Για επιστροφή της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας στην Ευρώπη, μιλούν οι ειδικοί, καθώς μια νέα-όχι ειρηνική- πραγματικότητα διαμορφώνεται στην γηραιά ήπειρο.
Σύμφωνα με δημοσίευμα του CNN, πριν η Ρωσία ξεκινήσει την εισβολή της σε πλήρη κλίμακα στην Ουκρανία, πολλοί, συμπεριλαμβανομένου του Κιέβου, ήταν επιφυλακτικοί ότι ένας μεγάλος πόλεμος θα μπορούσε να επιστρέψει στην Ευρώπη. Δύο και πλέον χρόνια μετά, μια άλλη αλλαγή που κάποτε ήταν αδιανόητη είναι σε εξέλιξη σχετικά με την στράτευση. Αρκετά ευρωπαϊκά έθνη έχουν επαναφέρει ή επεκτείνει την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία εν μέσω της αυξανόμενης απειλής της Μόσχας, ως μέρος μιας σειράς πολιτικών που αποσκοπούν στην ενίσχυση της άμυνας, η οποία είναι πιθανό να κλιμακωθεί ακόμη περισσότερο.
«Εδώ μας έχει φτάσει η Ρωσία»
«Καταλήγουμε στη συνειδητοποίηση ότι ίσως χρειαστεί να προσαρμόσουμε τον τρόπο με τον οποίο κινητοποιούμαστε για πόλεμο και να προσαρμόσουμε τον τρόπο με τον οποίο παράγουμε στρατιωτικό εξοπλισμό και στρατολογούμε και εκπαιδεύουμε προσωπικό», δήλωσε ο Ρόμπερτ Χάμιλτον, επικεφαλής της έρευνας Ευρασίας στο Ινστιτούτο Ερευνών Εξωτερικής Πολιτικής, ο οποίος υπηρέτησε ως αξιωματικός του αμερικανικού στρατού για 30 χρόνια. «Είναι τραγική αλήθεια ότι βρισκόμαστε εδώ, το 2024, και παλεύουμε με τα ερωτήματα για το πώς να κινητοποιήσουμε εκατομμύρια ανθρώπους για να τους ρίξουμε σε μια κρεατομηχανή πολέμου ενδεχομένως, αλλά εδώ μας έχει φτάσει η Ρωσία», είπε.
Οι κίνδυνοι για έναν μεγαλύτερο πόλεμο στην Ευρώπη αυξάνονται μετά την «τελική προσφυγή του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν σε ανοιχτή σύγκρουση» στην Ουκρανία, επιδιώκοντας τον στόχο του να «αναδημιουργήσει τη σοβιετική αυτοκρατορία», δήλωσε ο στρατηγός Γουέσλι Κλάρκ , ο οποίος διετέλεσε Ανώτατος Συμμαχικός Διοικητής του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη. «Έτσι, έχουμε τώρα έναν πόλεμο στην Ευρώπη που δεν πιστεύαμε ποτέ ότι θα ξαναδούμε», δήλωσε ο Κλαρκ, ο οποίος ηγήθηκε των δυνάμεων του ΝΑΤΟ κατά τη διάρκεια του πολέμου του Κοσσυφοπεδίου.
«Χτίζουμε τις άμυνες μας γιατί μπορεί να έχουμε θερμό πόλεμο»
«Το αν πρόκειται για έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο ή έναν αναδυόμενο θερμό πόλεμο δεν είναι σαφές», συνέχισε, αλλά «είναι μια πολύ άμεση προειδοποίηση προς το ΝΑΤΟ ότι πρέπει να ξαναχτίσουμε τις άμυνές μας». Αυτές οι προσπάθειες περιλαμβάνουν την επιστράτευση, λέει.
