Ο πόλεμος της Ρωσίας μετατρέπεται σε έναν αγώνα του καλού ενάντια στο κακό και η Ευρώπη πρέπει να κάνει πολλά... Αλλιώς ο Πούτιν μπορεί να θριαμβεύσει.
«Απάλλαξέ μας από τον πονηρό», πρόταση που ανήκει σε μία από τις πιο γνωστές και παλαιότερες χριστιανικές προσευχές. Ωστόσο, για πολλούς, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντίμιρ Πούτιν, δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί κάτι άλλο εκτός από δύναμη του κακού. Είναι προσωπικά υπεύθυνος για δεκάδες χιλιάδες θανάτους στην Ουκρανία μέσω μιας πράξης απρόκλητης επιθετικότητας, που έχει σχεδιαστεί για να εκπληρώσει ένα όραμα εθνικού και προσωπικού μεγαλείου που δεν βασίζεται στους νόμους ή στην ηθική.
Τουλάχιστον εξίσου τρομακτικός γίνεται και μέσω του στραγγαλισμού των ουκρανικών αποστολών σιτηρών, προκαλώντας και απειλώντας με πείνα ένα ολοένα και μεγαλύτερο τμήμα του νοτίου ημισφαιρίου.
Αυτός είναι ο λόγος που «πονάει» όταν λέμε ότι είναι δύσκολο να δούμε την έκβαση της καταστροφής, που θα τιμωρεί τον Πούτιν και το έθνος του όπως τους αξίζει ή -τουλάχιστον- εκείνη που θα αποκαθιστά την ασφάλεια και την ευημερία για τον λαό του Ουκρανού προέδρου, Βολοντίμιρ Ζελένσκι.
Σκεπτικισμός για τις προοπτικές νίκης της Ουκρανίας
Στη Βρετανία σήμερα, τα συναισθήματα είναι εντονότερα από οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα πέραν της Πολωνίας και των χωρών της Βαλτικής. Άνθρωποι σαν τον Μαξ Χάστινγκς* -υπογράφει το παρόν άρθρο στο Bloomberg- που επιβεβαιώνουν τον σκεπτικισμό σχετικά με τις προοπτικές νίκης της Ουκρανίας, χλευάζονται ευρέως ως «υπερρεαλιστές» στην καλύτερη περίπτωση και στη χειρότερη ως καθησυχαστές. Μένουν ξύπνιοι τις νύχτες, ψάχνοντας αν τα στοιχεία δικαιολογούν πράγματι τις ζοφερές τους προβλέψεις.
Σε μια διαβόητη ομιλία σε επιτροπή του πρωσικού κοινοβουλίου το 1862, ο Ότο φον Μπίσμαρκ είπε: «Τα μεγάλα ζητήματα της ημέρας δεν θα κριθούν από ομιλίες και αποφάσεις αλλά από το "Blut und Eisen" - αίμα και σίδερο». Μας αρέσει να πιστεύουμε ότι οι πολιτισμένες κοινωνίες του 21ου αιώνα έχουν προχωρήσει πέρα από ένα τέτοιο βάρβαρο δόγμα. Ωστόσο, ο Πούτιν προσπαθεί να αποδείξει ότι μπορεί να εκμεταλλευτεί την ακραία βία για να εξασφαλίσει έναν πολύ μεγαλύτερο ρόλο στην παγκόσμια σκηνή από ό,τι προσφέρει το οικονομικό και πολιτικό ανάστημα της Ρωσίας.
Ο ασύμμετρος πόλεμος του Πούτιν ενάντια στον δυτικό πασιφισμό
Ο Ρώσος ηγέτης αψηφά περιφρονητικά το καθοδηγητικό πνεύμα εθνών όπως η Γερμανία, ο βιομηχανικός γίγαντας της Ευρώπης, ο οποίος εδώ και καιρό έχει αποκηρύξει τις αρχές του Βισμαρκίου: Έχει αυτοπροσδιοριστεί ως μια λεγόμενη «πολιτική δύναμη», αρνούμενη τις αξιόπιστες ένοπλες δυνάμεις.
