Η φυγή των Ελλήνων του Σουδάν -όσων κατάφεραν να ξεφύγουν, καθώς άλλοι παραμένουν εγκλωβισμένοι- μπορεί να σημάνει το τέλος της μακράς ιστορίας της ελληνικής κοινότητας σ’ αυτή την πλούσια και πολύπαθη χώρα;
Αυτό αναρωτιούνται πολλοί παρακολουθώντας τις πρόσφατες εξελίξεις. Για τον δρ. Αρχαιολογίας, όμως, Αλέξανδρο Τσάκο, που εργάστηκε και έζησε στο Σουδάν από το 2003 ως το 2008, αυτό είναι ένα ερώτημα που χωράει μεγάλη συζήτηση και εμπερικλείει αιώνες ιστορίας.
Από το 2018 ο κ. Τσάκος είναι επιστημονικός επικεφαλής της Συλλογής Χειρογράφων και Σπανίων Βιβλίων των ειδικών συλλογών της Πανεπιστημιακής Βιβλιοθήκης του Μπέργκεν, όπου φυλάσσεται και μια από τις σημαντικότερες παγκοσμίως αρχειακές συλλογές από το Σουδάν. Αν και βρίσκεται χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, η σκέψη του είναι κοντά στους κατοίκους του Χαρτούμ, ανάμεσα σ’ αυτούς φίλοι και συνάδελφοι, που βιώνουν πρωτόγνωρες, όπως αναφέρει, συνθήκες.
«Τα όσα συμβαίνουν στο Χαρτούμ δεν έχουν προηγούμενο»
«Συμβαίνουν πρωτοφανείς καταστάσεις που δεν έχει ξαναζήσει το Χαρτούμ. Το 2008 ήμουν στην πόλη όταν οι Νταρφουριανοί έφτασαν μέχρι το Ουμντουρμάν. Βλέπαμε τις εκρήξεις στον ουρανό. Χρόνια νωρίτερα οι νότιοι είχαν φτάσει έξω από την πόλη επίσης. Ποτέ όμως δεν έφτασε ο πόλεμος μέσα στο Χαρτούμ, όπως γίνεται τώρα, και έτσι η αγωνία μας είναι μεγάλη για το μέλλον του κέντρου που κατάφερνε να κρατά ενωμένο ολόκληρο το Σουδάν. Τι θα γίνει με τους ανθρώπους που ζήσαμε τόσα χρόνια μαζί, με τους αρχαιολόγους με τους οποίους συνεργαζόμαστε; Τι θα γίνει με τους αρχαιολογικούς χώρους, το μουσείο, το ιστορικό κέντρο; Η ελληνική κοινότητα βρίσκεται στην "καρδιά" αυτού του κέντρου και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας του Χαρτούμ. Πάρα πολλά κτίρια σχεδιάστηκαν και κατοικήθηκαν από Έλληνες», δηλώνει στo iefimerida.gr ο κ. Τσάκος.
«Ξέρετε, μέσα στον χώρο της ελληνικής κοινότητας, όπου στεγάζονταν κάποτε η πρεσβεία, η εκκλησία, το ελληνικό σχολείο, τα σπίτια των καθηγητών, βρίσκεται και το παλαιότερο χτισμένο θέατρο του Σουδάν. Όπου και να κοιτάξεις, η ελληνική διασπορά στο Σουδάν είναι συνυφασμένη με την ιστορία αυτού του τόπου» συνεχίζει, φανερά απογοητευμένος από τα όσα συμβαίνουν.
«Οι Έλληνες μπορεί να συνδράμουν και πάλι στην ανοικοδόμηση του τόπου»
Η είδηση ότι το ξενοδοχείο Άκροπολ της οικογένειας Παγουλάτου -τα μέλη της οποίας αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα, μέσω επιχείρησης απεγκλωβισμού από την ιταλική πρεσβεία- έπεσε στα χέρια των δυνάμεων του στρατηγού Χεμέτι, αναγκάζοντας την οικογένεια να αποφασίσει το κλείσιμό του, περισσότερο από κάθε τι άλλο, έκανε πολλούς να μιλούν για το «κύκνειο άσμα» του ελληνισμού στο Χαρτούμ.
