Πόσο εύκολο μπορεί να είναι να είσαι μέλος του ΝΑΤΟ και φίλος του Βλαντιμίρ Πούτιν; Το Economist προσπαθεί να εξηγήσει τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Τουρκία.
Θα μπορέσει να επιβιώσει του πολέμου της Ουκρανίας, η φιλία της Τουρκίας με τη Ρωσία, διερωτάται το έγκριτο περιοδικό.
Η κίνηση στον Βόσπορο, τον πλωτό δρόμο που χωρίζει την Κωνσταντινούπολη και συνδέει τον Μαρμαρά με τη Μαύρη Θάλασσα, ήταν πιο πολυσύχναστη από το συνηθισμένο τις τελευταίες ημέρες αλλά και πιο επικίνδυνη. Ρωσικά πολεμικά πλοία, επιβατηγά πλοία αλλά και κάποια δελφίνια περνούν, κατευθυνόμενα βόρεια προς την Ουκρανία. Από τις αρχές Φεβρουαρίου, έχουν περάσει τουλάχιστον 6 ρωσικά αμφίβια επιθετικά πλοία καθώς και ένα υποβρύχιο κλάσης Kilo. Η Ρωσία έχει πλέον τέσσερα τέτοια υποβρύχια στη Μαύρη Θάλασσα, το καθένα οπλισμένο με πυραύλους ικανούς να πλήξουν στόχους οπουδήποτε στην Ουκρανία.
Λίγες χώρες, σημειώνει το Economist, παρακολουθούν τον πόλεμο για τον οποίο αναπτύχθηκαν αυτά τα όπλα με τόση αγωνία όσο η Τουρκία. Η κυβέρνησή της, με επικεφαλής τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, είναι πρόθυμη να διατηρήσει την πρόσφατη συμφιλίωσή της με την Ρωσία. «Δεν μπορούμε να εγκαταλείψουμε» ούτε τη Ρωσία ούτε την Ουκρανία, είπε ο Ερντογάν στις 23 Φεβρουαρίου.
Αλλά οι ενέργειες της Ρωσίας μπορεί να τον αναγκάσουν να το κάνει. Την επόμενη μέρα, καθώς οι ρωσικές βόμβες άρχισαν να πέφτουν στην Ουκρανία, το υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας χαρακτήρισε την εισβολή «απαράδεκτη» και «σοβαρή παραβίαση του διεθνούς δικαίου». Είχε ήδη καταγγείλει την αναγνώριση από τη Ρωσία των αυτονομιστικών θυλάκων στην Ουκρανία. Και ο πόλεμος αυτός, θα δοκιμάσει τη σχέση τους, σε σημείο που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στην καταστροφή της.
Ο Ερντογάν «καίγεται» για την οικονομία της χώρας του
Το πιο άμεσο μέλημα της Τουρκίας είναι η οικονομία της. Ο Ερντογάν, ο οποίος βοήθησε να ανέβει ο πληθωρισμός πάνω από 48% και να «ακρωτηριάσει» το νόμισμά του, ανυπομονεί για τα ξένα μετρητά που θα έρθουν από την τουριστική περίοδο, αλλά και τις χαμηλότερες τιμές ενέργειας και ίσως κάποιο μέτρο περιφερειακής σταθερότητας. Οι ενέργειες της Ρωσίας στην Ουκρανία φαίνεται να έχουν τορπιλίσει τέτοιες προοπτικές.
Οι Ρώσοι και οι Ουκρανοί αντιπροσώπευαν πάνω από το ένα τέταρτο των ξένων επισκεπτών στην Τουρκία πέρυσι. Αυτό το καλοκαίρι, κατά πάσα πιθανότητα, θα εμφανιστούν πολύ λιγότεροι. Οι δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, ενός από τους κύριους εμπορικούς εταίρους της Τουρκίας και τον κύριο προμηθευτή φυσικού αερίου της, θα επιφέρουν στην οικονομία ένα ξεχωριστό πλήγμα. Ο πόλεμος έχει ήδη «παγώσει» τις τουρκικές αγορές. Στις 24 Φεβρουαρίου, η λίρα όδευε προς τη χειρότερη μέρα της φέτος.
