Την Κυριακή, ο πρόεδρος της Σερβίας ανακοίνωσε ότι η χώρα του προχώρησε σε νέα τριετή συμφωνία προμήθειας φυσικού αερίου με τη ρωσική Gazprom.
Η είδηση αυτή ήρθε σε μια περίεργη στιγμή για την Ευρώπη. Σύμφωνα με το CNN, ο Αλεξάνταρ Βούτσιτς δημιούργησε έτσι έναν νέο πονοκέφαλο στη συμμαχία της Δύσης κατά του Βλαντίμιρ Πούτιν και, κυρίως, στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το διήμερο που ακολούθησε, οι αρχηγοί κρατών της ΕΕ προχώρησαν σε εξαντλητικές διαπραγματεύσεις για το έκτο πακέτο κυρώσεων κατά της Μόσχας, με την τελική συμφωνία, που ανακοινώθηκε αργά το βράδυ της Δευτέρας, να περιλαμβάνει μερική απαγόρευση των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου στο μπλοκ.
Ωστόσο, οι Βρυξέλλες αναγκάστηκαν να προβούν σε εξαίρεση για το ρωσικό πετρέλαιο που εισάγουν Ουγγαρία, Σλοβακία και Τσεχική Δημοκρατία μέσω αγωγού, προκειμένου να πετύχουν τη συμφωνία όλων των κρατών-μελών, πράγμα που από αρκετούς στην ΕΕ θεωρήθηκε σημαντική παραχώρηση.
Αν και η Σερβία δεν είναι κράτος-μέλος της ΕΕ, αποτελεί μέρος ενός σχεδίου διεύρυνσης της Ένωσης που περιλαμβάνει και ορισμένους από τους γείτονές της.
Πιο αναλυτικά, η ΕΕ ετοιμάζεται να επεκταθεί προς τα ανατολικά και βλέπει τα Δυτικά Βαλκάνια ως «κλειδί» για την ευρωπαϊκή ασφάλεια -ειδικά υπό το πρίσμα της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Από αυτά τα βαλκανικά κράτη, ιδιαίτερα η Σερβία θεωρείται κρίσιμη για πολλούς λόγους.
Γιατί η Σερβία είναι κρίσιμης σημασίας για την ΕΕ
Το μέγεθος, ο πληθυσμός και η γεωγραφική θέση της Σερβίας την καθιστούν σημαντικό τμήμα στη γεωπολιτική της περιοχής. Αν κάποιος θελήσει να συζητήσει για το μέλλον της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης ή του Κοσσυφοπεδίου, θα χρειαστεί τη σερβική κυβέρνηση.
Ωστόσο, η Σερβία εξαρτάται πολύ από τη Ρωσία όσον αφορά το φυσικό αέριο. Επίσης, συνεργάζεται στρατιωτικά με τη Μόσχα. Εν ολίγοις, η Σερβία επωφελείται σημαντικά από τη σχέση της με τη Ρωσία, και ακόμη κι αν γίνει μέλος της ΕΕ στην πορεία, δεν θα θέλει να κόψει τις γέφυρές της με το Κρεμλίνο.
Αυτό δημιουργεί δύο ταυτόχρονες πραγματικότητες για την ΕΕ, που, όταν τοποθετούνται η μία δίπλα στην άλλη, είναι μάλλον δύσκολο να συμβιβαστούν.
Η Σερβία είναι τόσο μεγάλη και σημαντική που είναι ζωτικής σημασίας για το σχέδιο διεύρυνσης της ΕΕ, το οποίο επιδιώκει να ενισχύσει και να διευρύνει τις ευρωπαϊκές αξίες, τη σταθερότητα και την ασφάλεια. Επίσης, είναι τόσο μεγάλη και σημαντική που μπορεί να κάνει συμφωνίες με τη Ρωσία, την Κίνα και την ΕΕ ταυτόχρονα -αναλόγως τι κρίνει σκόπιμο- και οι Βρυξέλλες να εξακολουθούν να την προσέχουν σαν «κόρη οφθαλμού».
