Καλούμενος να αντιμετωπίσει μια αμφίρροπη εκλογική αναμέτρηση στο εγγύς μέλλον, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επιλέγει προς το παρόν να «απορροφάται» σε συγκρούσεις στο εξωτερικό.
Τα εστιατόρια ενημερώνουν τις τιμές τους καθημερινά. Οι οδηγοί ταξί αυξάνουν τα ναύλα για να καλύψουν το υψηλό κόστος των καυσίμων. Ένας καφές, που κόστιζε 20 λίρες στην αρχή του έτους, τώρα έχει φτάσει τις 30.
«Είναι γελοίο», λέει στο Politico ο Οσμάν, ο οποίος διατηρεί ένα τοπικό καφέ και προσπαθεί να συμβαδίσει με τον δραματικό πληθωρισμό της Τουρκίας -ο οποίος βρίσκεται επίσημα σε υψηλό 20 ετών, της τάξης του 70%.
Ωστόσο, καθώς το άγχος επικρατεί στη χώρα εν αναμονή των εκλογών του 2023, η ρητορική του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν γίνεται όλο και πιο αδιάλλακτη, απορρίπτοντας εκκλήσεις για αλλαγή της νομισματικής πολιτικής ενόψει των φόβων για την οικονομία.
Αντίθετα, ο Ερντογάν στρέφεται στο εξωτερικό για να συμβάλει στην επίλυση των προβλημάτων της χώρας του, εν μέρει από οικονομική ανάγκη και εν μέρει από πολιτική σκοπιμότητα.
Ερντογάν: Σε διπλό ταμπλό με Ρωσία και Ουκρανία, «αγκάθι» στο ΝΑΤΟ, σε εθνικιστικό παροξυσμό με την Ελλάδα
Στο μέτωπο της Ουκρανίας, η Άγκυρα έχει αναδειχθεί ως σημαντικός στρατιωτικός προμηθευτής για το Κίεβο, ενώ ταυτόχρονα τοποθετείται ως διαμεσολαβητής των διπλωματικών δυνάμεων και αρνείται να υιοθετήσει τις δυτικές κυρώσεις κατά της Μόσχας. Ένας σημαντικός λόγος: η Τουρκία έχει μεγάλο οικονομικό μερίδιο και στις δύο χώρες, το οποίο θέλει να διατηρήσει.
Στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη, αυτή την εβδομάδα, ο Ερντογάν φρόντισε να είναι στο επίκεντρο, απειλώντας ότι θα εμποδίσει τη Σουηδία και τη Φινλανδία να ενταχθούν στη συμμαχία, πριν υποχωρήσει, όταν οι δύο χώρες δεσμεύθηκαν να βοηθήσουν την Τουρκία να αντιμετωπίσει κουρδικές οργανώσεις.
Σε άλλο μέτωπο, ο Ερντογάν φροντίζει να εντείνει τον εθνικιστικό παροξυσμό -μια στρατηγική για να κερδίσει ψηφοφόρους.
Χαρακτηρίζοντας την Ελλάδα ως εξωτερική απειλή για το έδαφος της Τουρκίας και τον κουρδικό αυτονομισμό ως εσωτερική, έχει δημιουργήσει την αίσθηση ότι η χώρα αντιμετωπίζει επιθέσεις από τις οποίες μόνον αυτός μπορεί να την προστατεύσει.
Αυτό το μοτίβο κινήσεων αντανακλά την αυξανόμενη μόχλευση του Ερντογάν σε διεθνές επίπεδο. Για γεωγραφικούς και γεωπολιτικούς λόγους, οι δυτικοί σύμμαχοι χρειάζονται τη συνεργασία της Τουρκίας. Η παρουσία της στη Μέση Ανατολή και κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας την καθιστά απαραίτητο εταίρο, ακόμα κι αν είναι αναξιόπιστος.