Πολλές ευρωπαϊκές χώρες σταμάτησαν την υποχρεωτική στράτευση μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, αλλά αρκετά κράτη -ιδιαίτερα στη Σκανδιναβία και τη Βαλτική- την επανέφεραν τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω της ρωσικής απειλής. Η μη κατάταξη μπορεί να οδηγήσει σε πρόστιμα ή ακόμη και σε φυλάκιση σε ορισμένες χώρες.
Η Λετονία είναι η τελευταία χώρα που εφάρμοσε την στράτευση. Η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία επανήλθε την 1η Ιανουαρίου του τρέχοντος έτους, μετά την κατάργησή της το 2006.
Οι άρρενες πολίτες θα τίθενται σε κατάταξη εντός 12 μηνών από τη συμπλήρωση της ηλικίας των 18 ετών ή την αποφοίτηση για όσους εξακολουθούν να φοιτούν στο εκπαιδευτικό σύστημα. «Στην αρχή υπήρξαν πολλές αντιδράσεις», δήλωσε ο Arturs Pīlācis, ένας 20χρονος φοιτητής. Δεν έχει ακόμη προσέλθει για στράτευση, αλλά πήγε εθελοντικά σε στρατιωτικά μαθήματα διάρκειας ενός μήνα. Αλλά τελικά, «η ανάγκη για μια κρατική αμυντική υπηρεσία ήταν ξεκάθαρη», είπε. «Δεν υπήρχε πραγματικά μια επιλογή όπου θα μπορούσαμε να μείνουμε με σταυρωμένα τα χέρια και να σκεφτούμε ότι τα πράγματα θα συνεχιστούν όπως ήταν πριν, λόγω της απρόκλητης επιθετικότητας στην Ουκρανία».
Τον Απρίλιο, η Νορβηγία παρουσίασε ένα φιλόδοξο μακροπρόθεσμο σχέδιο που θα διπλασιάσει σχεδόν τον αμυντικό προϋπολογισμό της χώρας και θα προσθέσει στις ένοπλες δυνάμεις περισσότερους από 20.000 στρατιώτες, υπαλλήλους και εφέδρους. «Χρειαζόμαστε μια άμυνα που να είναι κατάλληλη για τον σκοπό της στο αναδυόμενο περιβάλλον ασφαλείας», δήλωσε ο πρωθυπουργός Jonas Gahr Støre.
Η στρατιωτική θητεία στη Νορβηγία είναι υποχρεωτική και το 2015 έγινε το πρώτο μέλος της αμυντικής συμμαχίας του ΝΑΤΟ που επιστράτευσε άνδρες και γυναίκες με ίσους όρους.
Το παράδειγμα της Γερμανίας
Συζητήσεις για τη στράτευση διεξάγονται και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες που δεν την απαιτούν σήμερα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι Συντηρητικοί έθεσαν την ιδέα της στρατιωτικής θητείας στην προεκλογική τους εκστρατεία. Αλλά ίσως η πιο εκπληκτική μεταμόρφωση βρίσκεται σε εξέλιξη στη Γερμανία, η οποία από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ένιωθε εύλογα μια αποστροφή προς τη στρατιωτικοποίηση.
Πρώτη φορά μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η Γερμανία επικαιροποίησε φέτος το σχέδιό της σε περίπτωση που ξεσπάσει σύγκρουση στην Ευρώπη και ο υπουργός Άμυνας Μπόρις Πιστόριους παρουσίασε τον Ιούνιο μια πρόταση για μια νέα εθελοντική στρατιωτική θητεία. «Πρέπει να είμαστε έτοιμοι για πόλεμο μέχρι το 2029», δήλωσε.
«Βλέπουμε τη συζήτηση να μαίνεται τώρα. Και αυτό είναι το πρώτο βήμα», δήλωσε ο Σιν Μόναγκαν επισκέπτης συνεργάτης στο Πρόγραμμα για την Ευρώπη, τη Ρωσία και την Ευρασία στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών. «Αυτό δεν συμβαίνει από τη μια μέρα στην άλλη, είναι μια μεγάλη αλλαγή τρόπου σκέψης».