Ενάντια σε αυτόν τον ομολογημένο πασιφισμό, ο Πούτιν διεξάγει ένα νέο είδος ασύμμετρου πολέμου. Μακροπρόθεσμα, μια αδέξια άσκηση βίας δεν μπορεί να υποκαταστήσει την οικονομική και κοινωνική επιτυχία. Μια κρίσιμη διαφορά μεταξύ της Πρωσίας του Μπίσμαρκ και της Ρωσίας του Πούτιν είναι ότι ο στρατός του πρώτου υποστηρίχθηκε από ένα ανερχόμενο βιομηχανικό έθνος, ενώ του δεύτερου είναι η υπερδύναμη του χθες. Το συνδυασμένο ΑΕΠ των χωρών του ΝΑΤΟ είναι σχεδόν 30 φορές μεγαλύτερο από αυτό της Ρωσίας και οι αμυντικές δαπάνες τους είναι 15 φορές μεγαλύτερες από αυτές του Κρεμλίνου.
Ωστόσο, για να αντιμετωπίσει την επιθετικότητα του Πούτιν, η Ευρώπη πρέπει να απελευθερωθεί από τη ρωσική ενεργειακή δουλεία και να επανεξοπλιστεί. Και τα δύο αυτά μέτρα απαιτούν χρόνο, κατά τη διάρκεια του οποίου οι στρατιώτες του Πούτιν προχωρούν στην περιοχή του Ντονμπάς. Προς το παρόν, ακόμη και οι καλύτερα οπλισμένοι, ή λιγότερο αδύναμοι, Ευρωπαίοι σύμμαχοι –η Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία– θα χρειάζονταν μήνες για να θέσουν στο πεδίο ένα ενιαίο αξιόμαχο τμήμα.
Η δύναμη και η δέσμευση των ΗΠΑ είναι απαραίτητες. Ο R.D. Hooker Jr., πρώην πρύτανης του κολεγίου άμυνας της συμμαχίας, έγραψε πρόσφατα: «Το ΝΑΤΟ πρέπει να έχει τη βούληση να ανταγωνιστεί και οι ΗΠΑ πρέπει να ηγηθούν και να ενθαρρύνουν».
Στο άμεσο μέλλον, η πολιτική αίματος και σιδήρου του Πούτιν φαίνεται πιθανό να πετύχει, επειδή ακόμη και ένας ρωσικός στρατός που κάνει λάθος είναι ισχυρότερος από τον ουκρανικό. Οι φίλοι μου που υπηρετούν τώρα στον στρατό προέβλεψαν πριν από εβδομάδες ότι οι δυνάμεις του Ζελένσκι θα μπορούσαν να αποτρέψουν μια απόλυτη ρωσική κατάκτηση της Ουκρανίας. Πάντα υποστήριζαν, ωστόσο, ότι οι πιθανότητες να ανακαταλάβει ποτέ η Ουκρανία το κατεχόμενο Ντονμπάς είναι «μηδενικές» -λέξη ενός στρατηγού, όχι δική μου- ανεξάρτητα από το τι όπλα προμηθεύεται από τη Δύση.
Η Ρωσία οχυρώνει τα εδάφη που έχει καταλάβει. Παρά τις σημαντικές απώλειες και το χαμηλό ηθικό του στρατού του, ο Πούτιν έχει ακόμα στη διάθεσή του έναν κατάλογο αχρησιμοποίητων όπλων, μερικά εκ των οποίων θεωρούνται φρικτά. Μόνο η άμεση δυτική στρατιωτική επέμβαση προσφέρει μια προοπτική αποφασιστικής αύξησης των πιθανοτήτων εναντίον της Ρωσίας.
Απαραίτητη -αλλά όχι αυτονόητη- η εμπλοκή των ΗΠΑ για να αντιμετωπιστεί η επιθετικότητα του Πούτιν
Υπάρχει περίπτωση πολεμικά πλοία των ΗΠΑ και των συμμάχων να συνοδεύσουν πράγματι πλοία που μεταφέρουν ουκρανικά σιτηρά από και προς την Οδησσό, αψηφώντας τις απειλές του Πούτιν εναντίον τους. Προς το παρόν, ωστόσο, η κυβέρνηση του προέδρου Τζο Μπάιντεν φαίνεται επιφυλακτική ως προς αυτό το βήμα, το οποίο μπορεί να επισπεύσει γενικό πόλεμο. Είναι σχεδόν αδιανόητο ότι οι αμερικανικές δυνάμεις θα δεσμευτούν άμεσα.
