Η Μέση Ανατολή πιθανότατα θα παραμείνει ψηλά στην ατζέντα του Ντόναλντ Τραμπ στον βαθμό που μπορεί κανείς να αντλήσει συμπεράσματα από την προηγούμενη θητεία του στον Λευκό Οίκο.
Ο Τραμπ είχε γράψει ιστορία μετά την ορκωμοσία του, τον Ιανουάριο του 2017, όταν επέλεξε τη Σαουδική Αραβία ως προορισμό για το πρώτο ταξίδι του ως προέδρου των ΗΠΑ στο εξωτερικό, επιχειρώντας να μεσολαβήσει για μια «συμφωνία του αιώνα» μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστινίων. Ενίσχυσε, έτσι, την περιφερειακή ολοκλήρωση του εβραϊκού κράτους και ενέτεινε σε σημαντικό βαθμό την πίεση στο Ιράν.
Νέο τοπίο στη Μέση Ανατολή για τον Τραμπ
Αλλά από το 2021 που ο Τραμπ αποχώρησε από το Οβάλ Γραφείο, η Μέση Ανατολή έχει αλλάξει σημαντικά και όλοι οι περιφερειακοί παράγοντες παρακολουθούν εκ του σύνεγγυς πώς θα πλοηγηθεί ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ σε αυτές τις αλλαγές. «Η ιστορική σας επιστροφή στον Λευκό Οίκο προσφέρει μια νέα αρχή για την Αμερική και μια ισχυρή επαναδέσμευση στη μεγάλη συμμαχία μεταξύ του Ισραήλ και της Αμερικής. Πρόκειται για τεράστια νίκη!» έγραψε χθες σε ανάρτησή του στο Χ ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου.
Όμως, και τα αραβικά κράτη του Κόλπου έσπευσαν να χαιρετίσουν τη νίκη του Τραμπ, προσβλέποντας σε συνεργασία. Ο βασιλιάς της Σαουδικής Αραβίας, Σαλμάν μπιν Αμπντουλαζίζ αλ Σαούντ, και ο πρίγκιπας διάδοχος Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν συνεχάρησαν τον εκλεγμένο πρόεδρο, ενώ τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα δήλωσαν: «Τα ΗΑΕ και οι ΗΠΑ είναι ενωμένα από τη διαρκή εταιρική μας σχέση, που βασίζεται στις κοινές φιλοδοξίες για πρόοδο».
Το Ιράν υποβάθμισε τη σημασία της εκλογής Τραμπ, λέγοντας ότι δεν υπάρχει «καμία σημαντική διαφορά» αναφορικά με το ποιος θα γίνει πρόεδρος στις ΗΠΑ, όπως μετέδωσαν τα κρατικά μέσα ενημέρωσης στην Τεχεράνη. Ειδικότερα, η εκπρόσωπος της κυβέρνησης σημείωσε ότι «οι γενικές πολιτικές των ΗΠΑ και του Ιράν παραμένουν αμετάβλητες».
Πώς όμως θα μπορούσε να επηρεάσει η εκλογή Τραμπ τις χώρες της Μέσης Ανατολής; Απάντηση στο ερώτημα επιχειρεί να δώσει σε άρθρο του το CNN.
Ισραήλ και Παλαιστίνιοι και η στάση του Τραμπ
Σύμφωνα με αναλυτές, πιθανότατα θα βρίσκεται ψηλά στην κορυφή της ατζέντας του Τραμπ για τη Μέση Ανατολή ο τερματισμός των πολέμων στη Λωρίδα της Γάζας και στον Λίβανο, καθώς και η ενσωμάτωση του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή.
«Ο Νετανιάχου θα αντιμετωπίσει έναν πολύ πιο σκληρό πρόεδρο απ' ό,τι έχει συνηθίσει. Θεωρώ δηλαδή ότι ο Τραμπ δεν θα ανεχόταν τους πολέμους με τον τρόπο που γίνονται», δήλωσε ο Μουσταφά Μπαργούτι, επικεφαλής της Παλαιστινιακής Εθνικής Πρωτοβουλίας. Πρόσθεσε, ωστόσο, πως για τους Παλαιστίνιους δεν θα έχει μεγάλη διαφορά «επειδή και οι δύο κυβερνήσεις ήταν εντελώς προκατειλημμένες» υπέρ του Ισραήλ.
Ο Τραμπ δεν θέλει αυτούς τους πολέμους «ως φλέγον ζήτημα στο Γραφείο του», όταν θα ορκιστεί στις 20 Ιανουαρίου του 2025. «Θα πει: τελειώστε το, δεν το χρειάζομαι αυτό», δήλωσε στο CNN ο Ισραηλινός πρώην διπλωμάτης Άλον Πίνκας, προσθέτοντας ότι ο Τραμπ πιθανότατα θα ζητήσει από τον Νετανιάχου να «ανακοινώσει τη νίκη» και στη συνέχεια να κλείσει μια συμφωνία μέσω διαμεσολαβητών.
