Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ανεβάζει σταθερά την ένταση με το Ισραήλ με αφορμή τον πόλεμο στη Γάζα και το CNN βλέπει συγκεκριμένα πολιτικά κίνητρα πίσω από τη στάση του Τούρκου προέδρου.
Από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος στη Γάζα, ο Ερντογάν είναι ένας από τους πιο σκληρούς και ηχηρούς επικριτές του Ισραήλ, το οποίο χαρακτηρίζει συστηματικά κράτος-τρομοκράτη, παρομοιάζει τον πρωθυπουργό του με τον Χίτλερ και επαινεί τη Χαμάς.
Η Χαμάς θεωρείται τρομοκρατική ομάδα από τα περισσότερα μέλη του ΝΑΤΟ, αλλά όχι από την Τουρκία. Ορισμένοι δυτικοί επικριτές μπορεί να κατηγορήσουν τον Ερντογάν ότι το παρατραβάει με την υποστήριξη στη Χαμάς, αλλά τα πρόσφατα πολιτικά γεγονότα δείχνουν ότι δεν έχει ακόμη κατευνάσει την πολιτική του βάση στη χώρα του.
Η «αγάπη» του Ερντογάν για τη Χαμάς έχει πολιτική σκοπιμότητα
Αφού το κυβερνών κόμμα του Ερντογάν υπέστη μια ταπεινωτική ήττα στις τοπικές εκλογές του Μαρτίου, υποσχέθηκε να σκεφτεί καλά τι πήγε στραβά.
Πέρα από την ασθμαίνουσα τουρκική οικονομία, πολλοί ειδήμονες κατηγόρησαν για την εκλογική οπισθοχώρηση τη στάση του απέναντι στο Ισραήλ και τον πόλεμό του στη Γάζα.
Οι πολιτικοί διεκδικητές, όπως το μικρότερο, υπερσυντηρητικό κόμμα της Νέας Ευημερίας, κατάφεραν να αποσπάσουν ψήφους από το κυβερνών κόμμα AKP του προέδρου, υιοθετώντας σκληρότερη στάση απέναντι στο Ισραήλ και απαιτώντας συγκεκριμένες δράσεις πέρα από την εμπρηστική ρητορική για την οποία είναι γνωστός ο Ερντογάν.
«Δεν βλέπουμε (την κυβέρνηση) να κάνει τίποτα άλλο από το να μιλάει και να καταδικάζει. Δεν υπάρχουν κυρώσεις, δεν έχουν ληφθεί συγκεκριμένα μέτρα, το εμπόριο με το Ισραήλ συνεχίζεται ακόμη», δήλωνε ο ηγέτης της Νέας Ευημερίας, Φατίχ Ερμπακάν τον Μάρτιο.
Ο Ερντογάν μπορεί να πίστευε ότι η έντονη ρητορική κατά του Ισραήλ ήταν αρκετή, δήλωσε στο CNN μετά τις εκλογές ο Σεντά Ντεμιράλπ, πολιτικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Isik. «Ο Ερντογάν πραγματικά υποτίμησε τη Νέα Ευημερία και το πόσο θα μπορούσε να κινητοποιήσει τους συντηρητικούς ψηφοφόρους».
Μετά τις εκλογές, ο Τούρκος πρόεδρος δεν έχασε πολύ χρόνο για να διορθώσει την πορεία του, προχωρώντας γρήγορα στην αντιστοίχιση των λόγων με τα έργα. Μέσα σε λίγες ημέρες, διακόπηκε ένα μέρος του εμπορίου με το Ισραήλ. Τρεις εβδομάδες αργότερα, διακόπηκε όλο το εμπόριο. Το ετήσιο εμπόριο αξίας περίπου 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων -κυρίως τουρκικές εξαγωγές- βρίσκεται τώρα στο «πάγο» μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος.
Δεν ήταν μόνο αυτό. Τον περασμένο μήνα, η Τουρκία ανακοίνωσε την πρόθεσή της να συμμετάσχει στην υπόθεση γενοκτονίας κατά του Ισραήλ στο Διεθνές Δικαστήριο. Οι ήδη θερμοί δεσμοί με τη Χαμάς έγιναν ακόμη πιο θερμοί όταν ο Ερντογάν φιλοξένησε τον πολιτικό ηγέτη της παλαιστινιακής οργάνωσης Ισμαήλ Χανίγια στην Κωνσταντινούπολη στις 20 Απριλίου και πόζαρε μαζί του για φωτογραφίες.