Πολλοί Αμερικανοί, όχι όλοι Ρεπουμπλικάνοι, πιστεύουν ότι η χώρα τους ποντάρει ήδη πάρα πολλά στην Ευρώπη, τη στιγμή που η Κίνα παραμένει ο πιο επικίνδυνος αντίπαλος. Η απογοήτευση των εθνικών στόχων εδώ και δύο δεκαετίες στο Ιράκ, τη Λιβύη και το Αφγανιστάν κάνει τους σκεπτικιστές στις ΗΠΑ απρόθυμους να δουν τη χώρα τους να δεσμεύεται ξανά σε έναν βρώμικο αγώνα σε μια μακρινή χώρα που κοστίζει αίμα και χρήματα, ενώ εξασφαλίζει λίγη δόξα.
Η εσωτερική πολιτική ενός ακόμα αποτυχημένου αμερικανικού πολέμου φαίνεται τρομερή. Ο Πούτιν, σκεπτόμενος όπως συνηθίζει, σίγουρα υπολογίζει ότι οι προεδρικές εκλογές του 2024 θα φέρουν ξανά στον Λευκό Οίκο είτε τον πρώην πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ είτε έναν κλώνο, αντίθετο σε βαθύτερες εμπλοκές και σε μια ευρωπαϊκή αναμέτρηση με τη Ρωσία.
Μια υποχώρηση των ΗΠΑ από την Ευρώπη θα άφηνε την Ουκρανία εξαρτημένη από την ευρωπαϊκή στρατιωτική, πολιτική και οικονομική υποστήριξη, μια πράγματι ζοφερή προοπτική, καθώς οι ΗΠΑ παρέχουν πάνω από το 80% της συνολικής βοήθειας. Το μεγαλύτερο τμήμα της Ευρώπης είναι απελπισμένο για μια διευθέτηση που θα εκτονώσει την ενεργειακή κρίση πριν έρθει ο χειμώνας.
Καμία ουσιαστική ενότητα στην Ευρώπη -Και ο Πούτιν το βλέπει
Η Βρετανία θυσίασε σχεδόν όλη την επιρροή που είχε στους ηγέτες της ηπείρου όταν αποχώρησε από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μια πράξη που γνωρίζουμε ότι ενθάρρυνε σημαντικά το Κρεμλίνο, επειδή ανέδειξε την ευρωπαϊκή αδυναμία και τον διχασμό. Η Γαλλία εμφανίζεται εξαιρετικά απρόθυμη να έρθει σε αποφασιστική ρήξη με τη Ρωσία.
Πριν από πέντε χρόνια, η Γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ χαιρετίστηκε ως η κορυφαία πολιτικός της Ευρώπης. Σήμερα επικρίνεται ευρέως επειδή αγκάλιασε τη Ρωσία ως αξιόπιστο συνεργάτη και προμηθευτή ενέργειας. Είναι δύσκολο να αμφισβητηθούν οι λανθασμένοι χειρισμοί της, αφού έχει επίσης απαρνηθεί την πυρηνική ενέργεια για τους «πράσινους στόχους», μετατρέποντας ένα από τα μεγαλύτερα βιομηχανικά έθνη του κόσμου σε όμηρο της Μόσχας.
Επιπλέον, υπάρχει η ελαφρώς κεκαλυμμένη απειλή του Πούτιν να καταφύγει στα χειρότερα όπλα όλων, τα πυρηνικά. Μερικά τολμηρά πνεύματα υποστηρίζουν ότι δεν μπορούμε επ' αόριστον να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να υποκύψει σε μια ρωσική ή κινεζική πυρηνική μπλόφα. Αντίθετα, πρέπει να πολεμήσουμε, αν χρειαστεί, δεσμεύοντας τους δικούς μας στρατιώτες και αψηφώντας ότι οι πυρηνικά οπλισμένοι «νταήδες» θα κάνουν το χειρότερο.
