Σύμφωνα με ρεπορτάζ του Reuters, Τούρκοι αξιωματούχοι διαμορφώνουν τις ειδήσεις της χώρας, πάντα προς όφελος του προέδρου Ερντογάν.
Όπως αναφέρουν οι πηγές του Reuters από τον χώρο των μίντια, όταν ο γαμπρός του προέδρου Ταγίπ Ερντογάν παραιτήθηκε ξαφνικά από τη θέση του υπουργού Οικονομικών στα τέλη του 2020, τέσσερα στελέχη στα κορυφαία δημοσιογραφικά γραφεία της Τουρκίας είπαν ότι έλαβαν σαφείς οδηγίες από τους διευθυντές τους: «Μην το αναφέρετε μέχρι να το πει η κυβέρνηση».
Η παραίτηση του Μπεράτ Αλμπαϊράκ, την οποία ανακοίνωσε ο ίδιος σε ανάρτηση στο Instagram, κοινοποιήθηκε από διεθνή και ανεξάρτητα τουρκικά ειδησεογραφικά μέσα. Η λίρα εκτινάχθηκε στα ύψη, με ελπίδες για μια νέα κατεύθυνση της οικονομίας.
Όμως, για περισσότερες από 24 ώρες οι φιλοκυβερνητικοί τηλεοπτικοί σταθμοί και οι εφημερίδες που κυριαρχούν στο τοπίο των μέσων ενημέρωσης της χώρας παρέμειναν ουσιαστικά σιωπηλοί για το πιο δραματικό ρήγμα στον στενό κύκλο του Ερντογάν στις σχεδόν δύο δεκαετίες της εξουσίας του.
Το επεισόδιο δείχνει πώς τα τουρκικά κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης, τα οποία κάποτε θα διαφωνούσαν πιο ενεργά, έχουν γίνει μια σφιχτοδεμένη αλυσίδα που περιμένει οδηγίες από την κυβέρνηση για τα πρωτοσέλιδα και τα θέματα των τηλεοπτικών συζητήσεων.
Συνεντεύξεις με δεκάδες πηγές στα μέσα ενημέρωσης, κυβερνητικούς αξιωματούχους και ρυθμιστικές αρχές απεικονίζουν μια βιομηχανία που έχει υποχωρήσει με άλλους -πρώην ανεξάρτητους- θεσμούς που ελέγχει ο Ερντογάν, συμπεριλαμβανομένων, σύμφωνα με τους επικριτές του, του δικαστικού σώματος, του στρατού, της Κεντρικής Τράπεζας και μεγάλων τμημάτων του εκπαιδευτικού συστήματος.
«Η κυβερνητική πίεση και τα μέσα ενημέρωσης, που αυτολογοκρίνονται, μοιράζονται την ευθύνη», σύμφωνα με τους ανθρώπους που μίλησαν στο Reuters.
Οι οδηγίες προς τα δημοσιογραφικά γραφεία προέρχονται συχνά από αξιωματούχους της Υπηρεσίας Διεύθυνσης Επικοινωνιών της κυβέρνησης, η οποία χειρίζεται τις σχέσεις με τα μέσα ενημέρωσης, όπως είπαν στο Reuters περισσότεροι από δώδεκα γνώστες του κλάδου.
Η Υπηρεσία Διεύθυνσης Επικοινωνιών αποτελεί δημιουργία του Ερντογάν, απασχολεί περίπου 1.500 άτομα και εδρεύει σε έναν ουρανοξύστη στην Άγκυρα. Επικεφαλής του είναι ένας πρώην ακαδημαϊκός, ο Φαχρετίν Αλτούν.
Οι αξιωματούχοι του Αλτούν εκδίδουν τις οδηγίες τους σε τηλεφωνήματα ή μηνύματα στην εφαρμογή WhatsApp. Mερικές φορές απευθύνονται στους υπεύθυνους των δημοσιογραφικών ειδήσεων με τη λέξη «αδελφέ», σύμφωνα με ανασκόπηση των μηνυμάτων από το Reuters, αλλά και πληροφορίες που διασταύρωσαν.
Όταν το Reuters επικοινώνησε με την Υπηρεσία Διεύθυνσης Επικοινωνιών για σχολιασμό, ανώτερος κυβερνητικός αξιωματούχος, που γνωρίζει την προσέγγιση του Αλτούν, ανέφερε πως «σε καμία περίπτωση δεν καθορίζει ο Αλτούν την ατζέντα των ειδησεογραφικών. Ο Αλτούν ενημερώνει περιστασιακά τους συντάκτες και τους δημοσιογράφους ως μέρος της δουλειάς του. Ωστόσο, αυτά τα καθήκοντα δεν εκτελέστηκαν ποτέ με τρόπο που θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι παραβιάζει την ανεξαρτησία των ειδησεογραφικών οργανισμών ή ότι παραβιάζει την ελευθερία του Τύπου».
