Το μεγαλύτερο ασπόνδυλο του κόσμου διαμένει πλέον μόνιμα μέσα σε μια προθήκη μουσείου στη Νέα Ζηλανδία. Και είναι εντυπωσιακά τρομακτικό.
Κάτω από τις ημιφωτισμένες λάμπες στο Μουσείο της Νέας Ζηλανδίας Te Papa Tongarewa αναπαύεται ένα τέρας. Το τεράστιο σώμα του βρίσκεται μέσα σε ένα τεράστιο γυάλινο φέρετρο, με παχιά πλοκάμια να κρέμονται κάτω από ένα παράξενο, στικτό σώμα.
Είναι το μεγαλύτερο ασπόνδυλο στη Γη και το σπάνιο δείγμα που εκτίθεται στο Te Papa είναι το πρώτο από αυτά τα μυστηριώδη πλάσματα που έχει ανακτηθεί ζωντανό στην ανθρώπινη ιστορία.
Ο «Μόμπι Ντικ» των καλαμαριών
Η ανακάλυψή του ήταν μια σταδιακή διαδικασία, με τις ενδείξεις για την ύπαρξή του να απλώνονται επί δεκαετίες. Μέχρι σήμερα, κανένα κολοσσιαίο καλαμάρι δεν έχει ποτέ αναγνωριστεί θετικά ότι έχει παρατηρηθεί στο φυσικό του περιβάλλον, αν και έχουν υπάρξει κάποιες ανεπιβεβαίωτες θεάσεις.
Τον Ιούνιο του 2024, επιστήμονες από μια αποστολή στην Ανταρκτική δημοσιοποίησαν ότι μπορεί να έχουν κινηματογραφήσει ένα από αυτά σε μια κάμερα που ήταν προσαρτημένη σε ένα σκάφος πολικού τουρισμού το 2023.
Το σύντομο υλικό δείχνει ένα νεαρό κολοσσιαίο καλαμάρι στα παγωμένα νερά κοντά στην Ανταρκτική, αλλά το υλικό εξακολουθεί να εξετάζεται από άλλους επιστήμονες. Το γεγονός ότι δεν μπορούν να είναι σίγουροι, υπογραμμίζει πόσο αινιγματικό πλάσμα είναι αυτό το τεράστιο καλαμάρι.
Άγνωστοι γίγαντες του βυθού
Το... άπιαστο του κολοσσιαίου καλαμαριού υπογραμμίζει πόσο λίγα γνωρίζουμε για τα βάθη των ωκεανών. Και μπορεί να υπάρχουν και άλλα μεγάλα θαλάσσια πλάσματα που περιμένουν να ανακαλυφθούν σε ορισμένα από τα λιγότερο εξερευνημένα βάθη.
Πιστεύεται ότι υπάρχουν έως και δύο εκατομμύρια είδη που ζουν στους ωκεανούς, με ορισμένες εκτιμήσεις να ανεβάζουν τον αριθμό σε υψηλότερα επίπεδα. Μέχρι στιγμής, γνωρίζουμε λιγότερα από 250.000, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Μητρώο Θαλάσσιων Ειδών.
Τότε, το 1981, μια σοβιετική μηχανότρατα με το όνομα «Εύρηκα» έπιασε ένα τεράστιο καλαμάρι στα δίχτυα της, ενώ ψάρευε στη Θάλασσα Ρος στα ανοικτά της Ανταρκτικής. Η ανακάλυψη πέρασε σε μεγάλο βαθμό απαρατήρητη μέχρι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου μια δεκαετία αργότερα.
Μια ασπρόμαυρη φωτογραφία του 1981 δείχνει ένα ζευγάρι από το πλήρωμα του σοβιετικού πλοίου να σκύβει δίπλα στο νεκρό καλαμάρι. Τα δύο μακριά χέρια του πλάσματος διακρίνονται σε πρώτο πλάνο, σφιγμένα σαν γροθιές. Τοκαλαμάρι είχε μήκος 5,1 μέτρα, ενώ μόνο ο μανδύας του ξεπερνούσε τα 2 μέτρα.
Θα περνούσαν περισσότερα από 20 χρόνια μέχρι να βρεθεί άλλο ανώριμο κολοσσιαίο καλαμάρι. Αυτή τη φορά, το 2003, ΤΟ καλαμάρι βρέθηκε να επιπλέει νεκρό στην επιφάνεια (ξανά) της θάλασσας Ρος στα ανοικτά της Ανταρκτικής και ανασύρθηκε από ένα αλιευτικό σκάφος.
