Το δημογραφικό πρόβλημα, η γήρανση του πληθυσμού αποτελεί μια εκ των βασικών προκλήσεων, τόσο της ΕΕ όσο και της Ελλάδας ειδικότερα. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πασχίζει να λάβει μέτρα για να αντιστρέψει την κατάσταση, η Ελλάδα κινδυνεύει, σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες.
Είναι όντως η Γηραιά Ήπειρος
Είναι σχεδόν ειρωνικό ότι όταν αναφερόμαστε στην Ευρώπη, ως η Γηραιά Ήπειρος εννοούμε, την Ήπειρο με έναν πλούτο ιστορικών στοιχείων τέτοιο που μαρτυρούν την ύπαρξη ιστορικής παρουσίας και πολιτισμών εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ανεξάρτητα από το αν αυτό είναι σωστό και το αν η Ευρώπη τελικά αποτελεί τον πρώτο τόπο που κατοίκησαν άνθρωποι, η Ευρώπη είναι σίγουρα μια γηραιά ήπειρος λόγω του μεγάλου ποσοστού του γερασμένου πληθυσμού της.
Τρομακτικά στατιστικά
Η Κομισιόν, μαζί με τα υπόλοιπα Ευρωπαϊκά όργανα έχει κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με την επικείμενη γήρανση του πληθυσμού- το επικείμενη δεν είναι αρκετά αντιπροσωπευτικός όρος βέβαια γιατί ήδη τις τελευταίες δεκαετίες γηράσκει σταθερά.
Η έκθεση που προετοίμασε η Κομισιόν για τα όργανα με αφορμή το ζήτημα, ανέφερε ότι το 2019 το 20.3% του πληθυσμού στην ΕΕ ήταν 65 ετών και άνω. Το 2070, με τα τωρινά δεδομένα η ηλικία των 65 ετών και άνω θα καλύπτει το 30.3%! Μάλιστα, το 13.2% του πληθυσμού της Ένωσης θα είναι 80 ετών και περισσότερο. Συνεπώς καταλαβαίνει κανείς ότι ο ευρωπαϊκός πληθυσμός θα γεράσει δραματικά τις επόμενες δεκαετίες, με βάση αυτά τα στοιχεία.
Τονίζεται πως η δημογραφικές αλλαγές δεν λαμβάνουν χώρα με τον ίδιο τρόπο στον ευρωπαϊκό χώρο. Το χάσμα μεταξύ των αγροτικών και των αστικών περιοχών μεγαλώνει. Οι αγροτικές περιοχές αντιπροσωπεύουν το 44% της ΕΕ αυτήν τη στιγμή αλλά το 78% κατοικεί σε αστικές περιοχές.
Παράλληλα, αναφέρεται πολύ χαρακτηριστικά ότι ήδη από την κρίση του 2008 υπήρξε σημαντική μετατόπιση ενεργά οικονομικού πληθυσμού από τις περιφέρειες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης στην Βορειοδυτική, εκμεταλλευόμενος την δυνατότητα ελεύθερης μετακίνησης εργαζομένων, την ενιαία αγορά της ΕΕ κλπ.
Το 2015 στην ΕΕ σημειώθηκε η πρώτη φυσική μείωση του πληθυσμού της ΕΕ. Δηλαδή για πρώτη φορά στην ιστορία της ΕΕ οι θάνατοι ξεπέρασαν τις γεννήσεις στην Ένωση.
Υποστηρίζεται ότι η πανδημία του COVID-19 θα σηματοδοτήσει ένα νέο κύμα κοινοτικής μετανάστευσης και όχι μόνο. Οι πληττόμενες οικονομικές δραστηριότητες και η ανεργία πυροδοτούν την κινητικότητα.
Στην ίδια έκθεση, σημειώνεται ότι, μέχρι το 2070, η ΕΕ θα αντιπροσωπεύει μόλις το 4% του παγκόσμιου πληθυσμού. Αυτό το τρομακτικό ποσοστό θα είναι η αντανάκλαση μιας περιοχής που θα μαστίζεται από την υπογεννητικότητα και τη γήρανση,την ίδια στιγμή που αναπτυσσόμενες οικονομίες θα αυξάνουν σημαντικά την οικονομική και δημογραφική τους δύναμη.
Πολλοί κίνδυνοι
Σύμφωνα με την Κομισιόν, ο ενεργός πληθυσμός της Ευρώπης συρρικνώνεται. Αυτό σημαίνει ότι όλο και μικρότερο μέρος του πληθυσμού συμμετέχει στην παραγωγή, ενώ ταυτόχρονα όλο και μεγαλύτερο μέρος του απαιτείται να στηρίζεται οικονομικά χωρίς να μπορεί πλέον να συνεισφέρει στην οικονομική ανάπτυξη.
Την ίδια στιγμή, αυτή η δημογραφική αλλαγή στην Ευρώπη έχει αντίκτυπο στο μερίδιό της στο παγκόσμιο ΑΕΠ και τη στρατηγική και διεθνή της θέση.
Επιπλέον, οι ευρωπαϊκές δημογραφικές αλλαγές διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή ανισομετρία στην οικονομική ανάπτυξη, μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Ξεχωρίζει ο κίνδυνος διατήρησης της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής συνοχής.
