Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επιχείρησε να κρατήσει μια πολιτική ίσων αποστάσεων και να μεσολαβήσει από τις ειρηνευτικές συνομιλίες μέχρι την εξαγωγή σιτηρών.
Χρόνια τώρα, ο Τούρκος πρόεδρος πατά με το ένα πόδι στη βάρκα του ΝΑΤΟ και με το άλλο σε εκείνη της Ρωσίας, σχολιάζει η δεξαμενή σκέψης «The Malcolm H. Kerr Carnegie Middle East Center».
Αντιμέτωπος με τους κλυδωνισμούς της τουρκικής οικονομίας, την κατρακύλα της λίρας και έναν πληθωρισμό σε δυσθεώρητα ύψη να φουντώνει την οργή των πολιτών για την ακρίβεια και να βυθίζει τη δημοτικότητά του, ο Ερντογάν προσπαθούσε μέχρι πρότινος να συσπειρώσει γύρω του τους εθνικιστές στο στρατόπεδό του και να αποδυναμώσει τους αντιπάλους του, ενώ ο επικοινωνιακός μηχανισμός της κυβέρνησής του προωθούσε την εικόνα του Τούρκου προέδρου ως ειρηνοποιού, την ώρα που η Άγκυρα συνέχιζε την αποστολή drones στην Ουκρανία, απέφευγε την εφαρμογή των κυρώσεων στη Ρωσία και έκλεινε συμφωνίες με ρωσικούς πετρελαϊκούς κολοσσούς και τη Rosatom.
Ταυτόχρονα, ο Ερντογάν εμφανιζόταν στη σύνοδο κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης ως «εταίρος διαλόγου», ενώ απουσίαζε από την κηδεία της βασίλισσας Ελισάβετ και αποτύγχανε να συναντηθεί με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν στο περιθώριο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.
Αλλά όλα αυτά άλλαξαν, καθώς οι τελευταίες κινήσεις του Βλαντίμιρ Πούτιν -από τη μερική επιστράτευση μέχρι τις πυρηνικές απειλές-, σε συνδυασμό με τις εκλογικές προτεραιότητες του Ερντογάν καθιστούν απρόβλεπτη την εξωτερική πολιτική της Άγκυρας για τους κάτωθι παράγοντες, όπως σημειώνει ο αναλυτής του Carnegie, Μαρκ Πιερίνι.
Ο Ερντογάν καλείται να διαλέξει στρατόπεδο
Η μερική επιστράτευση που κήρυξε ο Ρώσος πρόεδρος στις 21 Σεπτεμβρίου, η σχεδιαζόμενη προσάρτηση νέων εδαφών της Ουκρανίας και η απειλή του περί χρήσης πυρηνικών όπλων άλλαξαν δραματικά το διεθνές σκηνικό, με τη Δύση να αναπροσαρμόζει τη στρατηγική της, Κίνα και Ινδία να προσαρμόζουν στα νέα δεδομένα τη ρητορική τους και την Τουρκία του Ερντογάν υποχρεωμένη να αναθεωρήσει την πολιτική της.
«Αν η Ρωσία αποφασίσει να χρησιμοποιήσει πράγματι τακτικά πυρηνικά (ή άλλα) κατά τμήματος εδάφους του ΝΑΤΟ, η Άγκυρα θα δεσμευόταν από το Άρθρο 5 της Συνθήκης του Βορειοατλαντικού Συμφώνου και ως εκ τούτου θα έβλεπε την ''ισορροπημένη πολιτική'' της να καταρρέει αμέσως.
Ταυτόχρονα, όμως, η Άγκυρα εξακολουθεί να τελεί υπό σοβαρή πίεση από το Κρεμλίνο στους στρατιωτικούς, χρηματοοικονομικούς, τουριστικούς, εμπορικούς και ενεργειακούς τομείς και εξαρτάται από τον Πούτιν να συνεχίσει να εφαρμόζει ή να τροποποιεί τη συμφωνία σιτηρών», αναφέρει η ανάλυση.
Δυσκολότερος ο ρόλος του «ειρηνοποιού» για τον Ερντογάν
Η σκλήρυνση της γραμμής του Πούτιν έχει και μια άλλη, άμεση επίπτωση για τον Ερντογάν, καθώς καθιστά απίστευτα πιο δύσκολο το ρόλο του ως μεσολαβητή.