Ωστόσο, δεν είναι όλοι έτοιμοι να ανταποκριθούν στο κάλεσμα, υπογραμμίζει το ρεπορτάζ του CNN. Στη Λιθουανία, για παράδειγμα, οι απόψεις για τη στρατιωτική θητεία μεταξύ των φοιτητών ποικίλλουν. Από τότε που η χώρα επανέφερε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία το 2015 λόγω της «αλλαγής της γεωπολιτικής κατάστασης», περίπου 3.500 έως 4.000 Λιθουανοί ηλικίας 18 έως 26 ετών κατατάσσονται κάθε χρόνο για περίοδο εννέα μηνών.
Με την επιστράτευση να παραμένει ένα αντιδημοφιλές θέμα σε ορισμένες χώρες, το ΝΑΤΟ αγωνίζεται να επιτύχει το νέο του στόχο να έχει 300.000 προσωπικό έτοιμο να κινητοποιηθεί εντός ενός μηνός και άλλο μισό εκατομμύριο διαθέσιμο εντός έξι μηνών, δήλωσε ο Μόναγκαν. «Ενώ το ΝΑΤΟ έχει δηλώσει ότι έχει ήδη επιτύχει αυτόν τον στόχο, η ΕΕ δήλωσε ότι τα μέλη της θα δυσκολευτούν. Το ΝΑΤΟ βασίζεται στις αμερικανικές δυνάμεις για να επιτύχει τον στόχο του. Οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι πρέπει να βρουν νέους τρόπους για να δημιουργήσουν προσωπικό. Κάτι πρέπει να δοθεί εδώ», δήλωσε. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι ο στόχος αυτός θα επέτρεπε στο ΝΑΤΟ να πολεμήσει μόνο μια σχετικά σύντομη σύγκρουση έως έξι μήνες, πρόσθεσε ο Μόναγκαν.
Φινλανδία και Σουηδία
Μια πιθανή λύση είναι ένας πιο ευέλικτος, σύγχρονος στρατός. Ένα από τα νεότερα μέλη του ΝΑΤΟ, η Φινλανδία, έχει τη δυνατότητα να κινητοποιήσει περισσότερους από 900.000 εφέδρους, με 280.000 στρατιωτικούς να είναι έτοιμοι να ανταποκριθούν άμεσα αν χρειαστεί. Ωστόσο, σε καιρό ειρήνης, οι φινλανδικές αμυντικές δυνάμεις απασχολούν μόνο περίπου 13.000 άτομα, συμπεριλαμβανομένου του πολιτικού προσωπικού. «Η Φινλανδία είναι ένα καλό παράδειγμα», καθώς η εφεδρική της δύναμη μπορεί να ενσωματωθεί σε μια πολύ μικρή ενεργό δύναμη, δήλωσε ο Χάμιλτον, του Ινστιτούτου Ερευνών Εξωτερικής Πολιτικής. Ιστορικά, εξήγησε, η Φινλανδία ήταν «σφηνωμένη» μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Σοβιετικής Ένωσης, οπότε έπρεπε να είναι σε θέση να υπερασπιστεί τον εαυτό της μόνη της. Η Νορβηγία και η Σουηδία, το νεότερο μέλος του ΝΑΤΟ, έχουν παρόμοια μοντέλα, διατηρώντας και οι δύο σημαντικό αριθμό εφέδρων, αν και όχι τόσο πολλούς όσο η Φινλανδία.
Η Σουηδία, όπου η στράτευση είναι πλέον επίσης ουδέτερη ως προς το φύλο, κάλεσε περίπου 7.000 άτομα το 2024. Ο αριθμός θα αυξηθεί σε 8.000 το 2025, σύμφωνα με τις σουηδικές ένοπλες δυνάμεις. Από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, «αυτό που βλέπουμε είναι ότι τόσο η γνώση όσο και η στάση έχουν αλλάξει», είπε. «Η Σουηδία έχει στρατιωτική θητεία από το 1901, οπότε είναι πραγματικά μέρος της κουλτούρας μας κατά κάποιον τρόπο», δήλωσε η Marinette Nyh Radebo, υπεύθυνη επικοινωνίας στην υπηρεσία που βοηθά στη δοκιμή των νεοσύλλεκτων και αναφέρεται στο υπουργείο Άμυνας.
