Τι θα γινόταν αν κάποιος σας έλεγε ότι οι γοργόνες είναι αληθινές;
Και δεν μιλάμε για τα μυθικά πλάσματα με τις ουρές ψαριών, εννοούμε τις γυναίκες που είναι ικανές να κρατούν την αναπνοή τους για λεπτά ολόκληρα καθώς καταδύονται κάτω από τη θάλασσα, εκατοντάδες φορές την ημέρα.
Τι είναι οι γυναίκες Haenyeo
Πρόκειται για τις δύτριες Haenyeo της Νότιας Κορέας, μια κοινότητα γυναικών από το νησί Jeju που καταδύονται ελεύθερα (χωρίς οξυγόνο) για να μαζέψουν θαλασσινά εδώ και αιώνες.
Τώρα, με τις περισσότερες από αυτές να έχουν περάσει τα 60, 70 και 80 τους χρόνια, οι παραδόσεις και ο τρόπος ζωής τους κινδυνεύουν, καθώς όλο και λιγότερες είναι οι νεότερες γυναίκες που ασχολούνται με το επάγγελμα, ενώ ο ωκεανός ενδέχεται να αλλάξει ανεπανόρθωτα.
Είναι αυτά τα γεγονότα που ώθησαν την Aμερικανοκορεάτισσα σκηνοθέτιδα Sue Kim να συνεργαστεί με την υπέρμαχο της γυναικείας εκπαίδευσης και κάτοχο του Νόμπελ Ειρήνης Malala Yousafzai για να μοιραστούν την ιστορία τους με τον κόσμο, στην ταινία «The Last of the Sea Women» («Οι τελευταίες γυναίκες της θάλασσας»).
Πώς ήρθε η ιδέα για την ταινία
Κόρη Κορεατών μεταναστών, η γεννημένη στις ΗΠΑ Kim συνάντησε για πρώτη φορά τις haenyeo όταν ήταν παιδί, κάνοντας διακοπές στη Νότια Κορέα.
«Με εντυπωσίασαν τόσο πολύ για τους ίδιους λόγους που βλέπετε και στην ταινία. Ήταν απίστευτα τολμηρές και ζωντανές και με αυτοπεποίθηση. Ήταν επίσης τόσο δυνατές... Τσακώνονταν και γελούσαν, εξέπεμπαν πολύ μεγάλη ενέργεια και καταλάμβαναν το χώρο τους τόσο αδιαμαρτύρητα», λέει η Kim.
«Απλώς, ερωτεύτηκα όλη αυτή την ατμόσφαιρα και τη μεγάλη ενέργεια όταν ήμουν μικρό κορίτσι. Και έτσι, μεγάλωσα και έμεινα γοητευμένη από αυτές. Ήταν μια εκδοχή της κορεατικής θηλυκότητας, από την οποία εμπνεύστηκα και ήθελα να τη μιμηθώ», προσθέτει.
«Ήμουν τόσο σοκαρισμένη που δεν ήξερα για τους haenyeo, όπως και τόσο πολλοί άνθρωποι που δεν ήξεραν, που είπα αμέσως ναι» εξηγεί η Μαλάλα, η οποία είναι παραγωγός της ταινίας.
«Η υπόθεση απέκτησε επείγοντα χαρακτήρα πριν από περίπου 10 χρόνια, όταν ανακάλυψα ότι αυτή ήταν πιθανότατα η τελευταία γενιά των Haenyeo», εξηγεί η Kim. «Έπρεπε να βεβαιωθούμε ότι κάποιος θα καταγράψει την ιστορία όσο ακόμα τις είχαμε και όσο ακόμα μπορούσαν να μας τη διηγηθούν με τα δικά τους λόγια».
Η ταινία παρακολουθεί τις γυναίκες να κάνουν την εξαντλητική δουλειά τους και εξετάζει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τόσο μέσα όσο και έξω από το νερό. Μία από αυτές έπρεπε να μάθει κολύμπι σε ηλικία 30 ετών για να φέρει εις πέρας την αποστολή της.
Οι δύτριες Haenyeo βγαίνουν για κατάδυση στις 6 το πρωί καθημερινά. Κρατούν την αναπνοή τους για μερικά λεπτά, ανεβαίνουν στην επιφάνεια και ξανακατεβαίνουν, 100 έως 300 φορές ανά συνεδρία.
Φανταστείτε τα επίπεδα φυσικής κατάστασης. Συλλέγουν για τέσσερις ώρες και στη συνέχεια περνούν άλλες τρεις ή τέσσερις ώρες για το ξεφλούδισμα και την προετοιμασία της ψαριάς τους.
Γιατί κάνουν οι γυναίκες αυτή τη δουλειά και όχι οι άνδρες
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες σχετικά με το γιατί οι γυναίκες άρχισαν να αναλαμβάνουν αυτή την παραδοσιακά ανδρική εργασία πριν από τόσα χρόνια.
Ο ιστότοπος Visit Jeju αναφέρει ότι ο αριθμός των ανδρών ήταν συνολικά χαμηλός στον πληθυσμό, λόγω του ότι πολλοί έχασαν τη ζωή τους στις φουρτουνιασμένες θάλασσες ενώ ψάρευαν με βάρκα.
Ως αποτέλεσμα, δεν υπήρχαν πολλοί άνδρες για να συλλέξουν τον ωκεανό, οπότε οι γυναίκες ανέλαβαν σταδιακά τη δουλειά αυτή.
Παρά το γεγονός ότι περιλαμβάνονται στον κατάλογο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, σήμερα κυμαίνονται γύρω στις 3.200.