Τα απομεινάρια του ζώου μεταφέρθηκαν στο Ουέλινγκτον, την πρωτεύουσα της Νέας Ζηλανδίας, όπου δύο επιστήμονες - ο Steve O'Shea και η Kat Bolstad του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου του Όκλαντ - συναρμολόγησαν το πλάσμα και το εξέτασαν. Αυτό βοήθησε να γίνει ο O'Shea μια διεθνώς αναγνωρισμένη αυθεντία στα γιγαντιαία καλαμάρια.
Ακόμη και για κάποιον σαν τον O'Shea, εξοικειωμένο με τα μεγάλα κεφαλόποδα, το κολοσσιαίο καλαμάρι ήταν ένα τρομακτικό θέαμα. «Δεν είχα ξαναδεί κάτι τέτοιο», λέει. «Είχα επίγνωση της ύπαρξης του κολοσσιαίου καλαμαριού. Αλλά δεν μπορούσα να φανταστώ ότι έμοιαζε καθόλου με αυτό που είχαμε μπροστά μας».
Τα καλαμάρια πιστεύεται ότι φτάνουν σε βάρος πάνω από μισό τόνο (πάνω από 500 κιλά). Ενώ τα πλοκάμια του γιγάντιου καλαμαριού είναι πολύ μακρύτερα από εκείνα του κολοσσιαίου καλαμαριού, ο μανδύας του κολοσσιαίου είναι μεγαλύτερος και βαρύτερος.
Τα μεγαλύτερα μάτια ζώου που έχουν βρεθεί ποτέ
Αλλά το κολοσσιαίο καλαμάρι Mesonychoteuthis hamiltoni που εκτίθεται στη Νέα Ζηλανδία είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα... γιγαντιαίο καλαμάρι. Τα μάτια του - τα οποία έχουν διάμετρο 27,5 εκατοστά - είναι τα μεγαλύτερα μάτια που έχουν βρεθεί σε οποιοδήποτε ζώο που έχει ανακαλυφθεί.
Στα χέρια του, το καλαμάρι έχει... αγκίστρια. Άλλα καλαμάρια έχουν δόντια μέσα στις βεντούζες. Τα δόντια του κολοσσιαίου καλαμαριού είναι πολύ πιο εμφανή - καμπυλωτά άγκιστρα που χρησιμοποιεί το καλαμάρι για να προσκολλάται στη λεία του.
Είναι απίστευτο ότι τα άγκιστρα που βρίσκονται στις βεντούζες των πλοκαμιών του μπορούν να περιστραφούν κατά 360 μοίρες. Οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν ακόμη αν το καλαμάρι μπορεί να περιστρέφει αυτά τα άγκιστρα κατά βούληση ή αν κινούνται από μόνα τους όταν το άγκιστρο προσκολλάται στο θήραμα.
Το καλαμάρι πιάστηκε τον Φεβρουάριο του 2007 από ένα νεοζηλανδικό αλιευτικό σκάφος με την ονομασία San Aspiring, που κυνηγούσε οδοντόψαρα της Παταγονίας στη Θάλασσα Ρος κοντά στην Ανταρκτική.
Κατάφεραν να το βάλουν κάτω από το κατάστρωμα και το κράτησαν κατεψυγμένο. Και όταν το San Aspiring επέστρεψε τελικά στο Ουέλινγκτον, έφεραν ένα περονοφόρο ανυψωτικό, το οποίο το μετέφερε κατευθείαν στις εγκαταστάσεις κατάψυξης του μουσείου Te Papa.
Ακόμα και η απόψυξη ενός τόσο μεγάλου κατεψυγμένου δείγματος ήταν πρόβλημα, πόσο μάλλον η προσπάθεια να το διατηρήσουν. «Με τον τρόπο που είναι κατασκευασμένα αυτά τα πράγματα, και τη χημεία τους, θα μπορούσε κάλλιστα να σαπίσει εξωτερικά, ενώ το εσωτερικό είναι ακόμα παγωμένο», εξηγούν οι επιστήμονες που ανέλαβαν την αποψυξή του.
«Προκειμένου να συντηρηθεί το σώμα, ο ιστός του έπρεπε να εγχυθεί με διάλυμα φορμόλης», λέει ο O'Shea.