Είναι το ΝΑΤΟ έτοιμο για πόλεμο;
Η συμμαχία του ΝΑΤΟ αναθεωρεί τη στρατηγική της και ενισχύει τις ικανότητές της την τελευταία δεκαετία ως απάντηση στην αυξανόμενη απειλή από τη Μόσχα. Η πλήρους κλίμακας επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, η οποία ακολούθησε την υποστήριξή της προς τους φιλορώσους αυτονομιστές στην ανατολική Ουκρανία και την παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, οδήγησε αναπόφευκτα τους συμμάχους να επανεκτιμήσουν αν είναι έτοιμοι για πόλεμο και να ενισχύσουν την άμυνά τους.
«Από το 2014, το ΝΑΤΟ έχει υποστεί τον πιο σημαντικό μετασχηματισμό της συλλογικής μας άμυνας εδώ και μια γενιά», δήλωσε στο CNN η εκπρόσωπος του ΝΑΤΟ Φάρα Νταχλάλα. «Έχουμε θέσει σε εφαρμογή τα πιο ολοκληρωμένα αμυντικά σχέδια από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, με περισσότερους από 500.000 στρατιώτες να βρίσκονται σήμερα σε υψηλή ετοιμότητα». Υπάρχουν όμως εκκλήσεις προς τους συμμάχους να αυξήσουν περαιτέρω και ταχύτερα τις δυνατότητές τους. Ενώ οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ «είναι σίγουρα έτοιμοι να πολεμήσουν απόψε», εξακολουθεί να υπάρχει το ερώτημα αν είναι έτοιμοι για έναν παρατεταμένο πόλεμο όπως αυτός στην Ουκρανία, δήλωσε ο Mόναγκαν, επισημαίνοντας ότι υπάρχει ακόμη δουλειά που πρέπει να γίνει σε διάφορους τομείς. Σε αυτούς περιλαμβάνονται η βιομηχανική ικανότητα, οι αμυντικές δαπάνες και η κοινωνική ανθεκτικότητα - όπου θα τεθεί το ζήτημα της επιστράτευσης.
Ο ρόλος των αμερικανικών εκλογών
Περίπου το ένα τρίτο των μελών του ΝΑΤΟ έχει κάποια μορφή υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας. Ορισμένοι σύμμαχοι εξετάζουν το ενδεχόμενο της επιστράτευσης. Εκτός από τις μάχες στην Ουκρανία, η Ρωσία έχει επίσης εξαπολύσει έναν υβριδικό πόλεμο σε όλη την Ευρώπη, λένε οι ειδικοί, που περιλαμβάνει επιθέσεις σε υποδομές, κυβερνοεπιθέσεις, παραπληροφόρηση, σαμποτάζ, εκλογικές παρεμβάσεις και την οπλοποίηση της μετανάστευσης. "
«Όλα αυτά σημαίνουν ότι οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ αντιμετωπίζουν μια πολύ διαφορετική γεωπολιτική κατάσταση απ' ό,τι τις τελευταίες δύο δεκαετίες», σημείωσε ο Μόναγκαν. Η κατάσταση θα μπορούσε να περιπλεχθεί περαιτέρω από τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ τον Νοέμβριο. Τα πράγματα θα είναι πολύ διαφορετικά αν ο πρώην πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ - ο οποίος έχει πει ότι θα ενθάρρυνε τη Ρωσία να κάνει «ό,τι διάολο θέλει» σε οποιαδήποτε χώρα του ΝΑΤΟ που δεν πληροί τις κατευθυντήριες γραμμές του μπλοκ για τις αμυντικές δαπάνες - επιστρέψει στον Λευκό Οίκο.