«Το Άκροπολ είναι ένα τρομερό σύμβολο για την παρουσία του ελληνισμού και πρέπει να υπογραμμιστεί ότι τα τελευταία χρόνια ήταν και η διπλωματική βάση της Ελλάδας στο Σουδάν αφότου επίτιμος πρόξενος έγινε ο μικρότερος των τριών αδελφών, ο Μάκης Παγουλάτος. Άρα, πώς μπορεί να ξαναχτιστεί η ελληνική παρουσία εκεί; Όταν ο πόλεμος τελειώσει, ο ντόπιος πληθυσμός θα είναι αυτός που θα πρέπει να "ξανακερδίσει" τους δρόμους, να ξαναδιεκδικήσει τη Δημοκρατία για την οποία παλεύει από το 2018 τόσο δυναμικά. Θα πρέπει να ανοικοδομήσει την πόλη και τη ζωή σ’ αυτήν. Και εκεί πιστεύω ότι οι Έλληνες μπορούν να είναι παρόντες. Οι συνθήκες σίγουρα δεν είναι εχθρικές για τους Έλληνες. Δεν είμαστε ξένοι γι’ αυτούς. Οι Έλληνες μπορεί να θεωρηθούν ως ένα κομμάτι του αυτόχθονου πληθυσμού και να συνδράμουν στην ανοικοδόμηση του τόπου αν το πιστέψουν και το θελήσουν» αναφέρει ο Έλληνας αρχαιολόγος, σχολιάζοντας ότι στο Σουδάν υπάρχει ειδικός όρος για τους Έλληνες: η λέξη «αγκαρίκ».
Κοινές αναφορές στον τρόπο σκέψης Σουδανών και Ελλήνων ήδη από τον Μεσαίωνα
Για τον ελληνικό πολιτισμό η ιστορία του Σουδάν δεν έχει να κάνει μόνο με την ελληνική κοινότητα και τη σύγχρονη εποχή. «Ίσως το πιο ενδιαφέρον κομμάτι είναι αυτό που συνέβη στον Μεσαίωνα, όταν άνθησαν τουλάχιστον τρία χριστιανικά βασίλεια στην περιοχή που χρησιμοποιούσαν τη νουβική γλώσσα ως την ντοπιολαλιά, τα Κοπτικά, λόγω της σχέσης με το Κοπτικό Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, αλλά και τα Ελληνικά, που είναι γνωστά στο Σουδάν από την αρχαιότητα και που γίνονται η κατ΄ εξοχήν γλώσσα της Εκκλησίας καθ΄ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα. Είναι τέτοιο το αμάλγαμα των Νουβικών και των Ελληνικών, που μπορεί κανείς να δει στις επιγραφές από τη Νουβία να χρησιμοποιείται η Ελληνική με γραμματικά φαινόμενα της Νουβικής, αλλά και τα Ελληνικά να επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο η Νουβική αποδίδει τα κείμενα της Βίβλου. Αυτές οι συνθήκες δεν χάνονται παρά μόνο σταδιακά και μετά τον 15ο αιώνα. Αλλά ακόμα και αργότερα είναι πραγματικά πολύ ενδιαφέρον ότι τον 16ο αιώνα η Ελλάδα και το βόρειο τμήμα του Σουδάν ήταν κομμάτι του ίδιου κράτους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτή η συνύπαρξη, που εντείνεται τον 19ο αιώνα όταν ο Μωχάμετ Άλη κατακτά την Αίγυπτο και το Σουδάν και ιδρύει το Χαρτούμ, ακολουθούμενος πάντα από πολλούς Έλληνες, είναι ίσως "κλειδί" στην κατανόηση της σχέσης μεταξύ Σουδανών και Ελλήνων. Είναι φοβερές οι κοινές αναφορές στην κουλτούρα, στην καθημερινή ζωή, στον τρόπο σκέψης…», εξηγεί ο Αλέξανδρος Τσάκος.