Ο αξιωματούχος αρνήθηκε να σχολιάσει εάν η Υπηρεσία έδωσε εντολή στα ΜΜΕ να μην αναφέρουν για την παραίτηση του Αλμπαϊράκ.
Ο Αλμπαϊράκ δεν απάντησε στο αίτημα του Reuters για σχόλιο σχετικά με την κάλυψη των μέσων ενημέρωσης, που στάλθηκε μέσω θυγατρικής εταιρείας.
Τα μεγαλύτερα ΜΜΕ ελέγχονται από εταιρείες που έχουν εξαγοραστεί από την κυβέρνηση και ανθρώπους κοντά στον Ερντογάν
Οι υποστηρικτές του Ερντογάν έχουν κι άλλα εργαλεία για να διαμορφώσουν τις ειδήσεις της χώρας. Τα μεγαλύτερα μέσα ενημέρωσης ελέγχονται από εταιρείες και ανθρώπους κοντά στον Ερντογάν και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, του οποίου ηγείται. Αυτό έγινε έπειτα από μια σειρά εξαγορών που ξεκίνησαν το 2008.
Τα έσοδα από τις κρατικές διαφημίσεις διοχετεύονται σε μεγάλο βαθμό σε φιλοκυβερνητικά μέσα, σύμφωνα με έρευνα του Reuters.
Αντίθετα, οι ρυθμιστικές αρχές που έχουν διοριστεί από την κυβέρνηση επιβάλλουν κυρώσεις για παραβίαση του κώδικα των μέσων ενημέρωσης της Τουρκίας σχεδόν αποκλειστικά σε ανεξάρτητους ή αντιπολιτευόμενα μέσα, όπως δείχνει η ανασκόπηση του Reuters για αυτές τις κυρώσεις.
Η αρνητική κριτική προς τον πρόεδρο και οι ισχυρισμοί για επίσημη διαφθορά αποτελούν αιτίες κυρώσεων από τις ρυθμιστικές αρχές.
«Τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης στην Τουρκία εξυπηρετούν περισσότερο τη λειτουργία της απόκρυψης της αλήθειας, παρά της αποκάλυψής της» είπε ο Φαρούκ Μπιλντιρίτσι, ένας δημοσιογράφος που εργάστηκε για 27 χρόνια, μέχρι το 2019, στη μεγαλύτερη εφημερίδα της χώρας, «Hurriyet». Μετά την αλλαγή ιδιοκτησίας το 2018, η «Hurriyet» έγινε επίσης φιλοκυβερνητική.
Οι παραβιάσεις του κώδικα δεοντολογίας των μέσων μαζικής ενημέρωσης
Το Reuters ανέλυσε τις κυρώσεις σε πέντε κορυφαίες αντιπολιτευόμενες ή ανεξάρτητες δημοσιεύσεις για παραβίαση της δεοντολογίας των μέσων ενημέρωσης. Η ρυθμιστική αρχή αναστέλλει την κρατική διαφήμιση εάν κρίνει ότι μια δημοσίευση έχει παραβιάσει τα πρότυπα. Σε διάστημα τριών ετών, οι πέντε έλαβαν τις περισσότερες αναστολές από άλλες εθνικές εφημερίδες με έδρα την Κωνσταντινούπολη.
«Οι δημοσιογραφικές ανησυχίες έχουν αντικατασταθεί από προσπάθειες να τα πάμε καλά με το κυβερνών κόμμα και να πραγματοποιήσουμε τις επιθυμίες τους», είπε ο Μπιλντιρίτσι. «Το Κόμμα δίνει οδηγίες για τον καθορισμό της ατζέντας. Οι αρχισυντάκτες, οι ανταποκριτές της Άγκυρας και οι διευθυντές τηλεοπτικών προγραμμάτων είναι οι βασικές επαφές» με το Κόμμα και με την Υπηρεσία Διεύθυνσης Επικοινωνιών.
Το Reuters έστειλε ερωτήσεις, σχετικά με τις πιέσεις στα μέσα ενημέρωσης της Τουρκίας, στο γραφείο του Ερντογάν και στις ρυθμιστικές αρχές για την τηλεόραση και τα έντυπα μέσα ενημέρωσης. Το γραφείο του Ερντογάν δεν απάντησε ποτέ.