Πώς μπορεί να αλλάξει η στάση της ΕΕ για τη Σερβία
Αυτό, όμως, ενδέχεται να αλλάξει. Ενώ η Σερβία έχει υποστηρίξει πολλά ψηφίσματα του ΟΗΕ που καταδικάζουν τη ρωσική εισβολή, δεν έχει επιβάλει κυρώσεις στη Μόσχα ούτε έχει ευθυγραμμιστεί με τις Βρυξέλλες στο μέτωπο κατά του Πούτιν -κάτι που θεωρείται αναμενόμενο από τα υποψήφια κράτη. Η νέα συμφωνία για το ρωσικό φυσικό αέριο, φοβούνται ορισμένοι αξιωματούχοι και αναλυτές της ΕΕ, μπορεί να είναι ένα πολύ μεγάλο βήμα για ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ.
«Εάν ολοκληρωθεί, η συμφωνία θα διέλυε τις ελπίδες όσων έβλεπαν την ευκαιρία να μειώσουν τη ρωσική επιρροή στην περιοχή», δήλωσε ο Φίλιπ Εϊντούς, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου. Ο καθηγητής πιστεύει ότι ο Βούτσιτς μπορεί να επιδιώκει να έχει «και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο».
Προβλέπει ότι ο Σέρβος πρόεδρος «σίγουρα θα διαβεβαιώσει ότι η Σερβία παραμένει στο μονοπάτι της ΕΕ, ενώ ίσως ακόμη περιμένει μια καλύτερη αντιπροσφορά από τον Γερμανό καγκελάριο, Όλαφ Σολτς».
Ωστόσο, προειδοποιεί ο Εϊντούς, το στοίχημα μπορεί αυτή τη φορά να αποτύχει, καθώς η ΕΕ έχει άλλες πολιτικές προτεραιότητες αυτή τη στιγμή και η εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο μερών μπορεί να καταστραφεί οριστικά.
Το αν αυτό σημαίνει ότι οι ενταξιακές συνομιλίες σταματούν ή ότι η ΕΕ υιοθετεί διαφορετική προσέγγιση, μένει να φανεί. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η συμφωνία για το φυσικό αέριο ήταν ένα ιδιαίτερα «πικρό ποτήρι» για τους αξιωματούχους και διπλωμάτες στις Βρυξέλλες.
«Ανησυχούμε. Η ευθυγράμμιση από χώρες εκτός ΕΕ είναι πιο σημαντική από ποτέ για τις χώρες εντός του μπλοκ που προσπαθούν να διατηρήσουν μια γραμμή», δήλωσε στο CNN ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ, αναφερόμενος συγκεκριμένα στην Ουγγαρία, το κράτος-μέλος της ΕΕ που αντιτίθεται περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο σε μια σκληρή στάση απέναντι στη Ρωσία.
Ο Στίβεν Μπλόκμανς, διευθυντής έρευνας στο Κέντρο Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής, είπε στο CNN ότι από την αρχή του πολέμου η ΕΕ πιέζει τρίτες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, να έχουν παρόμοια προσέγγιση στις κυρώσεις. Αν ακόμα και χώρες που προς το παρόν προσπαθούν να ενταχθούν στην ΕΕ παρακάμπτουν τις κυρώσεις, προσδίδουν δύναμη στις ακραίες φωνές εντός του μπλοκ να αντέξουν την πίεση από τις Βρυξέλλες για μια ισχυρή κοινή θέση έναντι της Ρωσίας».
Γιατί είναι δύσκολη η συζήτηση για την ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ
Οι δυσκολίες που προκαλεί η Σερβία στις Βρυξέλλες δεν τελειώνουν στις κυρώσεις. «Όλη αυτή η κατάσταση είναι μεγάλο αγκάθι για εμάς, γιατί συνδέεται με τη συζήτηση για το εάν η Ουκρανία πρέπει ή όχι να ενταχθεί στην ΕΕ», δήλωσε ένας ανώτερος Ευρωπαίος διπλωμάτης.
