Πριν από 10 ημέρες οι περισσότεροι πίστευαν ότι οι τράπεζες είχαν ανακάμψει μετά τον εφιάλτη της οικονομικής κρίσης το 2007-09. Τώρα είναι σαφές ότι εξακολουθούν να έχουν τη δύναμη να δημιουργούν πανικό που προκαλεί... εγκεφαλικά.
Η «τρελή πορεία» της Silicon Valley Bank στις 9 Μαρτίου οδήγησε σε φυγή καταθέσεων ύψους 42 δισ. δολαρίων σε μία ημέρα. Η SVB ήταν μόνο μία από τις τρεις αμερικανικές τράπεζες που κατέρρευσαν σε διάστημα μιας εβδομάδας. Οι ρυθμιστικές αρχές των ΗΠΑ εργάστηκαν μανιωδώς το Σαββατοκύριακο για να επινοήσουν ένα σχέδιο διάσωσης. Ακόμα κι έτσι, όμως, οι πελάτες αναγκάζονται για ακόμα μία φορά να ανησυχήσουν εάν τα χρήματά τους είναι ασφαλή.
Όπως εξηγεί σε λεπτομερή ανάλυσή του ο Economist, οι επενδυτές έχουν τρομάξει. Σχεδόν 229 δισεκατομμύρια δολάρια έχουν εξαλειφθεί από την αξία των τραπεζών της Αμερικής μέχρι στιγμής αυτόν τον μήνα, πτώση που φτάνει σε ποσοστό το 17%. Οι αποδόσεις των ομολόγων έχουν πέσει και οι αγορές εκτιμούν τώρα ότι η Federal Reserve θα αρχίσει να μειώνει τα επιτόκια το καλοκαίρι. Οι τιμές των μετοχών των τραπεζών στην Ευρώπη και την Ιαπωνία έχουν επίσης βυθιστεί. Η Credit Suisse, η οποία αντιμετωπίζει άλλα δεινά, είδε τη μετοχή της να υποχωρεί κατά 24% στις 15 Μαρτίου και την επομένη αναζήτησε υποστήριξη της ρευστότητάς της από την ελβετική κεντρική τράπεζα. Δεκατέσσερα χρόνια μετά την οικονομική κρίση, τα ερωτήματα στροβιλίζονται για άλλη μία φορά σχετικά με το πόσο εύθραυστες είναι οι τράπεζες και εάν οι ρυθμιστικές αρχές έχουν αιφνιδιαστεί και πάλι.
Η κατάρρευση της SVB ανέδειξε έναν υποτιμημένο αλλά προϋπάρχοντα κίνδυνο
Η ταχύτατη κατάρρευση της SVB έχει αναδείξει έναν υποτιμημένο κίνδυνο εντός του συστήματος. Όταν τα επιτόκια ήταν χαμηλά και οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων υψηλές, η τράπεζα της Καλιφόρνια συγκέντρωσε πολλά μακροπρόθεσμα ομόλογα. Στη συνέχεια, η Fed αύξησε τα επιτόκια με τον πιο απότομο ρυθμό εδώ και τέσσερις δεκαετίες, οι τιμές των ομολόγων έπεσαν και η τράπεζα υπέστη τεράστιες απώλειες.
Οι κανόνες κεφαλαίου της Αμερικής δεν απαιτούν από τις περισσότερες τράπεζες να λογοδοτούν για την πτώση της τιμής των ομολόγων που σκοπεύουν να κρατήσουν μέχρι τη λήξη τους. Μόνο οι πολύ μεγάλες τράπεζες πρέπει να γνωστοποιούν στην αγορά όλα τα ομόλογά τους που είναι διαθέσιμα για διαπραγμάτευση. Όμως, όπως ανακάλυψε η SVB, εάν μια τράπεζα πλήττεται και πρέπει να πουλήσει ομόλογα, οι μη αναγνωρισμένες ζημίες γίνονται πραγματικές.
Σε ολόκληρο το τραπεζικό σύστημα της Αμερικής, αυτές οι μη αναγνωρισμένες απώλειες είναι τεράστιες: 620 δισεκατομμύρια δολάρια στο τέλος του 2022, που ισοδυναμούν με περίπου το ένα τρίτο των συνδυασμένων κεφαλαίων των τραπεζών της Αμερικής. Ευτυχώς, άλλες τράπεζες είναι πολύ πιο μακριά από το χείλος του γκρεμού από ό,τι η SVB. Όμως η αύξηση των επιτοκίων έχει καταστήσει το σύστημα ευάλωτο.
Η οικονομική κρίση του 2007-09 ήταν αποτέλεσμα αλόγιστων δανειοδοτήσεων και κατάρρευσης της αγοράς κατοικιών. Ως εκ τούτου, οι κανονισμοί μετά την κρίση προσπάθησαν να περιορίσουν τον πιστωτικό κίνδυνο και να εξασφαλίσουν ότι οι τράπεζες κατέχουν περιουσιακά στοιχεία που θα έχουν σίγουρα αγοραστές. Ενθάρρυναν τις τράπεζες να αγοράσουν κρατικά ομόλογα, αλλά τελικά τίποτα δεν είναι πιο εύκολο να πουληθεί σε μια κρίση από τα ομόλογα.
Τα πολλά χρόνια χαμηλού πληθωρισμού και επιτοκίων σημαίνουν ότι λίγοι σκέφτηκαν πώς θα υπέφεραν οι τράπεζες εάν ο κόσμος άλλαζε και τα μακροπρόθεσμα ομόλογα έπεφταν σε αξία. Αυτή η ευπάθεια επιδεινώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, καθώς οι καταθέσεις πλημμύρισαν στις τράπεζες και η Fed διοχέτευσε μετρητά στο σύστημα. Πολλές τράπεζες χρησιμοποίησαν τις καταθέσεις για να αγοράσουν μακροπρόθεσμα ομόλογα και τίτλους με κρατική εγγύηση ενυπόθηκων δανείων.
Τα δύο προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι τράπεζες
Μπορεί κάποιος να πιστεύει ότι οι μη πραγματοποιηθείσες απώλειες δεν έχουν σημασία. Ένα πρόβλημα είναι ότι η τράπεζα έχει αγοράσει το ομόλογο με χρήματα κάποιου άλλου, συνήθως με κατάθεση. Η διατήρηση ενός ομολόγου μέχρι τη λήξη του απαιτεί την αντιστοίχιση του με τις καταθέσεις και καθώς τα επιτόκια αυξάνονται, ο ανταγωνισμός για τις καταθέσεις εντείνεται.
Στις μεγαλύτερες τράπεζες, όπως η JPMorgan Chase ή η Bank of America, οι πελάτες είναι σταθεροί, επομένως τα αυξανόμενα επιτόκια τείνουν να αυξάνουν τα κέρδη τους, χάρη στα δάνεια κυμαινόμενου επιτοκίου. Αντίθετα, οι περίπου 4.700 μικρές και μεσαίες τράπεζες με συνολικό ενεργητικό 10,5 τρισεκατομμύρια δολάρια πρέπει να πληρώσουν περισσότερο τους καταθέτες για να τους εμποδίσουν να αποσύρουν τα χρήματά τους. Αυτό συμπιέζει τα περιθώρια κέρδους τους, κάτι που εξηγεί γιατί οι τιμές των μετοχών ορισμένων τραπεζών έχουν πέσει.
Το άλλο πρόβλημα επηρεάζει τράπεζες όλων των μεγεθών. Σε μια κρίση, οι κάποτε πιστοί καταθέτες θα μπορούσαν να φύγουν, αναγκάζοντας την τράπεζα να καλύψει τις εκροές καταθέσεων πουλώντας περιουσιακά στοιχεία. Αν συμβεί αυτό, οι απώλειες της τράπεζας θα κρυσταλλωθούν. Το «μαξιλαράκι» του κεφαλαίου μπορεί να φαίνεται παρήγορο σήμερα, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της ουσίας του θα γινόταν ξαφνικά μια λογιστική ουτοπία.
«Δίκοπο μαχαίρι» η αντίδραση της Fed στην κατάρρευση της SVB
Αυτή η ανησυχητική προοπτική εξηγεί γιατί η Fed ενήργησε τόσο δραματικά το περασμένο Σαββατοκύριακο. Από τις 12 Μαρτίου είναι έτοιμη να εξασφαλίσει τα δάνεια έναντι των τραπεζικών ομολόγων. Ενώ παλαιότερα επέβαλε κούρεμα στην αξία των εξασφαλίσεων, τώρα θα προσφέρει δάνεια μέχρι την ονομαστική αξία των ομολόγων. Με ορισμένα μακροπρόθεσμα ομόλογα, αυτό μπορεί να είναι περισσότερο από 50% πάνω από την αγοραία αξία. Δεδομένου αυτού του «μεγάλου δώρου», είναι σχεδόν αδύνατο οι μη πραγματοποιηθείσες απώλειες στα ομόλογα μιας τράπεζας να προκαλέσουν κατάρρευση. Και αυτό σημαίνει ότι οι καταθέτες της τράπεζας δεν έχουν λόγο να σπεύσουν σε φυγή.