Ενώ πολλές από τις γυναίκες εντάχθηκαν στον επικίνδυνο κλάδο των καταδύσεων από ανάγκη -για να στηρίξουν τις οικογένειές τους μετά από τραγωδία ή λόγω οικονομικής ανασφάλειας-, οι haenyeo έχουν εκφράσει επίσης τη θέση τους σε μια σειρά από ζητήματα, όπως η ρύπανση από τους τουρίστες, η αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, η μείωση του ενδιαφέροντος για την τέχνη τους και η απελευθέρωση πυρηνικών αποβλήτων από το εργοστάσιο της Φουκουσίμα στην περιοχή τους.
Οι γυναίκες λένε ότι αντιστέκονται σε αυτές τις απειλές διαμαρτυρόμενες σε συγκεντρώσεις ή τιμώντας την τέχνη τους μέσω των πολιτιστικών παραδόσεων.
Μια haenyeo, η Jang Soon Duk, ταξιδεύει τακτικά στην Ελβετία για να μιλήσει ενώπιον του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, εκλιπαρώντας για την προστασία των υδάτων τους εν μέσω της διαφαινόμενης απελευθέρωσης πυρηνικών αποβλήτων.
Στο διάστημα που μεσολάβησε από τότε, η Ιαπωνία ξεκίνησε τη διαδικασία περιορισμού των αποβλήτων, η οποία εκτιμάται ότι θα διαρκέσει σχεδόν τρεις δεκαετίες.
«Ο ωκεανός είναι το σπίτι μας. Πρέπει να πάμε στη θάλασσα» λέει η Geum Ok, μια haenyeo, στην ταινία. «Ακόμα και στην επόμενη ζωή μου, θα βουτήξω ξανά».
Καθ' όλη τη διάρκεια της ταινίας, οι σκηνές είναι διανθισμένες με γέλιο και αστεία για οτιδήποτε, από τον προγραμματισμό μέχρι πιο υπαρξιακά ζητήματα.
Η σκηνοθέτιδα Sue Kim δήλωσε, επίσης, ότι ήθελε να προβάλει τον αυθεντικό τους εαυτό, ο οποίος περιλαμβάνει μια υγιή δόση «γλώσσας της αγάπης».
«Είναι μάχες... Οι καβγάδες που συνέβαιναν μεταξύ των haenyos ήταν συνεχείς», είπε γελώντας η Κιμ. «Αλλά το μόνο που σημαίνει αυτό είναι πόσο κοντά είναι μεταξύ τους... Μιλούν γι' αυτό, φωνάζουν γι' αυτό, αλλά, όπως είδατε και στην ταινία, το λύνουν αμέσως. Ξέρουν πώς να συγχωρούν η μία την άλλη».
«Γνωρίζουν πολύ καλά ότι η επιβίωση της καθεμιάς εξαρτάται από την άλλη», πρόσθεσε η Κιμ.
Η Jang και η Lee Hee Soon, μια άλλη haenyeo στο ντοκιμαντέρ, εξήγησαν ότι η δύναμή τους προέρχεται, εν μέρει, από τον ρόλο που έχουν οι γυναίκες στις οικογένειές τους.
«Πιστεύω ότι μπορούμε να το κάνουμε αυτό επειδή οι γυναίκες είναι μητέρες», είπε η Jang. «Είμαστε μαμάδες και οι μαμάδες είναι δυνατές».
Η Jang ανέφερε επίσης ότι η ίδια, όπως και πολλές άλλες haenyeo, αισθάνεται ότι είναι κρίσιμο να είναι αυτή που διαχειρίζεται την οικογένεια και επίσης να διατηρεί την ασφάλεια της οικογένειας. Με τις οικογένειες να στηρίζονται πάνω τους, «έγινε η κουλτούρα μας» να προχωράμε μπροστά, ανεξάρτητα από τις περιστάσεις.
Ο θαυμασμός της Μαλάλα για τις «γοργόνες»
Η Yousafzai ανέφερε ότι η ιστορία των haenyeo αντανακλά μια μακρά ιστορία των γυναικών που προσπαθούν να «θέσουν τους δικούς τους ορισμούς για το τι σημαίνει ελευθερία και αξιοπρέπεια γι' αυτές».
«Οι γυναίκες, απλώς, δεν έχουν άλλη επιλογή. Δεν έχουν καν χρόνο να σκεφτούν πραγματικά πώς θέλουν να ορίσουν οι ίδιες αυτή τη ζωή. Βρίσκονται σε μια διαρκή μάχη για να ζουν σε έναν πιο ισότιμο, πιο ασφαλή κόσμο», δήλωσε η Yousafzai.
«Όταν κοιτάζω τις haenyeo και τον τρόπο με τον οποίο εργάζονται μαζί, μου θυμίζει τη συλλογική δουλειά που κάνουν οι γυναίκες ανά τον κόσμο, όπως οι Αφγανές για να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη για τη συστηματική καταπίεση που αντιμετωπίζουν», πρόσθεσε.
«Όταν ένα κορίτσι βλέπει αυτό το ντοκιμαντέρ θέλω να πιστέψει στον εαυτό της και να συνειδητοποιήσει ότι μπορεί να κάνει τα πάντα. Μπορεί να μείνει κάτω από το νερό για δύο με τρία λεπτά χωρίς οξυγόνο», λέει. «Βέβαια, πρέπει να κάνω ακόμα μαθήματα κολύμβησης για να μάθω να κολυμπάω! Είμαι στο σημείο μηδέν, αλλά με ενέπνευσε να σκεφτώ το κολύμπι».
Το «The Last of the Sea Women» είναι διαθέσιμο στο Apple TV+ από τις 11 Οκτωβρίου 2024.