«Για τη Δύση, η Ρωσία είναι η κρίση, ο Πούτιν είναι η μεγάλη απειλή και ξαφνικά αυτό κάνει τον Ερντογάν πιο σημαντικό, πιο αποδεκτό, και τις υπερβολές του πιο ανεκτές», δήλωσε ο Karabekir Akkoyunlu, λέκτορας Πολιτικής και Διεθνών Σχέσεων στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών (SOAS) στο Λονδίνο. «Αυτό του δίνει μια μεγαλύτερη ελευθερία στη Τουρκία και μια αίσθηση αναγκαιότητας στην παγκόσμια σκηνή. Και ο ίδιος το εκμεταλλεύεται στο μέγιστο».
Οι πολιτικές Ερντογάν με φόντο τις εκλογές του 2023 στην Τουρκία
Στην Τουρκία, ο Ερντογάν αντιμετωπίζει οικονομική κρίση σε μια σημαντική στιγμή. Τον Ιούνιο του 2023 θα πρέπει να ζητήσει από τους ψηφοφόρους να τον επανεκλέξουν για τρίτη θητεία, ενώ το κόμμα του, το λαϊκιστικό AKP, θα αγωνιστεί επίσης για να αυξήσει το μερίδιό του στο Κοινοβούλιο, αφού το 2015 στερήθηκε την απόλυτη πλειοψηφία.
Μέχρι τώρα, οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι ο Ερντογάν αγωνίζεται να προσελκύσει περισσότερες ψήφους από τους αντιπάλους του, οι οποίοι αναμένεται να ενωθούν πίσω από έναν υποψήφιο. Εν τω μεταξύ, το AKP διατηρεί μόνο ένα μικρό προβάδισμα έναντι του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης, του σοσιαλδημοκρατικού CHP.
«Παρά το γεγονός ότι η κυβέρνηση ελέγχει μεγάλο μέρος των μέσων ενημέρωσης και του δικαστικού σώματος, σε αυτές τις εκλογές η νίκη δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη», είπε ο Akkoyunlu.
Στο μεταξύ, μια ταλαντευόμενη τουρκική οικονομία απειλεί να κάνει τη θέση του Ερντογάν πιο επισφαλή.
Κατά μήκος των στενών του Βοσπόρου, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχει μετατρέψει τη Μαύρη Θάλασσα σε εμπόλεμη ζώνη, απειλώντας τις εισαγωγές τροφίμων και συντρίβοντας τις παγκόσμιες αγορές ενέργειας.
Η αργή ανάκαμψη από την πανδημία της COVID-19 και ένα σημαντικό δημοσιονομικό έλλειμμα έχουν μεγαλώσει το πρόβλημα, εκτοξεύοντας τον πληθωρισμό και το κόστος ζωής στα ύψη.
Ωστόσο, αντί να εξαπολύσει μια επίθεση γοήτρου, ο Ερντογάν υποστήριξε τη μακροχρόνια νομισματική του πολιτική. Ενώ η αύξηση των επιτοκίων είναι η πιο ορθόδοξη προσέγγιση για την αντιμετώπιση του πληθωρισμού, ο Τούρκος ηγέτης την αρνήθηκε κατηγορηματικά, υποστηρίζοντας ότι «το συμφέρον είναι αντίθετο με τις ισλαμικές αρχές».
«Δυστυχώς, σε ορισμένες περιοχές της χώρας μας, η κατάσταση δυσαρέσκειας και απαισιοδοξίας έχει επικρατήσει», δήλωσε ο Τούρκος πρόεδρος τον περασμένο μήνα. «Πρώτα από όλα, θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες για αυτά που έχουμε».
Τουρκία: Κεντρικό ρόλο στα παγκόσμια προβλήματα όχι ως απάντηση, αλλά ως... αιτία
Ενώ ο ηγέτης της Τουρκίας κατηγορείται για αδράνεια στο εσωτερικό, τηρεί ολοένα και πιο δυναμική στάση στο εξωτερικό, από την Ανατολική Ευρώπη έως την Κεντρική Ασία.