Γιατί δε θέλει η Τουρκία να πάει κόντρα στη Ρωσία
Από την άλλη, η Τουρκία δε θέλει να ανταγωνιστεί τη Ρωσία. Την τελευταία φορά που το έκανε, καταρρίπτοντας ένα ρωσικό πολεμικό αεροσκάφος κοντά στα σύνορα με τη Συρία το 2015, η ρωσική απάντηση, ένας συνδυασμός κυρώσεων και απειλών, ήταν αρκετά ισχυρή ώστε να αναγκάσει τον Ερντογάν να ζητήσει μια σπάνια συγγνώμη και να προβεί σε μια σειρά παραχωρήσεων. Αυτό που ακολούθησε ήταν μια απόψυξη των σχέσεων, που χαρακτηρίστηκε από νέες ενεργειακές συμφωνίες, τη συνεργασία στη Συρία και την αγορά ενός συστήματος αεράμυνας S-400 από την Τουρκία από τη Ρωσία. Έκτοτε, η Ρωσία προσπάθησε να απομακρύνει την Τουρκία από το ΝΑΤΟ, ενώ η Τουρκία, αποξενωμένη από τους δυτικούς εταίρους της, στράφηκε στη Ρωσία για να προωθήσει τα περιφερειακά της συμφέροντα.
Σχέσεις Ρωσίας - Τουρκίας: «Είναι κάτι σαν καποέιρα»
Είναι αξιοσημείωτο ότι η προσέγγιση έχει επιζήσει από τη δολοφονία του πρεσβευτή της Ρωσίας στην Τουρκία, καθώς και από τους πολέμους στη Λιβύη, τη Συρία και το Αζερμπαϊτζάν, στους οποίους οι πληρεξούσιοι της Τουρκίας αντιμετώπισαν τη Ρωσία. Οι δύο δυνάμεις συνεργάζονται όποτε είναι δυνατόν και έρχονται αντιμέτωπες η μία την άλλη όπου χρειάζεται, αν και σχεδόν ποτέ άμεσα. «Είναι κάτι σαν καποέιρα» λέει ένας Ευρωπαίος διπλωμάτης, αναφερόμενος στην βραζιλιάνικη πολεμική τέχνη. «Κάθε πλευρά κάνει το χορό της, επιβάλλεται στον άλλον, αλλά πάντα υπάρχει ο κίνδυνος σύγκρουσης». Κι όταν φτάνουν σε αυτό το σημείο, ένας από αυτούς (συνήθως η Τουρκία) βρίσκει τρόπο να υποχωρήσει. Όταν μια ρωσική αεροπορική επιδρομή σκότωσε δεκάδες Τούρκους στρατιώτες στη Συρία το 2020, ο Ερντογάν διέταξε μια εκστρατεία βομβαρδισμού κατά των δυνάμεων του συριακού καθεστώτος, αλλά όχι των ρωσικών θέσεων. Η Τουρκία έχει επίσης σιωπήσει για τις γελοιότητες της Ρωσίας στη Λευκορωσία.
Η Ουκρανία στρατηγικός εταίρος της Τουρκίας
Όμως η Τουρκία θεωρεί την Ουκρανία στρατηγικό εταίρο. Αντιτάχθηκε στην προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, υποστήριξε τα σχέδια της Ουκρανίας για ένταξη στο ΝΑΤΟ και μοιράστηκε τις ανησυχίες της σχετικά με την ναυτική συγκέντρωση της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα. Η Τουρκία πούλησε επίσης στην Ουκρανία δεκάδες οπλισμένα drones, εξοργίζοντας τον Πούτιν.