Ο Ερντογάν έχει συγκρίνει τη Χαμάς με την «Kuvayi Milliye», τις εθνικιστικές πολιτοφυλακές που πολέμησαν κατά της ξένης κατοχής κατά τη διάρκεια του λεγόμενου Τουρκικού Πολέμου της Ανεξαρτησίας μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
«Πιστέψτε με, αν ήταν πριν από 100 χρόνια, θα αποκαλούσαν επίσης την Kuvayi Milliye τρομοκρατική οργάνωση, αντάρτη, αστείο, προδότη», δήλωσε ο Ερντογάν σε ομιλία του προς τους βουλευτές του κόμματος τον Μάιο, σύμφωνα με τον κρατικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα TRT. «Αυτό το έθνος στάθηκε πάντα στο πλευρό των καταπιεσμένων».
Το μπρα ντε φερ με τον Μητσοτάκη
Το χάσμα μεταξύ του τρόπου με τον οποίο η Τουρκία και οι σύμμαχοί της στο ΝΑΤΟ βλέπουν τη Χαμάς ήταν αποκαλυπτικό όταν ο Ερντογάν φιλοξένησε τον Έλληνα πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη τον περασμένο μήνα στην Άγκυρα, υπογραμμίζει το CNN.
«Δεν βλέπω τη Χαμάς ως τρομοκρατική οργάνωση», δήλωσε ο Ερντογάν. «Αντιθέτως, η Χαμάς είναι μια οργάνωση αντίστασης, της οποίας τα εδάφη βρίσκονται υπό κατοχή από το 1947 και η οποία υπερασπίζεται τα εδάφη της μετά την κατοχή… Αν την αποκαλέσετε “τρομοκρατική οργάνωση”, αυτό θα μας αναστατώσει».
«Μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι διαφωνούμε σε αυτό το θέμα», απάντησε ο Μητσοτάκης τότε.
Ο Ερντογάν συνέχισε υποστηρίζοντας ότι «πάνω από 1.000 μέλη της Χαμάς νοσηλεύονται τώρα στα νοσοκομεία μας στην Τουρκία».
Τούρκος αξιωματούχος με γνώση της κατάστασης δήλωσε έκτοτε στο CNN ότι ο πρόεδρος εκ παραδρομής αναφέρθηκε σε μέλη της Χαμάς και εννοούσε Παλαιστίνιους. «Εννοούσε ότι 1.000 κάτοικοι της Γάζας βρίσκονται υπό θεραπεία, οι οποίοι δεν είναι μέλη της Χαμάς», έσπευσε να διευκρινίσει ο αξιωματούχος.
Από την έναρξη του πολέμου, το τουρκικό υπουργείο Υγείας έχει πραγματοποιήσει αρκετές ιατρικές αερομεταφορές τραυματισμένων κατοίκων της Γάζας και μελών των οικογενειών τους σε νοσοκομεία της Τουρκίας.
Για τον Ερντογάν «η Χαμάς είναι η Παλαιστίνη»
Οι ειδικοί λένε ότι το σχόλιο που έκανε ο Ερντογάν, παρουσία του Έλληνα πρωθυπουργού, μπορεί στην πραγματικότητα να προοριζόταν για ένα ακροατήριο πιο κοντά, στην πατρίδα του.
«Οι δυτικοί ηγέτες αυτή τη στιγμή γνωρίζουν πολύ καλά ότι ο Ερντογάν ουσιαστικά μιλάει για το εγχώριο ακροατήριό του και για τη μουσουλμανική γειτονιά», δήλωσε ο Εβρέν Μπαλτά, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Ozyegin της Κωνσταντινούπολης.
Στο εσωτερικό, είπε, ο πρόεδρος έχει καταφέρει να συνδέσει τη Χαμάς και τους Παλαιστίνιους σε σημείο που «όταν επικρίνεις δημόσια τη Χαμάς, είναι σαν να επικρίνεις την παλαιστινιακή υπόθεση». Αυτό, σε συνδυασμό με την ισχυρή συγγένεια που έχει το τουρκικό κοινό με τους Παλαιστίνιους, έχει οδηγήσει τους πολιτικούς όλων των χώρων να μετρούν προσεκτικά τι λένε.