Η σχέση με την ελληνική κοινότητα που έκρυβε... θησαυρούς
Η σχέση του Έλληνα αρχαιολόγου με το Σουδάν ξεκινά την εποχή που ήταν φοιτητής στην Αθήνα. Τότε ήρθε σε επαφή με ανθρώπους της ελληνικής παροικίας του Χαρτούμ. Επισκέφθηκε την πόλη το 1994 με μια παρέα φοιτητών και έκτοτε ξανά και ξανά, έως ότου το 2003 έφυγε από την Ελλάδα και μετακόμισε στο Σουδάν, όπου έμεινε μέχρι το 2008.
«Δούλεψα αρχικά ως δάσκαλος γυμνασίου και λυκείου στο ελληνικό σχολείο. Πληρωνόμουν από την ελληνική κοινότητα. Το πρώτο καλοκαίρι τούς είπα ότι θα ήθελα να οργανώσω τη βιβλιοθήκη του σχολείου και της κοινότητας γιατί πίστευα ότι θα υπήρχαν θησαυροί εκεί μέσα. Πέρασα δύο μήνες φτιάχνοντας έναν κατάλογο που δημοσιεύτηκε στη συνέχεια στο έντυπο του πολιτιστικού κέντρου που ιδρύσαμε στην κοινότητα με το όνομα "Εργαμένης". Στο κέντρο αυτό έγιναν σπουδαία πράγματα, για τα οποία είμαι ιδιαίτερα περήφανος», σχολιάζει.
Παράλληλα, μέσω της επαφής με τους ντόπιους αρχαιολόγους ξεκίνησε να παίρνει μέρος σε αποστολές. Εργάστηκε στα ντόπια μουσεία, οργάνωνε τουριστικά ταξίδια με μορφωτικό χαρακτήρα. Το 2006 ο Αλέξανδρος Τσάκος γνώρισε τη μητέρα των παιδιών του, τη Νορβηγίδα Henriette Hafsaas, διδάκτορα Αρχαιολογίας της σημαντικής σχολής σπουδών Σουδάν στο Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν, και μετανάστευσε προς Βορρά. Κάπως έτσι σμίγουν δύο παράλληλες ιστορίες με κοινό παρονομαστή το Σουδάν.
Βαθιά ριζωμένη η παρουσία των Ελλήνων στην περιοχή -Πώς θα μπορούσε να χτιστεί ένα μέλλον
«Πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι δεν είμαστε άμοιροι του χώρου μέσα στον οποίο εργαζόμαστε και των όσων συμβαίνουν στην περιοχή. Δεν υπάρχει ιστορική έρευνα ανεξάρτητη της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας μέσα στην οποία διεξάγεται αυτή η έρευνα. Η παράδοση της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στις σπουδές γύρω από το Σουδάν στο Μπέργκεν βοηθά τους Νορβηγούς να το κατανοήσουν αυτό και να συμμετέχουν δυναμικά στις σύγχρονες εξελίξεις στο Σουδάν. Οι Έλληνες έχουν πιο βιωματική σχέση με αυτόν τον τόπο, αλλά και μια πολύχρονη και βαθιά ριζωμένη παρουσία εκεί, που θα μπορούσε να ενισχύσει ένα διαφορετικό μέλλον για το Σουδάν αν κατάφερνε να μετουσιωθεί σε επιστημονική και ανθρωπιστική δράση με κέντρο την ελληνική κοινότητα και άξονα τις κλασικές σπουδές. Δεν ξέρω αν αυτό το όνειρο είναι άπιαστο, άλλα μπορεί να κερδηθεί παράλληλα με τη νίκη του σουδανικού λαού ενάντια σε όσους και όσα τους καταδυναστεύουν τόσα χρόνια», καταλήγει ο Αλέξανδρος Τσάκος.
