μάχη για την παραγωγή του εμβολίου ενάντια στον κορωνοϊό ήταν δύσκολη, με κάποια απροσδόκητα εμπόδια. Πώς όμως μια ομάδα γυναικών που βρίσκεται πίσω από το εμβόλιο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και της AstraZeneca κατάφερε να βγει νικήτρια;
Για τους επικεφαλής της έρευνας για το εμβόλιο του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, το απόγευμα της Κυριακής 22 Νοεμβρίου θα μείνει για πάντα χαραγμένο στη μνήμη τους.
Μετά από ατελείωτες ώρες πάνω από μικροσκόπια και πιπέτες επί 11 μήνες, οι ερευνητές και οι γιατροί -οι περισσότεροι από αυτούς γυναίκες- απολάμβαναν κάποιες στιγμές ηρεμίας και χαλάρωσης στα σπίτια τους, όταν έλαβαν την κλήση για την οποία προσεύχονταν, επιβεβαιώνοντας πως το εμβόλιο ήταν αποτελεσματικό.
Πώς έλαβαν τα νέα για την αποτελεσματικότητα του εμβολίου τους
Η καθηγήτρια Σάρα Γκίλμπερτ, η 58χρονη μητέρα τρίδυμων που το σχεδίασε, θυμάται πως διάβαζε ένα βιβλίο όταν το τηλέφωνο χτύπησε με τα χαρούμενα νέα.
Η βιολόγος Κάθριν Γκριν, η οποία δημιούργησε την κυτταρική καλλιέργεια από την οποία έγιναν οι πρώτες δόσεις, παραδέχεται ότι η είδηση τη συνεπήρε τόσο που ξέσπασε σε κλάματα. Το επόμενο πρωί απόλαυσε ένα καλό κρασί στη βεράντα του σπιτιού της.
Επίσης, η 43χρονη Δρ Μαχέμι Ραμασάμι, σύμβουλος μολυσματικών ασθενειών, που είδε από κοντά τις καταστροφικές επιπτώσεις του κορωνοϊού όσο εργαζόταν σε θαλάμους νοσοκομείου, τώρα ηγείται της ομάδας κλινικών δοκιμών. Όπως δήλωσε η ίδια στην «Daily Mail», ήταν στο σπίτι με τον σύζυγό της και τα τρία τους παιδιά, ηλικίας 10, 13 και 15 ετών, και σιδέρωνε τις σχολικές στολές τους, όταν χτύπησε το τηλέφωνο. «Μακάρι να μπορούσα να πω ότι έκανα κάτι τρελό, όπως το άνοιγμα ενός μπουκαλιού σαμπάνιας, αλλά ήμουν τόσο εξαντλημένη που πήγα για ύπνο» είπε γελώντας. «Αλλά τα παιδιά μου ήταν τόσο ενθουσιασμένα που χόρεψαν λίγο στην κουζίνα».
Όσον αφορά στην επικεφαλής ερευνήτρια της ομάδας της Οξφόρδης, την καθηγήτρια Τερέζα Λάμπε, μπορεί να θυμηθεί μόνο το κινητό της να χτυπάει σε μια απροσδόκητη ώρα. Στη συνέχεια, λέει, όλα «θόλωσαν».
Η ιστορία πίσω από τη βρετανική αυτή επιτυχία του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και της AstraZeneca, μιας φαρμακευτικής εταιρείας με έδρα το Κέιμπριτζ, ξεκινά στις αρχές Ιανουαρίου.
Η αρχή της ιστορίας
Διαβάζοντας μια ιστοσελίδα ειδήσεων, η προσοχή της καθηγήτριας Γκίλμπερτ έπεσε πάνω στα ανησυχητικά δημοσιεύματα για έναν νέο ιό που προκαλεί συμπτώματα παρόμοια με αυτά της πνευμονίας και είχαν εμφανιστεί χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, στην κινεζική πόλη Ουχάν.
Έχοντας εργαστεί στην ανοσολογία για 25 χρόνια και έχοντας προβλέψει ότι ο κόσμος θα βρεθεί αντιμέτωπος μια μέρα με μια φαινομενικά ασταμάτητη πανδημία, είχε ήδη πρωτοπορήσει σε έναν τύπο εμβολίου που πίστευε ότι θα μπορούσε να προσαρμοστεί για την καταπολέμηση πολλών τύπων λοιμώξεων, μεταξύ αυτών κορωνοϊούς.