Ο πόλεμος θα δυσκολέψει την Τουρκία να ισορροπήσει τις δεσμεύσεις της ως μέλος του ΝΑΤΟ και τις θερμές σχέσεις της με τη Ρωσία, λέει ο Alper Coskun από το Carnegie Endowment for International Peace, μια think tank στην Αμερική.
Η υποστήριξη της Τουρκίας προς την Ουκρανία έχει ήδη βοηθήσει τη χώρα να διατηρήσει τα διαπιστευτήριά της στο ΝΑΤΟ. Αμερικανοί διπλωμάτες, που συνήθιζαν να βάζουν την Τουρκία στο στόχαστρο για τα ανθρώπινα δικαιώματα, επαινούν τη στάση της απέναντι στην Ουκρανία. Βοηθά βέβαια, το γεγονός ότι η Τουρκία έχει αρχίσει να επιδιορθώνει τους δεσμούς με τα ΗΑΕ, την Αίγυπτο και το Ισραήλ, όλοι τους Αμερικανούς συμμάχους.
Πώς μπορεί η Ρωσία να δείξει τα «δόντια» της στην Τουρκία
Ωστόσο, η Ρωσία έχει τρόπους να μετριάσει την υποστήριξή της Τουρκίας προς την Ουκρανία. Πουθενά δεν είναι τόσο ξεκάθαρο όσο στην Ιντλίμπ, μια επαρχία στη βορειοανατολική Συρία γεμάτη με πάνω από 3 εκατομμύρια αμάχους και που ελέγχεται από ισλαμιστές εξτρεμιστές. Πριν από δύο χρόνια, η Τουρκία, η οποία υποστηρίζει τους αντάρτες, και η Ρωσία, η οποία υποστηρίζει το συριακό καθεστώς, συμφώνησαν σε κατάπαυση του πυρός. Αυτό σταμάτησε μια επίθεση του καθεστώτος που θα είχε ωθήσει τους αντάρτες και τα εκατομμύρια των προσφύγων προς τα σύνορα της Τουρκίας. Από την έναρξη της κρίσης στην Ουκρανία, οι παραβιάσεις της κατάπαυσης του πυρός έχουν αυξηθεί, λένε αξιωματούχοι στην Άγκυρα. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Πιστεύουν ότι η Ρωσία οπλίζει τους πρόσφυγες εναντίον της Τουρκίας. «Οι Ρώσοι βλέπουν την Ιντλίμπ ως ένα ευαίσθητο σημείο για την Τουρκία» λέει ένας αξιωματούχος. «Στέλνουν ένα μήνυμα, ότι αν κάνουν κάτι που δεν τους αρέσει (στην Ουκρανία), μπορούν να τους κάνουν τη ζωή δύσκολη».
Ο Ερντογάν είπε νωρίτερα αυτό το έτος ότι η Τουρκία θα κάνει ό,τι είναι απαραίτητο ως μέλος του ΝΑΤΟ σε περίπτωση ρωσικής εισβολής. Αλλά στην πράξη υπάρχουν όντως τόσα πολλά που είναι έτοιμη να κάνει η Τουρκία για την Ουκρανία; Πρόσφατα ένας από τους κορυφαίους συμβούλους του πρωθυπουργού πρότεινε ότι η Τουρκία δεν θα ευθυγραμμιστεί με τις εξωτερικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, χαρακτηρίζοντάς τες «άχρηστες». Αντίθετα, η Τουρκία είχε προσπαθήσει να τοποθετηθεί ως πιθανός μεσολαβητής μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας - μια ιδέα που τώρα φαίνεται αφελής.
Εν κατακλείδι, ο Ερντογάν θα ήθελε πολύ να διατηρήσει τους σφιχτούς δεσμούς με τη Ρωσία, αλλά ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι πιθανό να αποδείξει το τέλος της υπόθεσης.