Στη διάρκεια της προεκλογικής του καμπάνιας ο Τραμπ δεν διευκρίνισε πώς θα προσεγγίσει τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς ή πώς η πολιτική του θα διαφέρει από εκείνη του Τζο Μπάιντεν. Τον Απρίλιο ο Τραμπ είπε ότι το Ισραήλ πρέπει «να τελειώσει αυτό που άρχισε» και «να το κάνει γρήγορα», σημειώνοντας πως «χάνει τον πόλεμο των δημοσίων σχέσεων» εξαιτίας των εικόνων που έρχονται από τη Γάζα.
Για τον Πίνκας, ο Τραμπ «δεν δίνει δεκάρα για το παλαιστινιακό ζήτημα». Αναφέρει ότι στην πρώτη θητεία του δεν αξιοποίησε την επιρροή του για την υλοποίηση της μακροχρόνιας υποστήριξης των ΗΠΑ για την ίδρυση ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους, λέγοντας ότι θα ήθελε τη λύση «που θέλουν και οι δύο πλευρές». Για τον Μπαργούτι υπάρχει φόβος ότι ο Τραμπ ίσως επιτρέψει στο Ισραήλ να προσαρτήσει τμήματα της κατεχόμενης Δυτικής Όχθης, κάτι που θα σήμαινε «το τέλος της λύσης των δύο κρατών».
Στην πρώτη θητεία του ο Τραμπ έκανε αρκετά βήματα υπέρ του Ισραήλ. Το 2017 αναγνώρισε την Ιερουσαλήμ ως την πρωτεύουσά του, ανατρέποντας μια αμερικανική πολιτική δεκαετιών. Αναγνώρισε, επίσης, την κυριαρχία του Ισραήλ στα Υψίπεδα του Γκολάν, τα οποία είχε καταλάβει από τη Συρία στον πόλεμο του 1967. Ωστόσο, παρότι ο Τραμπ έχει συχνά ισχυριστεί πως είναι ο πιο φιλοϊσραηλινός πρόεδρος στη σύγχρονη Ιστορία, και μάλιστα έχει διαφημίσει τη στενή και προσωπική του σχέση με τον Νετανιάχου, οι δεσμοί μεταξύ των δύο ηγετών δεν ήταν πάντα φιλικοί.
Το 2021 ο Τραμπ κατηγόρησε τον Νετανιάχου για προδοσία, επειδή ο Ισραηλινός πολιτικός συνεχάρη τον Μπάιντεν για τη νίκη του στις προεδρικές εκλογές. Λίγο μετά την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου του 2023 ο Τραμπ επέκρινε τον Νετανιάχου και τις ισραηλινές υπηρεσίες πληροφοριών ότι ήταν απροετοίμαστοι, ισχυριζόμενος πως η επίθεση δεν θα είχε γίνει αν εκείνος ήταν πρόεδρος των ΗΠΑ.
Προσδοκίες στο Ισραήλ για επέκταση των Συμφωνιών του Αβραάμ
Ο βουλευτής του κόμματος Λικούντ -του Νετανιάχου- Μπόαζ Μπίσμουθ δήλωσε στο CNN ότι η εκλογή Τραμπ «ήρθε την κατάλληλη στιγμή» για να δώσει την ευκαιρία να επεκταθούν οι «Συμφωνίες του Αβραάμ», καθώς πλησιάζει το τέλος των πολέμων στη Λωρίδα της Γάζας και στον Λίβανο.
Οι Συμφωνίες του Αβραάμ, ένα σύνολο συμφωνιών που διευκολύνθηκαν από την πρώτη κυβέρνηση του Τραμπ και με τις οποίες το Ισραήλ εξομάλυνε τις σχέσεις του με τέσσερα αραβικά κράτη, έθεσαν σε δεύτερη μοίρα τις προοπτικές ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους, είπε. «Όταν τελειώσει ο πόλεμος θα χρειαστεί μια πραγματική επανεκκίνηση στη Μέση Ανατολή» και ο Τραμπ αποτελεί το καλύτερο πρόσωπο για να φέρει μια «νέα Μέση Ανατολή», πρόσθεσε ο Μπίσμουθ.
Για τον πολιτικό στρατηγικό αναλυτή Ναντάβ Στράουχλερ, που έχει συνεργαστεί στενά με τον Νετανιάχου, η εκλογή του Τραμπ στέλνει ένα μήνυμα στους εχθρούς του Ισραήλ στο Ιράν. Ο Ισραηλινός πρωθυπουργός είναι επίσης πιθανότατα ενθαρρυμένος στο εσωτερικό, μία ημέρα αφότου απέπεμψε τον υπουργό Άμυνας Ιωάβ Γκάλαντ μετά από μήνες συγκρούσεων σχετικά με την εσωτερική πολιτική και τις πολεμικές προσπάθειες του Ισραήλ.