Και τώρα είχε φτάσει αυτή η στιγμή. Πρώτα, όμως, αυτή και η ομάδα της έπρεπε να γνωρίζουν τον γενετικό κώδικα του περίεργου αυτού νέου ιού.
Μέσα σε 48 ώρες σχεδίασαν το εμβόλιο
Όταν αυτές οι πληροφορίες έφτασαν από την Κίνα (μέσω ping στο κινητό της καθηγήτριας Λάμπε) στις 11 Ιανουαρίου, ήταν σαν να είχε σημάνει η έναρξη ενός ξέφρενου παγκόσμιου αγώνα μεταξύ περισσοτέρων των 12 ομάδων που ανταγωνίζονταν για την παραγωγή του πρώτου αποτελεσματικού εμβολίου.
Αποφασισμένη να είναι από τους πρώτους, εκείνο το Σαββατοκύριακο, η καθηγήτρια Λάμπε μόλις και μετά βίας κοιμήθηκε ελάχιστες ώρες και εργαζόταν με τις πιτζάμες της στο υπνοδωμάτιό της, προσπαθώντας να βρει μια λύση με τους συνεργάτες της και βλέποντας ελάχιστα την οικογένειά της.
Με μεγάλη επιτυχία, μέχρι τις 13 Ιανουαρίου -μόλις 48 ώρες από τη λήψη του κώδικα- η καθηγήτρια Γκίλμπερτ και οι συνεργάτες της είχαν καταφέρει να τροποποιήσουν το υπάρχον πρότυπό του. Το εμβόλιο είχε σχεδιαστεί. Αναπτύχθηκε από τον τύπο του ιού που προκαλεί το κοινό κρυολόγημα στους χιμπατζήδες και απενεργοποιείται ώστε να είναι αβλαβές για τον άνθρωπο και είχε τροποποιηθεί με μικροσκοπικά τμήματα του γενετικού κώδικα από τη διακριτική ακίδα του κορωνοϊού.
Αυτό ωθεί τα ανθρώπινα κύτταρα να μιμούνται αυτές τις ακίδες κατά τη διάρκεια του εμβολιασμού. Το σώμα μαθαίνει να τα αναγνωρίζει, οπότε, όταν μολυνθεί από τον πραγματικό ιό, ενεργοποιούνται οι άμυνες του ανοσοποιητικού συστήματος -αντισώματα που αποτρέπουν τη μόλυνση και τα Τ- κύτταρα που την εξαλείφουν, ενεργοποιούνται.
Ο μακρύς δρόμος για τη νίκη -Το δύσκολο εγχείρημα της χρηματοδότησης
Ο πρώτος γύρος του αγώνα είχε ολοκληρωθεί, αλλά ένας μακρύς δρόμος ήταν μπροστά. Για να ετοιμάσει τις πρώτες παρτίδες και να πραγματοποιήσει κλινικές δοκιμές ευρείας κλίμακας, η ομάδα χρειάστηκε χρηματοδότηση και οι γίγαντες της φαρμακοβιομηχανίας, που είναι γνωστοί ως «Big Pharma», είναι επίσης παγκοίνως γνωστοί για την απροθυμία τους να δώσουν τα χρήματά τους χωρίς εγγυημένη απόδοση.
Μία από τις πρώτες κλήσεις της καθηγήτριας Γκίλμπερτ ήταν προς τον Άντριου Πόλαρντ, επικεφαλής της ομάδας εμβολίων της Οξφόρδης, ο οποίος είχε ακούσει για την εμφάνιση του νέου ιού από ένα μέλος της κυβερνητικής συμβουλευτικής μονάδας Sage, με τον οποίο είχε μοιραστεί ένα ταξί μετά από ένα συνέδριο για τον τυφοειδή στη Γαλλία. Όπως δήλωσε πρόσφατα σε ένα ντοκιμαντέρ, «ήταν μια καθοριστική στιγμή».
Ως ένας επιτυχημένος ορειβάτης, ο ολιγόλογος ακαδημαϊκός είναι συνηθισμένος να βρίσκεται αντιμέτωπος με πολλά εμπόδια, επομένως όταν η καθηγήτρια Γκίλμπερτ του περιέγραψε το σχέδιό της για επίθεση και ζήτησε βοήθεια για να εξασφαλίσει την απαραίτητη οικονομική υποστήριξη, ανέλαβε δράση.