Σε αρχική δήλωση στο Reuters, το Ινστιτούτο Διαφήμισης Τύπου (BIK), θυγατρική της Υπηρεσίας που επιβλέπει τα έντυπα μέσα ενημέρωσης και τους ιστότοπους, απέρριψε τον ισχυρισμό ότι έχει γίνει εργαλείο λογοκρισίας που τιμωρεί τις αρνητικές ιστορίες για την κυβέρνηση. Είπε ότι «δεν ενδιαφέρεται» για τις «απόψεις ή την ιδεολογία» των εκδοτικών οργανισμών.
Στη συνέχεια, στις 10 Αυγούστου, η BIK ανακοίνωσε ότι ανέστειλε την έκδοση κυρώσεων για παραβιάσεις δεοντολογίας, αφού το Συνταγματικό Δικαστήριο της Τουρκίας επικύρωσε αρκετές καταγγελίες κατά της BIK από ανεξάρτητες εφημερίδες. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η BIK «παραβίασε την ελευθερία της έκφρασης και την ελευθερία του Τύπου» και κάλεσε το κοινοβούλιο να τροποποιήσει τους σχετικούς νόμους. Η κυβέρνηση δεν σχολίασε την απόφαση.
Η ρυθμιστική αρχή για τα ραδιοτηλεοπτικά μέσα, το Ανώτατο Συμβούλιο Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης (RTUK), απέρριψε τους ισχυρισμούς ότι λειτουργεί λογοκριτικά ή ότι λαμβάνει οδηγίες από τον Ερντογάν.
Καθώς η Τουρκία πλησιάζει στις προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές, οι οποίες αναμένεται να γίνουν εντός του επόμενου έτους, ο Ερντογάν βρίσκεται πίσω σε πολλές δημοσκοπήσεις.
Η ανορθόδοξη πολιτική του για μείωση των επιτοκίων πυροδότησε μια νομισματική κρίση και αύξηση του πληθωρισμού ακόμη και πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία, προκαλώντας αύξηση στις παγκόσμιες τιμές ενέργειας και τροφίμων. Η λίρα έχει χάσει περισσότερο από το ένα τέταρτο της αξίας της φέτος και ο ετήσιος πληθωρισμός είναι 80%, αυξάνοντας τον παράγοντα της φτώχειας μεταξύ των βασικών υποστηρικτών του Ερντογάν από την εργατική και τη χαμηλότερη μεσαία τάξη.
Πολιτικοί αναλυτές λένε ότι ο Ερντογάν θα χρειαστεί όση περισσότερη βοήθεια μπορεί να λάβει από τα μέσα ενημέρωσης, εάν θέλει να επεκτείνει τη θητεία του σε μια τρίτη δεκαετία, οδηγώντας την Τουρκία ως μέλος του ΝΑΤΟ και ως περιφερειακή στρατιωτική δύναμη που βρίσκεται στο σταυροδρόμι της παγκόσμιας μετανάστευσης, του εμπορίου και της Ιστορίας.
Τον Μάιο, η κυβέρνηση του Ερντογάν πρότεινε έναν νόμο που λέει ότι θα καταπολεμήσει την «παραπληροφόρηση» των μέσων ενημέρωσης, χωρίς να ορίσει τι είναι, ένα βήμα που ορισμένοι υποστηρικτές της ελευθερίας του λόγου είπαν ότι θα ενδυναμώσει την καταστολή των επικριτικών ρεπορτάζ.
Ένα άρθρο στο προτεινόμενο νομοσχέδιο λέει ότι όποιος διαδίδει ψευδείς πληροφορίες σχετικά με την ασφάλεια ή τη δημόσια τάξη μπορεί να αντιμετωπίσει ποινή φυλάκισης έως και τριών ετών. Το κοινοβούλιο θα συζητήσει το νομοσχέδιο όταν επιστρέψει σε συνεδρίαση τον Οκτώβριο.
Η εκλογική δοκιμασία
Εν όψει των προεδρικών και κοινοβουλευτικών εκλογών, που θα διεξαχθούν τον ερχόμενο Ιούνιο, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι μια άτυπη συμμαχία της αντιπολίτευσης με έξι κόμματα θα εξασφάλιζε την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο και ότι οι πιθανοί αμφισβητίες θα μπορούσαν να νικήσουν τον Ερντογάν στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών.
Για τα μέσα ενημέρωσης, οι δημοτικές εκλογές του Μαρτίου 2019 μπορεί να προσφέρουν μια γεύση του τι βρίσκεται μπροστά, λένε πολιτικοί αναλυτές.
Η συγκεκριμένη ψηφοφορία ξεχωρίζει ως η μεγαλύτερη εκλογική ήττα της διακυβέρνησης του Ερντογάν, με το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP) της αξιωματικής αντιπολίτευσης να εντυπωσιάζει τους υποψήφιους δημάρχους του AKP στην Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα, παρά την πολύμηνη εκστρατεία του Ερντογάν.