«Ποιος Ουκρανός ή δυτικός ηγέτης θα ήταν πρόθυμος να πάει στην Κωνσταντινούπολη για να συζητήσει για μια εκεχειρία ή την ασφάλεια ενός πυρηνικού εργοστασίου, όταν η Ουκρανία και η Δύση τελούν υπό την απειλή των ρωσικών όπλων μαζικής καταστροφής. Η εξωφρενική στάση του Κρεμλίνου έχει εγείρει ερωτήματα αναφορικά με την περίφημη ''εγγύτητα'' της Τουρκίας με τον Πούτιν», σημειώνει ο αναλυτής.
Οι απειλές Πούτιν επισκιάζουν τις εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο
Μια τρίτη επίπτωση για την Τουρκία του Ερντογάν αφορά σε μια περιοχή που κατέχει κεντρικό ρόλο στην εξωτερική της πολιτική, δηλαδή την ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, ειδικά την Κύπρο, την Ελλάδα, το Ισραήλ, την Αίγυπτο, το Λίβανο, τη Λιβύη, την Παλαιστίνη και τη Συρία.
«Αν και παραμένουν σημαντικά τα ζητήματα σε αυτή την περιοχή, ξαφνικά επισκιάστηκαν από τις τελευταίες απειλές της Ρωσίας, με αποτέλεσμα να συρρικνωθεί η ικανότητα της Τουρκίας να ασκεί επιρροή ή να προωθεί τα συμφέροντά της στη γειτονιά της».
Η δύσκολη νέα πραγματικότητα
Ο αναλυτής σημειώνει, τέλος, ότι η Τουρκία του Ερντογάν αντιμετωπίζει τώρα πιο σκληρές πραγματικότητες...
«Εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις οικονομικές σχέσεις με δυτικές χώρες, ειδικά την ΕΕ», καθώς «η Ρωσία ή οι χώρες του Κόλπου μπορούν μόνο περιορισμένη οικονομική υποστήριξη να της προσφέρουν.
Οι διεκδικητικές της θέσεις για την Κύπρο, την Ελλάδα ή τη Συρία έχουν, ανάλογα με την περίπτωση, εγείρει αντιρρήσεις από τη δυτική κοινότητα ή τη Ρωσία. Φημολογείται, μάλιστα, ότι σε μια περίπτωση οι αντιρρήσεις του Κρεμλίνου για μια πέμπτη στρατιωτική επιχείρηση στη βορειοανατολική Συρία ώθησαν την Τουρκία να στείλει τον αρχηγό των υπηρεσιών πληροφοριών της στη Δαμασκό για σπάνιες επαφές υψηλού επιπέδου. Είναι αδύνατο να προβλεφθεί το βραχυπρόθεσμο αποτέλεσμα τέτοιων διαβουλεύσεων, αλλά αντανακλούν μια αξιοσημείωτη αλλαγή στη θέση της Άγκυρας».
Πώς θα κινηθεί τώρα ο Ερντογάν;
Ο Ερντογάν, καταλήγει η ανάλυση, ίσως αναθεωρήσει την προηγούμενη συμπεριφορά του, αντιμέτωπος με τη δραματική κατάσταση της τουρκικής οικονομίας και την αυξανόμενη φόρα που έχει πάρει ο συνασπισμός της αντιπολίτευσης, αλλά και τη σκλήρυνση των θέσεων του Πούτιν.
Άλλωστε, έχει δείξει στο παρελθόν ότι είναι «ένας πραγματιστής που μπορεί να προχωρήσει σε θεαματικές πολιτικές αναστροφές».
Πώς θα παίξει τα χαρτιά του προσεχώς είναι δύσκολο να προβλεφθεί, αλλά «αυτό που γνωρίζουμε», λέει ο Πιερίνι, είναι ότι ο Ερντογάν «θα πλεύσει στις δύσκολες αυτές θάλασσες με έναν βασικό στόχο κατά νου, την επανεκλογή του στην προεδρία τον Ιούνιο του 2023. Αυτό σημαίνει ότι η τουρκική εξωτερική πολιτική θα είναι ακόμη πιο απρόβλεπτη».