Για τους επόμενους τρεις μήνες, με την υποστήριξη του καθηγητή Πόλαρντ, η Γκίλμπερτ πίεσε πιθανούς επενδυτές και την βρετανική κυβέρνηση για χρήματα. Στις 23 Μαρτίου, την ημέρα που ο Μπόρις Τζόνσον ανακοίνωσε το πρώτο εθνικό lockdown – ήρθε τελικά. Ο πρωθυπουργός δεσμεύτηκε για σχεδόν 90 εκατομμύρια λίρες καθώς και την αγορά 100 εκατομμυρίων δόσεων του εμβολίου εάν αποδειχθεί ασφαλές και αποτελεσματικό.
Η έναρξη της παραγωγής των εμβολίων και οι δυσκολίες με τις οποίες ήρθαν αντιμέτωπες
Ωστόσο, σε αυτό το στάδιο, αυτός ο στόχος παρέμενε ένα μακρινό όνειρο. Πολλά εξαρτώντο από την καθηγήτρια Γκριν. Ως επικεφαλής της κλινικής μονάδας βιοπαραγωγής, ένα μικρό δωμάτιο στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης επιπλωμένο με φουτουριστικές τράπεζες εξοπλισμού, ήταν καθήκον της ομάδας της να φτιάξει τα πρώτα φιαλίδια του εμβολίου.
Η περιγραφή της το κάνει να μοιάζει τόσο εύκολο όσο το πλέξιμο ενός πουλόβερ. «Απλώς, μεγαλώνεις λίγο την καλλιέργεια, τη βάζεις σε έναν μεγαλύτερο πολιτισμό και αυτό μεγαλώνει… το παίρνεις και το βάζεις σε έναν ακόμη μεγαλύτερο πολιτισμό και αυτό μεγαλώνει», δήλωσε στο BBC.
Το τελικό αποτέλεσμα; Δισεκατομμύρια σωματίδια του τροποποιημένου ιού. Φυσικά, δεν ήταν τόσο απλό -και οι περιορισμοί του lockdown παρουσίασαν μια επιπλέον πρόκληση. Δεδομένου ότι εργάστηκαν τόσο στενά με τον κορωνοϊό, οι κίνδυνοι να μολυνθούν από αυτόν ήταν εμφανείς. Αυτό σήμαινε ότι οι επιστήμονες συχνά έπρεπε να εργάζονται μόνοι τους σε ξεχωριστά εργαστήρια.
«Δεν μπορούσαμε καν να αγοράσουμε απολυμαντικό χεριών από ένα φαρμακείο, πόσω μάλλον από εμπορικούς προμηθευτές» λέει η καθηγήτρια Γκριν, η οποία έφτιαξε το δικό της μείγμα με προϊόντα που είχε στο σπίτι.
Η καθηγήτρια Πόλαρντ περιγράφει ολόκληρη την άσκηση ως «εφιάλτη υλικοτεχνικής υποστήριξης», υπενθυμίζοντας πως η ομάδα της δεν είχε καν τις ειδικές προστατευτικές στολές και πως αναγκάστηκε να τηλεφωνήσει «σε όλη την Ευρώπη» για θερμόμετρα για να ελέγχει τον πυρετό εκείνων που εθελοντικά συμμετείχαν στις δοκιμές.
Αλλά τουλάχιστον δεν υπήρχε πρόβλημα στην εύρεση αυτών των εθελοντών. Λίγο μετά το άνοιγμα της βάσης δεδομένων της Οξφόρδης, 10.000 άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα που ήταν πρόθυμοι να γραφτεί το όνομά τους στην ιστορία, έκαναν τη εγγραφή τους ως «πειραματόζωα».
Μεταξύ αυτών και η 32χρονη δρ Ελίζα Γκρανάτο, μικροβιολόγος στην Οξφόρδη, η οποία μετά από προκαταρκτικές δοκιμές σε ζώα, έγινε ο πρώτος άνθρωπος που έλαβε το εμβόλιο. Δυστυχώς, η ανταμοιβή της ήταν να την τρολάρουν οι αρνητές του εμβολίου, ποστάροντας μάλιστα στο διαδίκτυο πως είχε πεθάνει. Η δρ Γκρανάτο έδωσε αμέσως μια τηλεοπτική συνέντευξη για να διαβεβαιώσει τον κόσμο πως ήταν ζωντανή και καλά στην υγεία της.