Δυσκολία για την αντιπολίτευση να αρθρώσει λόγο για την Παλαιστίνη
«Για τον Ερντογάν, η Χαμάς είναι η Παλαιστίνη. Για την αντιπολίτευση, η Χαμάς δεν είναι η Παλαιστίνη, αλλά δυσκολεύονται να διαμορφώσουν τον ανάλογο πολιτικό λόγο», δήλωσε ο Μπαλτά.
Σε μια πολιτική συγκέντρωση ενόψει των τοπικών εκλογών του Μαρτίου, ο Οζγκούρ Οζέλ, ηγέτης του κοσμικού κόμματος CHP που ιδρύθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, τον ιδρυτή της σύγχρονης Τουρκίας, τόνισε τη μακρόχρονη υποστήριξη του κόμματός του στην παλαιστινιακή υπόθεση και προσπάθησε να αντικρούσει τους ισχυρισμούς ότι θεωρεί τη Χαμάς τρομοκρατική οργάνωση.
«Δεν έχω αποκαλέσει τη Χαμάς τρομοκρατική οργάνωση, αλλά έχω καταδικάσει τις τρομοκρατικές επιθέσεις της», δήλωσε. «Καταδίκασα επίσης την κρατική τρομοκρατία του Ισραήλ».
Στη συνέχεια συνέχισε να ειρωνεύεται τον πρόεδρο. «Έλα τώρα, Ερντογάν. Αν είσαι στο πλευρό της Παλαιστίνης, σταμάτα το εμπόριο που κάνουν καθημερινά οι συγγενείς, τα παιδιά, οι υποστηρικτές και οι φίλοι σου με το Ισραήλ».
Μετά τις εκλογές, ο δήμαρχος του CHP της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου -που φημίζεται ευρέως ως μελλοντικός υποψήφιος για την προεδρία- δέχθηκε σφοδρή κριτική από πολιτικούς αντιπάλους και τον τουρκικό Τύπο επειδή χαρακτήρισε τη Χαμάς τρομοκρατική οργάνωση σε συνέντευξή του στο CNN τον Απρίλιο. Αυτό συνέβη παρά τη σκληρή καταδίκη του Ισραήλ και της «βάναυσης καταπίεσης» των Παλαιστινίων.
Αφωνία του ΝΑΤΟ για τον Ερντογάν και το «Παλαιστινιακό»
Οι ΝΑΤΟϊκοί σύμμαχοι της Τουρκίας στη Δύση έχουν σπεύσει να καταδικάσουν τη Χαμάς, αλλά έχουν παραμείνει σε μεγάλο βαθμό σιωπηλοί σχετικά με τις σχέσεις της Άγκυρας με την παλαιστινιακή οργάνωση.
«Νομίζω ότι υπάρχει ένας βαθμός δυσφορίας», σχετικά με τη σχέση αυτή, δήλωσε ο Φαμπρίς Ποτιέ, πρώην επικεφαλής πολιτικής του ΝΑΤΟ, ο οποίος τώρα διευθύνει την πολιτική συμβουλευτική εταιρεία Rasmussen Global. «Δεν είναι χαρμόσυνο το γεγονός ότι υπάρχει ένας σημαντικός σύμμαχος που βρίσκεται μακριά από τους άλλους, αλλά νομίζω ότι το ΝΑΤΟ καταφέρνει -μέχρι ενός σημείου- να διαχωρίζει τις διμερείς θέσεις ή τα ζητήματα των συμμάχων από τις συλλογικές θέσεις και τα ζητήματα του ΝΑΤΟ».
Ενδεικτικά, τον Οκτώβριο, ο ηγέτης του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ δήλωσε στο Γερμανικό Πρακτορείο ότι οι σχέσεις Τουρκίας-Χαμάς δεν αποτελούν πρόβλημα, διότι «κατά κάποιο τρόπο δεν επηρεάζει το τι κάνουμε ή δεν κάνουμε, επειδή δεν παίζουμε ρόλο στη συγκεκριμένη σύγκρουση».