Τα προηγμένα επιθετικά drones Bayraktar TB-2 της Τουρκίας θεωρήθηκε ότι βοήθησαν την Ουκρανία να καταστρέψει τεράστιες φάλαγγες ρωσικού υλικού και κέρδισαν επαίνους από τους δυτικούς συμμάχους. Ωστόσο, η Άγκυρα έχει κρατήσει σχέσεις και με τα δύο στρατόπεδα.
Η Τουρκία φιλοξένησε τις συνομιλίες μεταξύ των αντιμαχόμενων χωρών για τον τερματισμό του ρωσικού αποκλεισμού στα λιμάνια της Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα, που έχει αφήσει μεγάλο μέρος των σιτηρών του κόσμου να σαπίζει σε αποθήκες. Έχει μάλιστα προσφερθεί να μεσολαβήσει σε ευρύτερες ειρηνευτικές συνομιλίες. Ωστόσο, έχει κρατήσει επίσης ανοιχτούς οικονομικούς δρόμους για τη Ρωσία, ακόμη και σε βάρος της Ουκρανίας, η οποία κατηγόρησε την Άγκυρα ότι αγόρασε σιτηρά που έκλεψε η Μόσχα από το Κίεβο.
«Από τη μία πλευρά, η Τουρκία ενεργεί ως μεσολαβητής και υποστηρίζει την Ουκρανία με σημαντικούς τρόπους. Αλλά από την άλλη πλευρά, τους βλέπουμε ταυτόχρονα να ανοίγουν τον δρόμο σε Ρώσους τουρίστες», κατήγγειλε ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι τον περασμένο μήνα.
Η Τουρκία έχει ακολουθήσει μια παρόμοια πολύπλοκη στρατηγική και σε άλλες περιφερειακές συγκρούσεις. Πρόσφατα, η χώρα διπλασίασε την υποστήριξή της προς την εμπόλεμη κυβέρνηση της Λιβύης -αντιπαρατιθέμενη στη Ρωσία, η οποία έχει υποστηρίξει μια εξέγερση που προσπαθεί να εκτοπίσει την κυβέρνηση. Υποστηρίζει, επίσης, έναν στενό σύμμαχο, το Αζερμπαϊτζάν, σε μια συνεχιζόμενη σύγκρουση με την Αρμενία, που αποτελεί εταίρο της Ρωσίας, για την αποσχισθείσα περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
«Μερικοί άνθρωποι θα υποστηρίζουν πάντα ότι η Τουρκία είναι πιο ενεργή στο εξωτερικό για να αποσπά την προσοχή από τα ζητήματα στο εσωτερικό. Αλλά στην πραγματικότητα, οι προτεραιότητές της στην εξωτερική πολιτική σχετίζονται με πραγματικά ζητήματα για την ανάπτυξη της χώρας -όπως τα τρόφιμα, η βιομηχανία και η ενέργεια», δήλωσε ο Matthias Finger, οικονομολόγος στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης.
Με τη Ρωσία και την Ουκρανία τα οικονομικά συμφέροντα είναι εμφανή -και οι δύο χώρες είναι κορυφαίοι εμπορικοί εταίροι για την Τουρκία.
Τα δημητριακά και τα φυτικά έλαια προέρχονται από την Ουκρανία. Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο προέρχονται από τη Ρωσία. Οι τουρίστες προέρχονται και από τις δύο χώρες. Οι αναλυτές εκτιμούν ότι η μείωση των επισκεπτών από τη Ρωσία και την Ουκρανία θα μπορούσε τελικά να κοστίσει στην Τουρκία 3-4 δισεκατομμύρια δολάρια χαμένα έσοδα.
Η Τουρκία «είναι μια από τις χώρες που έχουν επηρεαστεί περισσότερο από το σοκ στην Ευρώπη», δήλωσε ο Alper Üçok, εκπρόσωπος του τουρκικού βιομηχανικού ομίλου TÜSİAD.
Παίζοντας πολιτικά παιχνίδια
Μερικές από τις άλλες εξωτερικές συγκρούσεις της Τουρκίας φαίνεται να έχουν μεγαλύτερη σχέση με την πολιτική παρά με την οικονομία.