Και όταν, τέσσερις εβδομάδες μετά το πρώτο εμβόλιο, ένα δείγμα του αίματός της αναλύθηκε, ήρθαν ακόμη πιο ενθαρρυντικά νέα. Ήταν σαφές ότι είχε παράγει τα αντισώματα και τα T-κύτταρα που χρειάζονται για την καταπολέμηση του ιού. Ήταν μια στιγμή ευφορίας.
Η συμφωνία με την AstraZeneca -Πώς κατέληξαν σε αυτή και τι περιελάμβανε
Εκείνη την περίοδο επιτεύχθηκε η συμφωνία με την AstraZeneca. Δεδομένου ότι η εταιρεία δεν είναι γνωστή ως ένας σημαντικός κατασκευαστής εμβολίων (διαθέτει μόνο ένα ακόμη εμβόλιο κατόπιν άδειας), δεν ήταν η προφανής επιλογή. Αν και η ομάδα της Οξφόρδης είχε μιλήσει με πολλά άλλα μεγάλα ονόματα του κλάδου, τελικά κατέληξε σε συμφωνία μαζί της.
Πρώτον, η AstraZeneca συμφώνησε με την αυστηρή ρύθμιση του Πανεπιστημίου πως δεν πρέπει να επιδιώκει να επωφεληθεί από το εμβόλιο κατά τη διάρκεια της πανδημίας και πως θα πουλούσε σε τιμή κόστους σε χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος. Ευθυγραμμισμένη με αυτό, είχε τις παγκόσμιες συνδέσεις για την κατασκευή τεράστιων ποσοτήτων με μεγάλη ταχύτητα.
Πιθανότατα επειδή είχε καιρό να δει την ηλικιωμένη μητέρα του, η οποία βρισκόταν σε απομόνωση στην πατρίδα της, την Ελλάδα, η αφοσίωση και δέσμευση του αντιπροέδρου της εταιρείας, Μενέλαου Πάγκαλου, ήταν δεδομένη.
Μέχρι τα μέσα του καλοκαιριού, το πρώτο κύμα της πανδημίας είχε υποχωρήσει. Για τους περισσότερους από εμάς, αυτό ήρθε σαν μια ευλογημένη ανακούφιση, αλλά στην ομάδα του εμβολίου παρουσίασε ένα τεράστιο πρόβλημα.
Τα εμπόδια στον δρόμο για την επιτυχία
Για τις δοκιμές, οι οποίες τώρα επεκτάθηκαν σε χώρες όπως η Βραζιλία, η Νότια Αφρική και οι ΗΠΑ, βασίστηκε σε εθελοντές -στους μισούς από τους οποίους δόθηκε το γνήσιο εμβόλιο και σε άλλους μισούς το εικονικό- που εκτέθηκαν στον ιό στην καθημερινή τους ζωή. Ένας τρόπος για να ξεπεραστεί αυτό το πρόβλημα ήταν η πρόσληψη νέων εθελοντών.
Μια άλλη πιθανή καταστροφή συνέβη στις 6 Σεπτεμβρίου, όταν ένας εθελοντής αρρώστησε με μια σπάνια νευρολογική κατάσταση. Ξαφνικά, όλες οι δοκιμές σταμάτησαν και πραγματοποιήθηκε ανασκόπηση ασφαλείας για να προσδιοριστεί εάν συνδεόταν με το εμβόλιο. Πέρασαν 6 εβδομάδες μέχρι οι ανεξάρτητοι ειδικοί καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι δεν ήταν.
Και τότε ήρθε το μεγαλύτερο χτύπημα όλων -η καλά τεκμηριωμένη αποκάλυψη πως ορισμένοι από τους εθελοντές είχαν λάβει τη μισή μόνο δόση όταν έκαναν το πρώτο από τα δύο εμβόλια. Περιέργως, το ποσοστό προστασίας μεταξύ αυτής της ομάδας ήταν ακόμη υψηλότερο.
Χθες, όμως, ο αγώνας τελείωσε και παρόλο που η ομάδα της Οξφόρδης δεν τερμάτισε πρώτη στην παραγωγή του εμβολίου, δεδομένου ότι το εμβόλιό τους είναι πολύ φθηνότερο και ευκολότερο να χορηγηθεί από εκείνα των αντιπάλων τους, μπορούν να θεωρήσουν τον εαυτό τους νικητές.