Ο Τραμπ «θα υπολογίσει τις επόμενες κινήσεις του ενδεχομένως διαφορετικά απ' ό,τι θα έκανε αν είχε εκλεγεί η Χάρις», δήλωσε ο Στράουχλερ, προσθέτοντας ότι, λόγω του απρόβλεπτου χαρακτήρα του, ο εκλεγμένος πρόεδρος ίσως ασκήσει μεγαλύτερη πίεση στο Ισραήλ ώστε να τερματίσει τους πολέμους που διεξάγει στη Γάζα και στον Λίβανο, ενδεχομένως για να επικεντρωθούν εκ νέου οι προσπάθειες στην αντιμετώπιση του Ιράν.
Σε δύσκολη θέση το Ιράν
Η επόμενη τετραετία ίσως αποτελέσει τη μεγαλύτερη δοκιμασία για την Ισλαμική Δημοκρατία από την ίδρυσή της το 1979, εκτιμούν ειδικοί, με τον Τραμπ πιθανότατα να επιστρέφει στην πολιτική άσκησης «μέγιστης πίεσης» στο Ιράν, όπως στην πρώτη θητεία του, μια πίεση που ενέτεινε την απομόνωση της Τεχεράνης και βύθισε την οικονομία της.
Ο Τραμπ, ο οποίος κομπάζει ότι είναι αριστοτέχνης στο κλείσιμο συμφωνιών, δεν κατάφερε να μετριάσει την επιρροή της Τεχεράνης στη Μέση Ανατολή, μολονότι απέσυρε τις ΗΠΑ από τη διεθνή συμφωνία του 2015 για τον περιορισμό του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος, επέβαλε νέες κυρώσεις στο καθεστώς των μουλάδων και εξουδετερώθηκε -με διαταγή του- ο στρατηγός Κασέμ Σουλεϊμανί, που επέβλεπε τους δεσμούς του Ιράν με τους πληρεξουσίους του στην περιοχή.
Από το 2021, που αποχώρησε ο Τραμπ από την εξουσία, το Ιράν αύξησε τον εμπλουτισμό ουρανίου, τις εξαγωγές πετρελαίου, την υποστήριξη σε πληρεξουσίους του στην περιοχή και δημιούργησε ένα προηγούμενο με δύο άμεσες επιθέσεις κατά του Ισραήλ. Αλλά, καθώς το τελευταίο συνεχίζει να υποβαθμίζει τις περιφερειακές δυνατότητες της Τεχεράνης πλήττοντας τους πληρεξουσίους της, το Ιράν χάνει σταδιακά τις αποτρεπτικές του δυνάμεις, ενώ αντιμετωπίζει οικονομική αναταραχή και εκτεταμένη εσωτερική δυσαρέσκεια.
«Η Ισλαμική Δημοκρατία εμφανίζεται τόσο εύθραυστη όσο τρομερές είναι οι απειλές εναντίον της», δήλωσε ο Αλί Βαέζ, διευθυντής του Iran Project και ανώτερος σύμβουλος στο International Crisis Group, προσθέτοντας ότι ο 86χρονος Ανώτατος ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ δυσκολεύεται να διαχειριστεί όλες τις κρίσεις που συμβαίνουν ταυτόχρονα.
Σενάριο ισραηλινής επίθεσης σε πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν
Καθώς η Μέση Ανατολή ακροβατεί στα πρόθυρα ενός γενικευμένου πολέμου, με το Ιράν να απειλεί με αντίποινα εντός του μήνα για την πρόσφατη ισραηλινή επίθεση στο έδαφός του, εντείνονται οι ανησυχίες ότι με την εκλογή Τραμπ μπορεί ο Νετανιάχου να ενθαρρυνθεί να διατάξει επίθεση σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις, κάτι το οποίο η κυβέρνηση Μπάιντεν τον είχε προειδοποιήσει να μην κάνει.
«Υπάρχει ένα σενάριο ότι ο Τραμπ θα πει στον Νετανιάχου να... τελειώσει τη δουλειά πριν αναλάβει επίσημα τα καθήκοντά του. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να δούμε μια απότομη κλιμάκωση των εντάσεων τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο, με το Ισραήλ να επιχειρεί να εκμεταλλευτεί το πλεονέκτημά του για να αποδυναμώσει το Ιράν και τον άξονα της αντίστασης πριν αναλάβει ο Τραμπ… Μετά έρχεται ο Τραμπ και παίρνει τα εύσημα ότι είναι ειρηνοποιός», είπε ο Αλί Βαέζ.
Ο ίδιος τόνισε ότι ενδεχομένη αναβίωση από τον Τραμπ της τακτικής άσκησης «μέγιστης πίεσης» στο Ιράν θα μπορούσε να συνδυαστεί με μια πολιτική «μέγιστης υποστήριξης» προς τον ιρανικό λαό με στόχο την αλλαγή καθεστώτος. Κάτι τέτοιο, σημείωσε, θα καθιστούσε απίθανη την επιστροφή των δύο χωρών στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. «Δεν νομίζω ότι θα υπήρχε κανείς στην ομάδα εθνικής ασφάλειας (του Τραμπ) που θα συμμεριζόταν τον στόχο της επίτευξης μιας αμοιβαία επωφελούς συμφωνίας με το ιρανικό καθεστώς», πρόσθεσε.