Η Ουκρανία υπέβαλε επίσημα αίτηση για ένταξη στην ΕΕ στις αρχές Μαρτίου, μια διαδικασία που μπορεί να διαρκέσει χρόνια ακόμη και στην περίπτωση που τα μέλη του μπλοκ υποστηρίζουν πλήρως την προσχώρησή της.
Πολλοί αξιωματούχοι και διπλωμάτες εξήγησαν στο CNN γιατί αυτή η συζήτηση είναι τόσο δύσκολη για την ΕΕ και τις εσωτερικές συνομιλίες για το μέλλον του μπλοκ. Ορισμένα κράτη-μέλη θέλουν να επιταχύνουν τη διαδικασία για την Ουκρανία και πιστεύουν ότι η έλλειψη ευθυγράμμισης της Σερβίας με την προσέγγιση της ΕΕ σχετικά με τη Ρωσία κάνει τις χώρες που θέλουν να ευθυγραμμιστούν το συντομότερο δυνατό να τύχουν προνομιακής μεταχείρισης.
Άλλοι δεν θέλουν καθόλου την ένταξη της Ουκρανίας ή των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, φοβούμενοι ότι θα άλλαζαν την ισορροπία της ΕΕ, δίνοντας στα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης περισσότερη δύναμη σε ένα μπλοκ που ιστορικά κυριαρχείται από δυτικοευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία και η Γαλλία.
Τέλος, ορισμένα κράτη-μέλη λειτουργούν υπό το πρίσμα του ευρωσκεπτικισμού και θα καλωσόριζαν ένα άλλο κράτος-μέλος λιγότερο «επιρρεπές» σε εκκλήσεις ορισμένων χωρών, όπως η Γαλλία, για πιο στενή σχέση του μπλοκ.
Το «μεγάλο φόντο» του πολέμου και η αβεβαιότητα που προκαλεί η Σερβία
Όλα αυτά μπορεί να φαίνονται ασήμαντα για το «μεγάλο φόντο» των πραγμάτων, ενώ διεξάγεται πόλεμος στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ωστόσο, η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία δημιούργησε μια ευκαιρία για επανασχεδιασμό του χάρτη ασφαλείας της Ευρώπης.
Σε κάποιον βαθμό, οι χώρες που παραδοσιακά ευθυγραμμίζονται με τις ΗΠΑ έχουν εκμεταλλευτεί την ευκαιρία να ενισχύσουν τη δυτική ασφάλεια.
Η Φινλανδία και η Σουηδία φαίνεται ότι είναι έτοιμες να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, ενώ άλλες, κυρίως η Γερμανία, έχουν δεσμευθεί για τεράστιες αυξήσεις στις αμυντικές δαπάνες.
Το Ηνωμένο Βασίλειο, που δεν είναι πλέον μέλος της ΕΕ, έχει συνεργαστεί αποτελεσματικά με τους Ευρωπαίους συμμάχους του και έδειξε ότι -παρά το Brexit- μπορεί ακόμα να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο σε ένα ενωμένο ευρωπαϊκό μέτωπο.
Από την άλλη πλευρά, το χάος και η αβεβαιότητα δημιουργούν επίσης ευκαιρίες για άτομα σε θέσεις όπως του Βούτσιτς. Είναι χρήσιμος για τις Βρυξέλλες και τη Μόσχα και αισθάνεται ξεκάθαρα ότι μπορεί να συνεχίσει να «παίζει» και με τις δύο πλευρές, για να κερδίσει ό,τι μπορεί.
Η ΕΕ έχει αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες από την έναρξη της κρίσης στην Ουκρανία και το να κρατήσει ενωμένα και τα 27 κράτη-μέλη της δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Το γεγονός ότι η συμφωνία της Σερβίας για το φυσικό αέριο συνέβη την ίδια εβδομάδα που οι ηγέτες της ΕΕ συναντήθηκαν για να αποφασίσουν το εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο υπογραμμίζει τον βαθμό στον οποίο ορισμένα πράγματα απλώς δεν περνούν από τα χέρια των Βρυξελλών. Όσο περνά ο καιρός, αυτό θα μπορούσε να γίνει ένα πολύ δύσκολο ζήτημα για το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος.