Εδώ και ενάμιση χρόνο η πανδημία του νέου κορωνοϊού σαρώνει τον πλανήτη.
Κι εκεί που νομίζει κανείς ότι ο φονικός κορωνοϊός έχει νικηθεί, αναδύεται μια νέα παραλλαγή, πιο λοιμογόνος από την προηγούμενη. Ωστόσο, ήδη διακρίνονται τα πρώτα σημάδια ότι η πανδημία οδεύει προς το τέλος της, καθώς ο αριθμός των εμβολιασμένων ανά την υφήλιο ξεπερνά τα τρία δισ.
Το μόνο σίγουρο, πάντως, είναι ότι η τελευταία φάση της υγειονομικής κρίσης θα είναι παρατεταμένη και οδυνηρή κι ο κόσμος που θα αναδυθεί μετά το τέλος της θα είναι διαφορετικός, όπως διαπιστώνεται και στον «δείκτη κανονικότητας», που δημοσιεύει ο Economist.
Δείκτης κανονικότητας και πανδημία
Ο δείκτης αυτός τοποθετεί την προπανδημική κανονικότητα στο 100 και καταγράφει τρεις άξονες δραστηριότητας: τα ταξίδια-μετακινήσεις, τον ελεύθερο χρόνο για ψυχαγωγία, πολιτιστικές και αθλητικές δραστηριότητες, καθώς και την εμπορική δραστηριότητα σε 50 χώρες του πλανήτη (η Ελλάδα δεν περιλαμβάνεται σ’ αυτές) που αντιπροσωπεύουν τα δύο τρίτα του πληθυσμού του (76%) και το 90% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Ο δείκτης αυτός έπεσε στο 80 τον Μάρτιο του 2020, καταβαραθρώθηκε στη συνέχεια στο 35 (το χαμηλότερο επίπεδό του) καθώς η πανδημία εξαπλώθηκε παγκοσμίως, ενώ από πέρυσι τον Ιούλιο κυμαίνεται γύρω στο 60. Σήμερα βρίσκεται στο 66 (παγκόσμιος μέσος όρος), πράγμα που υποδηλώνει ότι έχει καλυφθεί το μισό χαμένο έδαφος από άποψη επιστροφής στην κανονικότητα. Οι ΗΠΑ έχουν δείκτη 73, η Ευρωπαϊκή Ένωση 71 και η Αυστραλία 70. Πιο κοντά στην κανονικότητα βρίσκονται κατά σειρά το Χονγκ Κονγκ (96,3), η Νέα Ζηλανδία (87,8), το Πακιστάν (84,4), η Νιγηρία (84,1) και η Ουκρανία (83,6). Το Ισραήλ, με το πολύ προχωρημένο πρόγραμμα εμβολιασμών, αξιολογείται στην ένατη θέση με 80,4.
Ωστόσο, τα πλήγματα από την πανδημία παραμένουν ορατά σε πολλές χώρες, όπως π.χ. στη Μαλαισία, που έχει τη χειρότερη επίδοση στο δείκτη του Economist και βιώνει ένα νέο κύμα κρουσμάτων έξι φορές φονικότερο από εκείνο του περασμένου Ιανουαρίου κυρίως επειδή έχει μείνει πίσω στο εμβολιαστικό της πρόγραμμα. Στις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, που αντιμετωπίζουν ένα νέο φονικό ξέσπασμα, μόλις το 2,4% του πληθυσμού ηλικίας άνω των 12 ετών έχει κάνει μία δόση εμβολίου κατά του κορωνοϊού. Κι ακόμη και στις ΗΠΑ, όπου διαπιστώνεται σημαντική πτώση των κρουσμάτων και των θανάτων λόγω του κορωνοϊού μετά το μαζικό εμβολιασμό, μόνον το 30% των κατοίκων του Μισισιπή και της Αλαμπάμα έχουν κάνει και τις δύο δόσεις.
Οι καθυστερήσεις
στις εμβολιαστικές εκστρατείες και ο
κίνδυνος των νέων παραλλαγών του
κορωνοϊού
Αν και αναμένεται να παραχθούν φέτος περίπου 11 δισ. δόσεις εμβολίων παγκοσμίως, θα περάσουν μήνες μέχρι να φθάσουν τα εμβόλια στους πολίτες κι ακόμη περισσότερο αν οι πλούσιες χώρες δεν αυξήσουν τις δωρεές εμβολίων και κρατούν για λογαριασμό τους μεγάλες ποσότητες σε περίπτωση που τις χρειαστούν. Το πρόβλημα των καθυστερήσεων στις εμβολιαστικές εκστρατείες επιδεινώνουν οι νέες παραλλαγές του κορωνοϊού. Η Δέλτα, που πρωτοεντοπίστηκε στην Ινδία, είναι κατά 60% πιο μεταδοτική σε σχέση με την παραλλαγή Άλφα και δύο με τις φορές πιο λοιμογόνος σε σχέση με το στέλεχος που είχε πρωτοανακαλυφθεί στην Ουχάν της Κίνας, απειλώντας αποτελώντας τη μεγαλύτερη απειλή στη μάχη για την εξάλειψη της πανδημίας στις ΗΠΑ και πολλές χώρες του πλανήτη. Τα κρούσματα εξαπλώνονται τόσο γρήγορα που σύντομα μπορεί να ξεμείνουν τα νοσοκομεία από κλίνες, ενίοτε και οξυγόνο, ακόμη και σε κράτη, όπου έχει εμβολιαστεί το 30% του πληθυσμού. Οι παραλλαγές που επικρατούν σήμερα εξαπλώνονται ακόμη και μεταξύ των εμβολιασμένων, αν και μέχρι στιγμής τα εμβόλια διατηρούν την αποτελεσματικότητά τους στην αποτροπή των σοβαρών περιστατικών και των θανάτων, μολονότι ουδείς μπορεί να είναι σίγουρος ότι αυτό θα ισχύει και με κάποιο στέλεχος του SARS-CoV-2 που θα αναδυθεί στο μέλλον.
Αχτίδες αισιοδοξίας
Τίποτε εξ’ αυτών, βέβαια, σημειώνει σε ανάλυσή του ο Economist, δεν αλλάζει το γεγονός ότι η πανδημία κάποια στιγμή θα υποχωρήσει αν και ο κορωνοϊός πιθανότατα θα επιβιώσει. Ήδη η Covid-19 μετατρέπεται ταχύτατα σε μη φονική νόσο για τους πλήρως εμβολιασμένους κι εκείνους που έχουν πρόσβαση σε νέες θεραπείες.
Στη Βρετανία επί παραδείγματι το ποσοστό θνησιμότητας για τους μολυσμένους κυμαίνεται τώρα στο 0,1%, περίπου στα ίδια επίπεδα με εκείνο της εποχικής γρίπης. Kι αν εμφανιστεί κάποια ανθεκτική παραλλαγή, δεν θα αργήσουν να δημιουργηθούν νέα εμβόλια, αλλά δεν θα λείψουν οι κρίσεις μεταξύ πλούσιων χωρών, όπου θα αφθονούν τα εμβόλια και οι θεραπείες, και των υπολοίπων.
Αλλαγές που έφερε η πανδημία και θα μείνουν
Κάποιες από τις αλλαγές που επέφερε η πανδημία στις συμπεριφορές μας θα διατηρηθούν. Όπως φαίνεται μέχρι στιγμής η κληρονομία της Covid-19 θα ακολουθήσει τα μοτίβα που καθόρισαν προηγούμενες πανδημίες. Ο εξέχων ερευνητής του φημισμένου αμερικανικού Πανεπιστημίου Γιέλ, δρ Νίκολας Χρηστάκης εντοπίζει τρεις βασικές αλλαγές:
- η συλλογική απειλή ενισχύει την αύξηση της κρατικής εξουσίας
- η ανατροπή της καθημερινότητας οδηγεί σε αναζήτηση νοήματος στη ζωή
- η εγγγύτητα του θανάτου οδηγεί σε αυξημένες προφυλάξεις όσο μαίνεται η πανδημία, αλλά δίνει ώθηση αναστροφή των κοινωνικών τάσεων, με περισσότερες κοινωνικές συναναστροφές, ενδεχόμενη απομάκρυνση από τη θρησκεία και σεξουαλική απελευθέρωση, όταν αυτή περάσει.
Και κάθε μία από τις αλλαγές αυτές θα σημαδέψει με τον δικό της τρόπο την κοινωνία. Όταν οι πολίτες πλούσιων κρατών κλείστηκαν στα σπίτια τους στη διάρκεια των lockdown, οι κυβερνήσεις ήταν αυτές που όριζαν τους κανόνες, αποτελούσαν πηγή μετρητών, ήταν η βασική πηγή πληροφόρησης και πάροχοι των εμβολίων. Και προς έκπληξή τους οι πολιτικοί που αποφάσισαν περιορισμό των ατομικών ελευθεριών ανακάλυψαν ότι οι περισσότεροι πολίτες τους επικρότησαν τις αποφάσεις τους. Η ακαδημαϊκή κουβέντα για το κατά πόσον έπρεπε να επιβληθούν lockdown, συνεχίζεται, αλλά η ήδη βλέπουμε τα δείγματα της διόγκωσης του κράτους, όπως φαίνεται και από τα σχέδια δαπανών της κυβέρνησης του Τζο Μπάιντεν στις ΗΠΑ για την ανάκαμψη της οικονομίας. Ανεξάρτητα από τη φύση του προβλήματος – αν αφορά δηλαδή στις ανισότητες, την επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης ή π.χ. την ασφάλεια των τροφοδοτικών αλυσίδων – προτιμητέα λύση φαίνεται πως είναι μια μεγαλύτερη, πιο δραστήρια κυβέρνηση.
Παράλληλα υπάρχουν ενδείξεις για μια νέα αναζήτηση του νοήματος της ζωής λόγω της πανδημίας, που ενισχύει τη μετατόπιση προς τις πολιτικές ταυτότητας τόσο στη Δεξιά όσο και στην Αριστερά, αλλά πηγαίνει ακόμη βαθύτερα. Σχεδόν ένας τους πέντε πολίτες στην Ιταλία και την Ολλανδία είπαν στο ινστιτούτο δημοσκοπήσεων Pew ότι η πανδημία ενίσχυσε τη θρησκευτικότητα στις χώρες τους, ενώ στην Ισπανία και στον Καναδά δύο στους πέντε είπαν ότι στη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης ενισχύθηκαν οι οικογενειακοί δεσμοί.
Η πανδημία επηρέασε και τον ελεύθερο χρόνο, αυξάνοντάς τον κατά περίπου 15%, όπως δήλωσαν οι ερωτηθέντες. Παρατηρείται και μια στροφή στην ανάγνωση και συγγραφή βιβλίων με μιντιακές εταιρείες να φοβούνται μια «ύφεση προσοχής». Κάποιες τάσεις θα αποδειχθούν πρόσκαιρες, άλλες όμως θα μείνουν. Πολλοί μπορούν να αποφασίσουν ότι θέλουν να ξεφύγουν από την προ πανδημίας σκληρή δουλειά. Στη Βρετανία τον περασμένο χρόνο αυξήθηκαν κατά 21% οι αιτήσεις εγγραφής σε ιατρικές σχολές. Στις ΗΠΑ η δημιουργία νέων επιχειρήσεων είναι στα υψηλότερα επίπεδα από το 2004, που τηρούνται τα σχετικά αρχεία. Ένας στους τρειας Αμερικανούς, που μπορούν να εργαστούν από το σπίτι, θέλουν να το κάνουν ολόκληρη την εβδομάδα. Ορισμένες επιχειρήσεις καλούν πίσω στα γραφεία τους τους εργαζόμενους, άλλες προσπαθούν να τους δελεάσουν.
Ερωτηματικό παραμένει κατά πόσο όλες οι δραστηριότητες θα επιστρέψουν στην προηγούμενη κανονικότητα. Μετά την πανδημία της ισπανικής γρίπης πριν από έναν αιώνα, διαπιστώθηκε μια έκρηξη δραστηριοτήτων σχεδόν σε όλους τους τομείς, από τη σεξουαλική απελευθέρωση μέχρι τις Τέχνες και τη δίψα για ταχύτητα. Αυτή τη φορά τα νέα σύνορα μπορεί να ποικίλουν από τα διαστημικά ταξίδια μέχρι την τεχνητή νοημοσύνη και τη γενετική μηχανική. Ακόμη και προ πανδημίας η ψηφιακή επανάσταση, η κλιματική αλλαγή και η άνοδος της Κίνας φαίνονταν να επιφέρουν το τέλος της δυτικής ηγεμονίας στην μεταπολεμική παγκόσμια τάξη κι η πανδημία του κορωνοϊού θα επισπεύσει αυτή τη μεταμόρφωση, καταλήγει η ανάλυση του Economist.