Ο πάλαι ποτέ ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ αφήνει πίσω του μια βαριά πολιτική κληορονομιά, στη Ρωσία που τον μίσησε και τη Δύση που τον αγάπησε.
Ο τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης πέθανε χθες σε ηλικία 91 ετών, με την Ουάσιγκτον και το Κρεμλίνο να βρίσκονται στις αντίθετες πλευρές του θερμότατου πολέμου του Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ουκρανία, που ξεκίνησε εν μέρει για να εκδικηθεί τη σοβιετική κατάρρευση που επιτάχυνε η διακυβέρνηση του Γκορμπατσόφ, γράφει o Στίβεν Κόλινσον του CNN.
Είναι δύσκολο να συμπυκνώσουμε τι σήμαινε ο Γκορμπατσόφ για τον δυτικό κόσμο τη δεκαετία του 1980, μετά από μια από τις πιο επικίνδυνες περιόδους αντιπαράθεσης μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Μετά από γενιές αυστηρών, εχθρικών, σκληροπυρηνικών και ηλικιωμένων ηγετών του Κρεμλίνου, ήταν νέος, σύγχρονος και φρέσκος-οραματιστής και μεταρρυθμιστής.
Ο Γκορμπατσόφ δημιούργησε μια ξαφνική ελπίδα ότι η πυρηνική αναμέτρηση που στοίχειωσε τον κόσμο στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα δεν θα καταλήξει να καταστρέψει τον πολιτισμό, όπως όλοι φοβόντουσαν. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρίγκαν και η Βρετανίδα αδελφή ψυχή του, Μάργκαρετ Θάτσερ, ήταν οι πιο επιθετικοί από τους ψυχρούς πολεμιστές. Αλλά προς τιμήν τους, συνειδητοποίησαν αυτό που είχε πει κάποτε η Βρετανιδα πρωθυπουργός για τον Σοβιετικό ηγέτη: «Μπορούμε να κάνουμε μπίζνες μαζί».
«Κύριε Γκορμπατσόφ, γκρεμίστε αυτό το τείχος»
Όλοι θυμούνται την ημέρα που ο Ρήγκαν πήγε στο Βερολίνο και με φόντο την Πύλη του Βρανδεμβούργου, παραμορφωμένη από τσιμεντένιο τοίχος μεταξύ Ανατολής και Δύσης, και είπε: «Κύριε Γκορμπατσόφ, γκρεμίστε αυτό το τείχος».
Ήταν μια από τις πιο εμβληματικές στιγμές της σύγχρονης ιστορίας των ΗΠΑ. Εκείνη την εποχή, λίγοι άνθρωποι πίστευαν ότι ήταν δυνατό. Μάλιστα, ορισμένοι από τον Λευκό Οίκο θεώρησαν τα σχόλια υπερβολικά προκλητικά και προσπάθησαν να μεταπείσουν τον Ρίγκαν από το να πει δημόσια. Τελικά όμως, ο Γκορμπατσόφ ουσιαστικά γκρέμισε το τείχος.
Μετά από μια σειρά συνομιλιών για τη μείωση του ελέγχου των πυρηνικών όπλων και συναντήσεων με δυτικούς ηγέτες, ο Γκορμπατσόφ έγινε ήρωας στη Δύση.
Ήταν απόφασή του να μην επέμβει με στρατιωτική δύναμη όταν ξέσπασαν λαϊκές εξεγέρσεις εναντίον των καθεστώτων στα κράτη που μετείχαν του Συμφώνου της Βαρσοβίας, το 1989, που οδήγησαν στην απελευθέρωση της Ανατολικής Ευρώπης, την πτώση του Σιδηρούν Παραπετάσματος, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την επανένωση της Γερμανίας. Αυτό το ξέσπασμα ελευθερίας κληροδότησε 30 χρόνια σχετικής ειρήνης στην Ευρώπη, γράφει ο Στίβεν Κόλινσον.
Είδωλο στη Δύση, παρίας στην πατρίδα του
Αλλά ενώ ήταν θεοποιούνταν στη Δύση, ο Γκορμπατσόφ άρχισε να θεωρείται παρίας στο σπίτι του. Ξεχνιέται συχνά τώρα ότι ο στόχος του δεν ήταν απαραίτητα να διαλύσει την κομμουνιστική Σοβιετική Ένωση, σημειώνει ο αναλυτής.
Από πολλές απόψεις, εξαναγκάστηκε μετά από δεκαετίες οικονομικής παρακμής στο κομμουνιστικό σύστημα και έναν εξαντλητικό αντίκτυπο μιας κούρσας πυρηνικών εξοπλισμών με τη Δύση, υπογραμμίζει ο Κόλινσον.