Η Fed δικαίως θέλει να δανείζει έναντι καλών εξασφαλίσεων για να σταματήσει τη φυγή. Αλλά τόσο «εύκολοι» όροι έχουν κόστος. Δημιουργώντας την προσδοκία ότι η Fed θα αναλάβει τους κινδύνους των επιτοκίων σε μια κρίση, ενθαρρύνει τις τράπεζες να συμπεριφέρονται απερίσκεπτα. Το πρόγραμμα έκτακτης ανάγκης υποτίθεται ότι θα διαρκέσει μόνο για ένα χρόνο, αλλά, ακόμη και μετά τη λήξη του, οι τράπεζες που ανταγωνίζονται για καταθέσεις θα αναζητήσουν υψηλές αποδόσεις αναλαμβάνοντας υπερβολικούς κινδύνους. Ορισμένοι καταθέτες, γνωρίζοντας ότι η Fed έχει παρέμβει μια φορά, δεν θα έχουν πολλούς λόγους να κάνουν διάκριση μεταξύ καλών και κακών κινδύνων.
Ως εκ τούτου, οι ρυθμιστικές αρχές πρέπει να χρησιμοποιήσουν το ερχόμενο διάστημα για να κάνουν το σύστημα ασφαλέστερο. Ένα βήμα είναι να αφαιρεθούν πολλές από τις περίεργες εξαιρέσεις που ισχύουν για τις μεσαίου μεγέθους τράπεζες, ορισμένες από τις οποίες ήταν αποτέλεσμα των κανόνων μετά την κρίση που ανατράπηκαν εν μέσω πολλών λόμπι το 2018 και το 2019. Η διάσωση των καταθετών της SVB καταδεικνύει ότι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πιστεύουν ότι τέτοιες τράπεζες εγκυμονούν συστημικούς κινδύνους. Αν ναι, θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τους ίδιους λογιστικούς κανόνες και κανόνες ρευστότητας με τις μεγάλες τράπεζες -όπως γίνεται στην Ευρώπη- και θα πρέπει να υποβάλουν στη Fed τα σχέδιά τους για την ομαλή επίλυση των προβλημάτων, εάν αποτύχουν. Στην πραγματικότητα, αυτό θα τις ανάγκαζε να αυξήσουν τα αποθέματα ασφαλείας τους.
Εν αναμονή για τα μέτρα που θα «σώσουν» τράπεζες και καταθέτες
Οι ρυθμιστικές αρχές σε όλο τον κόσμο πρέπει επίσης να οικοδομήσουν ένα καθεστώς που θα αναγνωρίζει τους κινδύνους από την αύξηση των επιτοκίων. Μια τράπεζα με μη πραγματοποιηθείσες ζημίες θα διατρέχει μεγαλύτερο κίνδυνο αποτυχίας κατά τη διάρκεια μιας κρίσης από μια τράπεζα χωρίς τέτοιες ζημίες. Ωστόσο, αυτή η διαφορά δεν αντανακλάται στις κεφαλαιακές απαιτήσεις.
Μια ιδέα είναι να πραγματοποιηθούν στρες τεστ για το τι θα μπορούσε να συμβεί στο «μαξιλάρι ασφαλείας» μιας τράπεζας εάν τα χαρτοφυλάκια ομολόγων της σημστοδοτούνταν στην αγορά και εάν τα επιτόκια αυξάνονταν περαιτέρω. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα μπορούσαν στη συνέχεια να εξετάσουν εάν με αυτό το μέτρο το σύστημα έχει αρκετό κεφάλαιο.
Οι τραπεζίτες θα μισήσουν την ιδέα των ακόμη περισσότερων κεφαλαιακών αποθεμάτων και τη θέσπιση κανόνων. Αλλά τα κέρδη από την ασφάλεια είναι τεράστια. Οι καταθέτες και οι φορολογούμενοι από τη Silicon Valley μέχρι την Ελβετία έχουν έρθει αντιμέτωποι με έναν τεράστιο τρόμο. Δεν θα έπρεπε να ζουν με τον φόβο και την ευθραυστότητα που πίστευαν ότι έχει περάσει στην ιστορία εδώ και χρόνια.