Τα μέλη της Χαμάς μπορούν να πηγαινοέρχονται ελεύθερα από την Τουρκία και έχουν τακτική παρουσία στη χώρα. Μάλιστα, τον Δεκέμβριο, ο επικεφαλής σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας του Ερντογάν, Ακίφ Καγκατάι Κιλίτς , δήλωσε στο CNN ότι ο πολιτικός ηγέτης της Χαμάς, Χανίγια «μπορεί να βρισκόταν» στην Τουρκία στις 7 Οκτωβρίου, την ημέρα που η μαχητική οργάνωση πραγματοποίησε επίθεση στο Ισραήλ, σκοτώνοντας 1.200 ανθρώπους και παίρνοντας 250 ομήρους. Υποστήριξε όμως ότι ιστορικά, η σχέση της Τουρκίας με τη Χαμάς δεν ήταν απλώς ανεκτή από το Ισραήλ, αλλά ακόμη και ενθαρρυνόταν.
Η εμπλοκή της Άγκυρας στη Μέση Ανατολή
Αν και δεν είναι επίσημα διαμεσολαβητής στη σύγκρουση στη Γάζα, υπάρχουν ενδείξεις ότι η Άγκυρα εμπλέκεται σε κάποιο επίπεδο. Τον Απρίλιο, ο υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν δήλωσε ότι η Χαμάς ήταν πρόθυμη να διαλύσει τη στρατιωτική της πτέρυγα εάν δημιουργηθεί ένα παλαιστινιακό κράτος εντός των συνόρων του 1967. Αυτό επιβεβαιώθηκε αργότερα από ένα μέλος της Χαμάς που εδρεύει στην Κωνσταντινούπολη, σηματοδοτώντας την πρώτη φορά που η ομάδα προσφέρθηκε να καταθέσει τα όπλα της.
Ο Φιντάν βοήθησε επίσης στη μετάδοση μηνυμάτων μεταξύ Ουάσινγκτον και Τεχεράνης πριν από το μπαράζ πυραύλων που εκτόξευσε το Ιράν στο Ισραήλ τον Απρίλιο, και υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι η Άγκυρα μπορεί να διαδραματίζει παρόμοιο ρόλο διαύλου επικοινωνίας μεταξύ Ουάσινγκτον και Χαμάς.
«Έχουμε έρθει σε επαφή τόσο με τις ΗΠΑ όσο και με τη Χαμάς. Συμβουλεύουμε και ενθαρρύνουμε και τις δύο πλευρές για άμεση και μόνιμη κατάπαυση του πυρός», δήλωσε Τούρκος αξιωματούχος στο CNN - επισημαίνοντας τις τηλεφωνικές συνομιλίες που είχε ο Φιντάν τόσο με τον Χανίγια όσο και με τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν την ίδια ημέρα στα μέσα Μαΐου.
Με το Κατάρ να σκέφτεται μια πιθανή αποχώρηση από τον διαμεσολαβητικό του ρόλο, ο Μπαλτά λέει ότι η Τουρκία θα μπορούσε ενδεχομένως να βοηθήσει να καλυφθεί το κενό, παρά τους δεσμούς της με τη Χαμάς που αυξάνουν τη δυσπιστία με το Ισραήλ και τη Δύση. Αλλά, λέει, η Δύση θα προτιμούσε πολύ να διαπραγματευτεί με την Τουρκία παρά, για παράδειγμα με το Ιράν, το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει μελλοντικό καταφύγιο για τους ηγέτες της Χαμάς, αν η ομάδα αναγκαστεί να εγκαταλείψει το Κατάρ, όπου εδρεύει το πολιτικό της γραφείο.
«Οι δυτικές κυβερνήσεις ξέρουν πώς να συναλλάσσονται με την Τουρκία, οπότε, όταν πρόκειται για συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, ποιος άλλος θα είναι αξιόπιστος εταίρος; Πραγματικά, δεν υπάρχουν πολλοί άλλοι αξιόπιστοι εταίροι», δήλωσε.
Προς το παρόν, η Τουρκία δεν ενδιαφέρεται να διαδραματίσει επίσημο ρόλο στην προσπάθεια να τερματιστεί ο πόλεμος στη Γάζα. «Δεν θέλουμε να δημιουργήσουμε έναν πληθωρισμό μεσολαβητών», δήλωσε πηγή του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών στο CNN τον Απρίλιο.
Παρά κάποια δυσφορία για τους στενούς δεσμούς της Τουρκίας με τη Χαμάς, τα δυτικά κράτη, πιστεύει ο Ποτιέ, θεωρούν ότι είναι καλύτερα να το ανεχθούν.
«Νομίζω ότι η Δύση βρίσκει χρήσιμο να έχει χώρες που μπορούν να είναι ανάμεσα σε εμάς και τη Χαμάς», είπε.