Το μουσείο Te Papa ήξερε ότι το καλαμάρι θα μπορούσε να γίνει ένα εξαιρετικό έκθεμα. Αλλά το γιγάντιο αποψυγμένο σώμα δημιούργησε ένα εντελώς νέο πρόβλημα: που ακριβώς να εκτεθεί;
Η λύση του Te Papa ήταν να έρθει σε επαφή με μια εταιρεία κατασκευής γυαλιού, η οποία κατασκεύασε μια ειδική καμπυλωτή προθήκη για το καλαμάρι.
Η θήκη συναρμολογήθηκε ακριβώς δίπλα στο σημείο όπου φυλάσσονταν το αποψυγμένο καλαμάρι στο κέντρο του Ουέλινγκτον, περίπου 900 μέτρα από το ίδιο το μουσείο.
Και το καλαμάρι απέκτησε το δικό του «σπίτι».
Η μυστηριώδης βιολογία του καλαμαριού
Δείγματα όπως αυτό στο Te Papa προσφέρουν ζωτικής σημασίας στοιχεία για τη βιολογία και τη συμπεριφορά αυτού του μυστηριώδους μαλακίου της βαθιάς θάλασσας. Τα κολοσσιαία καλαμάρια που έχουν αναδυθεί στην επιφάνεια μέχρι σήμερα προέρχονται σχεδόν πάντα από βαθιά νερά.
Είτε έχουν παγιδευτεί σε καλώδια είτε έχουν επιτεθεί σε ψάρια που έχουν πιαστεί σε πετονιές, προσελκύονται από την προοπτική ενός εύκολου γεύματος.
Οι επιστήμονες έχουν καταφέρει να συναρμολογήσουν σιγά σιγά κομμάτια του κύκλου ζωής και των συνηθειών του κολοσσιαίου καλαμαριού. Πολλά, ωστόσο, παραμένουν μυστηριώδη.
Τα κολοσσιαία καλαμάρια είναι ιδιαίτερα εξελιγμένα για ένα ψυχρό και σκοτεινό περιβάλλον και ζουν κοντά στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας στα παγωμένα νερά που αποκαλούν σπίτι τους. Κυνηγούν μεγάλα ψάρια της Ανταρκτικής, όπως το οδοντόψαρο της Παταγονίας (επίσης γνωστό ως λαβράκι της Χιλής).
Ελάχιστα ζώα πιστεύεται ότι κυνηγούν κολοσσιαία καλαμάρια εκτός από τις φάλαινες και κάποια είδη καρχαριών που κινούνται στα βαθιά νερά και μπορούν να φτάσουν σε μήκος τα 4,2 μέτρα.
Όπως και τα γιγάντια καλαμάρια, τα κολοσσιαία καλαμάρια δεν πιστεύεται ότι ζουν πολύ περισσότερο από πέντε χρόνια, αν και η ακριβής διάρκεια ζωής τους - όπως και τόσα άλλα για αυτά τα πλάσματα - είναι σε μεγάλο βαθμό ένα μυστήριο.
Οι έρευνες σχετικά με τον μεταβολικό ρυθμό των κολοσσιαίων καλαμαριών υποδηλώνουν ότι έχουν αργό ρυθμό ζωής, περνώντας μεγάλο μέρος του χρόνου τους παθητικά επιπλέοντας, περιμένοντας να στήσουν ενέδρα στη λεία τους.
Τα τεράστια μάτια των κολοσσιαίων καλαμαριών πιστεύεται ότι έχουν εξελιχθεί για να εντοπίζουν μεγάλα αρπακτικά, όπως οι φάλαινες, αντί να εντοπίζουν τα θηράματα σε μεγάλες αποστάσεις.
Τα μικρά νεαρά καλαμάρια πιστεύεται ότι ζουν πιο κοντά στην επιφάνεια - πάνω από τα 500 μέτρα, αλλά καθώς μεγαλώνουν κατεβαίνουν σε βάθη έως και 2.000 μέτρα.
Μεγάλο μέρος του κύκλου ζωής του καλαμαριού πάντως, παραμένει κρυμμένο από τους επιστήμονες. Εν τω μεταξύ, οι ερευνητές θα συνεχίσουν να συνθέτουν ό,τι μπορούν για το μεγαλύτερο ασπόνδυλο του κόσμου.
Την ίδια στιγμή εγείρονται επίσης ερωτήματα για το τι άλλο μπορεί να κρύβεται στα βάθη των θαλασσών και να περιμένει ακόμη να ανακαλυφθεί.