Ο Ερντογάν προειδοποίησε ότι μια νέα στρατιωτική επιχείρηση κατά των κουρδικών δυνάμεων στη βόρεια Συρία μπορεί να ξεκινήσει ανά πάσα στιγμή. Η επίθεση θα έπαιζε διττό ρόλο.
Η Άγκυρα στοχεύει εδώ και καιρό ομάδες φιλοκουρδικής ανεξαρτησίας και στις δύο πλευρές των συνόρων της. Κατηγορεί την πολιτοφυλακή YPG, η οποία ελέγχει μεγάλο μέρος του συριακού Κουρδιστάν, για στενούς δεσμούς με βομβαρδισμούς εντός της Τουρκίας. Μια επίθεση εναντίον των δυνάμεων της YPG θα ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στο εσωτερικό και θα συνέτριβε την ιδέα ενός αποσχισμένου κουρδικού κράτους.
Θα βοηθούσε επίσης να ανοίξει ο δρόμος ώστε η Άγκυρα να χτίσει σχεδόν 250.000 σπίτια στην περιοχή για τους Σύρους Άραβες που έχουν εκτοπιστεί από τις μάχες. Με τις οικονομικές πιέσεις να πιέζουν τους Τούρκους κατοίκους, το αντιμεταναστευτικό αίσθημα αυξάνεται σε σημείο που οι εργαζόμενοι στα δικαιώματα των μεταναστών έχουν προειδοποιήσει για ένα πιθανό «πογκρόμ» κατά των προσφύγων.
Ενόψει των προεδρικών εκλογών, ένας από τους πιο σκληρούς επικριτές του Ερντογάν απείλησε να του «βγει από τα δεξιά». Ο Ümit Özdağ του Κόμματος της Νίκης, του οποίου η καμπάνια έχει βασιστεί στον εκτοπισμό των Σύρων προσφύγων, έχει τώρα περισσότερους οπαδούς στο Twitter από τον πρόεδρο. Και ενώ η μονοθεματική καμπάνια του μπορεί τελικά να μη φέρει μια έκπληξη στην κάλπη, προκαλεί συζήτηση μεταξύ των ψηφοφόρων.
Ομοίως, η μακροχρόνια διαμάχη μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας για το Αιγαίο έφθασε στο «κόκκινο» αυτόν τον μήνα, με τον Ερντογάν να φαίνεται να απειλεί με στρατιωτική δράση και να κατηγορεί την Αθήνα ότι αναπτύσσει όπλα σε νησιά, σε αμφισβητούμενα ύδατα.
Ο λέκτορας του SOAS υποστηρίζει ότι η διαμάχη είναι μέρος μιας προσπάθειας να αυξηθεί η υποστήριξη στον πρόεδρο.
«Κάθε εκλογική διαδικασία από το 2014 έλαβε χώρα σε ένα περιβάλλον υπαρξιακής κρίσης -ένα αφήγημα που λέει "κυριάρχησε ή πέθανε" και που γίνεται όλο και πιο έντονο κάθε φορά που οι άνθρωποι καλούνται να ψηφίσουν», είπε.
«Κοιτάζοντας την οικονομική κατάσταση και τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές του πολέμου στην Ουκρανία, δεν υπάρχει φως στο τέλος του τούνελ. Οι πολιτικές που ακολουθούνται σημαίνει ότι ο πληθωρισμός θα συνεχίσει να αυξάνεται, η ζωή θα γίνει πιο ακριβή και πιο απελπιστική για τον μέσο Τούρκο πολίτη», προέβλεψε.
«Είναι πιο πιθανό από ποτέ το εκλογικό σώμα να θέλει να τιμωρήσει τον Ερντογάν, και ορισμένες από τις κρίσεις που βλέπουμε τώρα για να πιέσουν το εκλογικό σώμα είναι πιθανό να εντείνονται τεχνητά», πρόσθεσε.
Προς το παρόν, ωστόσο, οι ψηφοφόροι θα πρέπει να αποφασίσουν εάν οι πολιτικές του Ερντογάν είναι η απάντηση σε έναν όλο και πιο αβέβαιο κόσμο, ή η αιτία του.