Όταν ακούμε για διάστημα, δορυφόρους και εκτοξεύσεις πυραύλων δεν έχουμε ποτέ στο μυαλό μας την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στην πραγματικότητα όμως η ΕΕ διαμορφώνει δεκαετίες τώρα το πλαίσιο για μια σταθερή και αυτόνομη παρουσία στο τελευταίο σύνορο.
Το 1975 το πρώτο κοινό ευρωπαϊκό σχέδιο
Όταν το 1957 οι σοβιετικοί εκτόξευαν τον πρώτο τεχνητό δορυφόρο στο διάστημα, ο πλανήτης παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα την έφοδο της ανθρωπότητας στο διάστημα, μια έφοδο που σηματοδοτούσε ένα μεγάλο επιστημονικό επίτευγμα, μια ελπίδα για το μέλλον κι ένα νέο πεδίο ανταγωνισμού στη ψυχροπολεμική περίοδο. 64 χρόνια μετά, σε έναν αρκετά διαφορετικό κόσμο, η ΕΕ δεν θα μπορούσε να μην έχει το δικό της διαστημικό πρόγραμμα.
Η αρχή έγινε το 1975 όταν συνειδητοποιήθηκε από τα ευρωπαϊκά κράτη ότι, για να μπουν στο παιχνίδι, έπρεπε τα διαστημικά τους προγράμματα να συντονιστούν. Γι’ αυτό ιδρύθηκε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος, με έδρα το Παρίσι. Το σχέδιο ήταν να αναπτυχθεί διαστημική δραστηριότητα που θα προωθούσε την τεχνολογική εξέλιξη, την επιστημονική έρευνα, συνολικά την ανάπτυξη στον τομέα των τηλεπικοινωνιών, των μεταφορών, του περιβάλλοντος και της πληροφορικής. Η διεθνής συμφωνία για την ειρηνική χρήση του εξωατμοσφαιρικού χώρου, από όλα τα κράτη και ειδικά τα ισχυρότερα της εποχής, δεν αναιρούσε το γεγονός ότι η κυριαρχία στο διάστημα έδινε στρατηγικό πλεονέκτημα και τεχνολογική υπεροχή σε όποιον την κατοχύρωνε. Συνεπώς, και η ΕΕ έπρεπε να ακολουθήσει το δρόμο της διαστημικής πολιτικής , ειδάλλως θα έμενε πολύ πίσω σε έναν κόσμο που πλέον δεν περιορίζονταν στα στενά ατμοσφαιρικά όρια.
Η Διαστημική πολιτική της ΕΕ
Η ευρωπαϊκή διαστημική πολιτική άρχισε να αποκτά υπόσταση τη δεκαετία του 1990, κυρίως με τη σχεδίαση των δύο διαστημικών προγραμμάτων, τον «Κοπέρνικο» και το «Γαλιλαίο».
Το πρόγραμμα «Κοπέρνικος» είναι πρόγραμμα γεωσκόπησης, επιτήρησης της γης. Παρέχει δηλαδή υπηρεσίες πληροφόρησης, βάσει δορυφορικών και επίγειων δεδομένων. Μάλιστα, το συντονισμό και τη διαχείριση του προγράμματος έχει αναλάβει η Κομισιόν, με τη βοήθεια άλλων ευρωπαϊκών μετεωρολογικών οργανισμών και εταιρειών.
Αντίστοιχα, το πρόγραμμα «Γαλιλαίος» έκανε πράξη ένα παγκόσμιο σύστημα δορυφορικής πλοήγησης εκ μέρους της ΕΕ. Το πρόγραμμα αυτό παρέχει καθημερινές λειτουργικές υπηρεσίες σε ένα 1.3 δισ. χρήστες. Πλέον, με τη βοήθεια του δορυφορικού συστήματος «EGNOS», είναι πλέον δυνατό να προσδιοριστεί τόσο το γεωγραφικό στίγμα ενός αεροπλάνου, όσο και το ύψος του, με μεγάλη ακρίβεια.
Όλο το προηγούμενο διάστημα ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος συνεργάζεται με τις διαστημικές υπηρεσίες άλλων χωρών, όπως της Κίνας, των ΗΠΑ και της Ρωσίας και έχει συνδράμει και σε διεθνείς διαστημικές αποστολές.
Μικρά αλλά σταθερά ευρωπαϊκά βήματα
Στις 10 Νοεμβρίου 2020, το Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και η Επιτροπή ενέκριναν το σχέδιο δημιουργίας ευρωπαϊκού διαστημικού προγράμματος για την περίοδο 2021-2027 και αντίστοιχης Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας για διαστημικά προγράμματα. Το Κοινοβούλιο ενέκρινε το διαστημικό πρόγραμμα ύψους 14,8 δισ. ευρώ τον Απρίλιο του 2021. Είναι το μεγαλύτερο πόσο που έχει εγκριθεί και στοχεύει, όπως ανέφεραν και οι ευρωβουλευτές, στην ενίσχυση της πλοήγησης, της πολιτικής προστασίας, μια ενδυνάμωση της στρατηγικής αυτονομίας και ασφάλειας της ΕΕ. Αυτό το ποσό θα στηρίξει τις πρωτοβουλίες και των υπαρχόντων διαστημικών προγραμμάτων που αναφέρθηκαν και παραπάνω.
Όπως σημείωσε και ο Ιταλός ευρωβουλευτής, Μασιμιλιάνο Σαλίνι, κατά τη διάρκεια της συζήτησης του Ευρωκοινοβουλίου, για την έγκριση του «διαστημικού» προϋπολογισμού τον Απρίλιο: «Ο διαστημικός τομέας είναι επίσης καθοριστικής σημασίας για την προώθηση της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας». Συνέχισε: «Αυτό αποκτά μείζονα σημασία δεδομένου του ενεργού ρόλου των παραδοσιακών "διαστημικών δυνάμεων" και, παράλληλα, της ανάδυσης νέων παικτών που αποτελούν μια ολοένα και μεγαλύτερη πρόκληση για την ανταγωνιστικότητα του ευρωπαϊκού διαστημικού τομέα».
Νέες προκλήσεις
Η πρόκληση της εξερεύνησης και αξιοποίησης του διαστήματος χαρακτηρίζεται από σχέσεις συνεργασίας και ανταγωνισμού καθώς αποτελεί ένα πολύ δαπανηρό εγχείρημα με συναρπαστικά αποτελέσματα αλλά πολύ μακροπρόθεσμα συνήθως. Μέχρι και το το τέλος του 20ου αιώνα αποτελούσε καθαρά κρατική υπόθεση. Πλέον η τεχνολογική εξέλιξη, η ευκολία πρόσβασης στη διαστημική τεχνολογία και το πολύ χρήμα έχουν δώσει τη δυνατότητα και στην ιδιωτική πρωτοβουλία να στηρίξει τέτοιες εξορμήσεις. Η ΕΕ σχεδιάζει να δώσει κίνητρα στον ιδιωτικό τομέα για να αναπτυχθεί η ευρωπαϊκή διαστημική δραστηριότητα. Έτσι κι αλλιώς, μιλάμε για το τελευταίο σύνορο, ένα «σύνορο» με ανεξάντλητες δυνατότητες και περιθώρια, ανεξερεύνητο στην πραγματικότητα, που εποφθαλμιούν πολλοί διεθνείς παίκτες.