Αλλά προσπαθώντας να σώσει το σύστημα, πυροδότησε δυνάμεις που το κατέστρεψαν. Μακριά από το να προαναγγέλλει το «τέλος της ιστορίας», όπως λεγόταν συχνά εκείνη την εποχή, η επιρροή του προκάλεσε συνέπειες που θα μπορούσαν να γίνουν αισθητές ακόμα την ημέρα που πέθανε, με τη Μόσχα και τη Δύση να βρίσκονται ξανά σε διαμάχη σε μια ψυχροπολεμικού τύπου.
Οι συνθήκες που έφεραν τον Πούτιν στο τιμόνι της Ρωσίας σήμερα
Στο εσωτερικό, ο Γκορμπατσόφ είχε δύο πρωταρχικές ιδέες, το glasnost (διαφάνεια) και την περεστρόικα (αναδιάρθρωση).
Η ταχεία κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, έφερε ακραίες οικονομικές συνθήκες, αταξία και πλήγμα στην εθνική υπερηφάνεια. Όλα αυτά προστέθηκαν στις συνθήκες που τελικά έκαναν έναν ισχυρό άνδρα όπως ο Πούτιν ελκυστικό για πολλούς Ρώσους.
Τη στιγμή που ο Γκορμπατσόφ αρνήθηκε να στείλει τον Κόκκινο Στρατό στην Ανατολική Ευρώπη για να σώσει το κομμουνιστικό μπλοκ, ο Πούτιν βρισκόταν στην KGB στην Ανατολική Γερμανία και ένιωσε το πλήγμα «λιποταξίας» της Μόσχας. Έφτασε να ζήσει την κατάρρευση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας ως καταστροφή της ιστορίας και μόλις ο Πούτιν ανέλαβε την εξουσία, άρχισε να αποκαθιστά το πληγωμένο ρωσικό εθνικό κύρος.
Τώρα ο κόσμος είναι αντιμέτωπος με έναν ηγέτη στο Κρεμλίνο, ο οποίος σε αντίθεση με τον Γκορμπατσόφ είναι έτοιμος να ξαναφτιάξει τον χάρτη της Ευρώπης με τη βία ακόμα κι αν η αποκατάσταση του Συμφώνου της Βαρσοβίας είναι πέρα από τις δυνατότητές του, με εκατομμύρια στην Ανατολική Ευρώπη να ζουν τώρα ουσιαστικά με την κληρονομιά του Γκορμπατσόφ σε δημοκρατικές, ελεύθερες κοινωνίες, σημειώνει ο αναλυτής του CNN.
Το χάσμα μεταξύ Δύσης και Ανατολής στο πρόσωπο του Γκορμπατσόφ
Η διακυβέρνηση του Γκορμπατσόφ δεν ήταν χωρίς ελαττώματα και από δυτική σκοπιά. Έστειλε τανκς στη Λιθουανία για να συντρίψει τις ελπίδες ανεξαρτησίας στις χώρες της Βαλτικής το 1991, μήνες πριν φύγει από την εξουσία. Και του απαγόρευσαν την είσοδο στην Ουκρανία για πέντε χρόνια αφού είπε ότι υποστήριξε την προσάρτηση της Κριμαίας από τον Πούτιν.
Αλλά μέχρι το τέλος των ημερών του, ο Γκορμπατσόφ κατήγγειλε τις ακρότητες του Πούτιν και ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο προειδοποιώντας για τον κίνδυνο της κατάρρευσης των σχέσεων μεταξύ των δύο κορυφαίων πυρηνικών δυνάμεων του κόσμου, ΗΠΑ και Ρωσίας.
Το ότι θα τον θυμούνται ως γίγαντα στη Δύση και ως παρία στο σπίτι του καταδεικνύει το χάσμα στην κατανόηση και την εμπειρία που δηλητηριάζει ξανά τις σχέσεις Ανατολής-Δύσης.
Ο Γκορμπατσόφ δεν έπαψε ποτέ να θρηνεί την αγαπημένη του σύζυγο, Ράισα, η οποία πέθανε από λευχαιμία το 1999. Τώρα, ακολούθησε αυτήν και τους συγχρόνους του- από μια αξιοσημείωτη περίοδο της ιστορίας- τον Ρίγκαν, τη Θάτσερ,τον Μπους τον πρεσβύτερο, τον Χέλμουτ Κολ και τον Φρανσουά Μιτεράν.
Παντού εκτός από τη Ρωσία, θα τον θυμόμαστε ως μια από εκείνες τις σπάνιες προσωπικότητες στην ιστορία, που με το χαρακτήρα τους και το όραμά τους άλλαξαν πραγματικά τον κόσμο, καταλήγει ο Κόλινσον.