Το Ευρωκοινοβούλιο δεν μένει με σταυρωμένα τα χέρια
Για του ευρωβουλευτές, αυτές οι δημογραφικές μεταβολές πρέπει να ληφθούν υπόψη και να τεθούν σε νέα πλαίσια. Η πράσινη μετάβαση και ο ψηφιακός μετασχηματισμός μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά σε μια αντιστροφή της κατάστασης.
Νέοι όροι εργασίας, ασφαλιστικά ταμεία με ανταγωνιστικό και ευέλικτο σχεδιασμό, νέα επενδυτικά πεδία και πολλά άλλα, για τους ευρωβουλευτές θα αποτελέσουν όπλα στην ευρωπαϊκή στρατηγική.
Σημειώνουν ότι ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης των κρατών-μελών μπορούν στηρίξουν τις πιο ευάλωτες περιοχές της ΕΕ. Η βελτίωση των μεταφορικών δικτύων, ο τουρισμός, ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η τηλεργασία, για τους ευρωβουλευτές θα διαμορφώσουν ένα περιβάλλον που θα δίνει κίνητρο σε εργαζόμενους να εργαστούν σε περιοχές που σε άλλες συνθήκες θα ήταν «απαγορευτικές».
Τι συμβαίνει στην Ελλάδα;
Η Eurostat δημοσίευσε έκθεση που για την Ελλάδα προέβλεψε σημαντική μείωση του πληθυσμού της. Εδώ και τέσσερις δεκαετίες, μειώνεται ο αριθμός των φοιτητών και των μαθητών, μειώνεται ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός και παράλληλα αυξάνεται ο ηλικιακός μέσος όρος του. Τέλος αναφέρεται ότι οι μισοί Έλληνες πλέον είναι άνω των 50 ετών. Αυτό καθιστά την Ελλάδα σε μία εκ των πιο γερασμένων χωρών της ΕΕ
Το 2030 η Ελλάδα η πιο γερασμένη χώρα της ΕΕ
Τα στοιχεία της Eurostat αναφέρουν ότι η Ελλάδα μέχρι το 2030 θα έχει σπάσει το ρεκόρ ως η πιο γερασμένη χώρα στην ΕΕ, ξεπερνώντας την Ιταλία.
Γενικά, η δημογραφική κατάσταση στην Ελλάδα υπόκειται σε σημαντικές αλλαγές. Όπως και στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ αναμένεται μείωση του αγροτικού πληθυσμού, ο οποίος μέχρι το 2050 θα είναι μικρότερος από 10%. Εδώ το στοίχημα για την επίτευξη του στόχου μιας ανταγωνιστικής ελληνικής οικονομίας είναι σαφές. Ψηφιακός μετασχηματισμός, απομακρυσμένη εργασία και συγκεκριμένοι κλάδοι όπως ο τουρισμός και οι τηλεπικοινωνίες μπορούν να δώσουν κίνητρα στους πληθυσμούς των αγροτικών περιοχών να παραμείνουν και να τονώσουν την περιφερειακή και τοπική οικονομία με νέους όρους.
Δεν μιλάμε μόνο για γήρανση του πληθυσμού. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο πληθυσμός της χώρας θα μειωθεί σχεδόν κατά ένα εκατομμύριο μέχρι το 2050 και κατά δύο εκατομμύρια μέχρι το 2070. Η υπογεννητικότητα μαστίζει την ελληνική κοινωνία πολλά χρόνια τώρα. Ως ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρο πως μπορεί να ανακοπεί αλλά φαίνεται να κυριαρχεί η άποψη ότι αποφασιστικός παράγοντας θα είναι η επίτευξη οικονομικής σταθερότητας με μακροπρόθεσμα χαρακτηριστικά.
Ένας στόχος Πολλές πολιτικές
Η ΕΕ αντιμετωπίζει το δημογραφικό πρόβλημα με διάφορες πολιτικές που ως συνεκτικό τους πυρήνα έχουν τη διαμόρφωση ενός ανταγωνιστικού και βιώσιμου περιβάλλοντος που θα καλύπτει, θα δίνει κίνητρο και θα κινητοποιεί την οικονομική δραστηριότητα με τέτοιο τρόπο που θα αντιστρέψει την τάση της γήρανσης, την μετακίνηση και την υπογεννητικότητα.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκτιμά ότι η δίκαιη μετάβαση και ο ψηφιακός μετασχηματισμός που θα ξεκινάει από το εκπαιδευτικό σύστημα και θα φτάνει μέχρι και την εργασία καθώς και σε όλους σχεδόν τους τομείς της δραστηριότητας των πολιτών, είναι όρος επιτυχίας για την ΕΕ.
Η ελληνική κυβέρνηση έχει δεσμευτεί ότι θα προσαρμοστεί στα δεδομένα και τους όρους του ανταγωνισμού. Το ελληνικό σχέδιο ανάκαμψης έτσι κι αλλιώς περιλαμβάνει και ως προϋποθέσεις τις αλλαγές που φέρνουν οι νομοθετικές πρωτοβουλίες στα εργασιακά, το ασφαλιστικό, την παιδεία, την πράσινη μετάβαση, την αναβάθμιση του μεταφορικού δικτύου, ώστε όλα τα πλάνα να καταλήγουν στους ευρωπαϊκούς στόχους.