Το ζήτημα φαίνεται να δικαιολογεί τη μόνιμη στάθμευση αξιόπιστων δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην Πολωνία και τις χώρες της Βαλτικής, για να αποτρέψουν και, εάν χρειαστεί, να αντισταθούν σε περαιτέρω ρωσική επιθετικότητα.
Διχασμός στο ΝΑΤΟ για το αν πρέπει να «προκαλέσει» τους Ρώσους για τα πυρηνικά
Μερικοί από εμάς, ωστόσο, εξακολουθούμε να διστάζουμε να προκαλέσουμε τους Ρώσους να χρησιμοποιήσουν τα πυρηνικά τους όπλα προχωρώντας περαιτέρω. Όποιες και αν είναι οι μακροπρόθεσμες σκοπιμότητες που υιοθετούνται για την ενίσχυση του ΝΑΤΟ, παραμένει δύσκολο να εντοπιστούν μέσα για να ματαιωθεί ο άμεσος στόχος του Πούτιν να μετατρέψει την Ουκρανία σε ένα κατεστραμμένο κράτος.
Ενώ η Ρωσία συνεχίζει να καταστρέφει τη χώρα του Ζελένσκι -σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις, έχει προκαλέσει ζημιές σε υποδομές άνω των 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων- η κυριαρχία του ίδιου του Πούτιν παραμένει απαραβίαστη. Πράγματι, το Κρεμλίνο εκφράζει τρομερές απειλές σχετικά με τις συνέπειες εάν οι ουκρανικές δυνάμεις ή οι δυτικές δυνάμεις προκαλέσουν σοβαρά πλήγματα σε στόχους στο ρωσικό έδαφος.
Είναι τρομερά άδικο η μία πλευρά σε μια σύγκρουση να έχει την «άδεια» να προκαλέσει τον όλεθρο στην άλλη, ενώ η ίδια παραμένει απρόσβλητη. Αλλά αυτό είναι ένα στοιχείο της πολεμικής συγκρότησης της Ρωσίας που αμφισβητείται μόνο από τις δυτικές οικονομικές κυρώσεις. Ο Πούτιν μπορεί να θεωρήσει ότι οποιαδήποτε επίθεση στη ρωσική περιουσία αντιπροσωπεύει μια υπαρξιακή απειλή, η οποία θα δικαιολογούσε τη χρήση όπλων μαζικής καταστροφής.
Στο συναισθηματικό κλίμα που επικρατεί αυτή τη στιγμή στη Βρετανία -πολύ περισσότερο από ό,τι στις ΗΠΑ, όπου ο αγώνας φαίνεται πιο μακρινός από κάθε άποψη- πολλά από αυτά που έγραψα παραπάνω θεωρείται ότι αποτελούν μια άδοξη ηττοπάθεια. Οι αισιόδοξοι λένε: Με περισσότερα δυτικά όπλα, οι γενναίοι Ουκρανοί μπορούν ακόμη να αντιστρέψουν το χάος. Ο Πούτιν θα μπορούσε να καθαιρεθεί. Οι κυβερνήσεις της ηπειρωτικής Ευρώπης μπορεί, μάλιστα, να επιδεικνύουν περισσότερα κότσια από αυτά που τους δίνω εύσημα.
Η αντιστοιχία του σήμερα με τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και ο Πούτιν σαν άλλος Πέτρος Α'
Ως ιστορικός του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, έχω υπόψη μου τον αριθμό των έξυπνων ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων στρατηγών και υπουργών, που, το καλοκαίρι του 1940 μετά τη στρατιωτική καταστροφή στη Δουνκέρκη, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η Βρετανία δεν είχε άλλη επιλογή παρά να κλείσει μια συμφωνία με τον Χίτλερ, γιατί δεν υπήρχε λογική προοπτική για στρατιωτική νίκη.
Ο Δούκας του Μπέντφορντ έγραψε στον τότε πρωθυπουργό Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ στις 15 Μαΐου, βεβαιώνοντας ότι η ειρήνη πρέπει να γίνει «τώρα και όχι αργότερα», επειδή η δύναμη του Χίτλερ ήταν «τόσο μεγάλη…είναι τρέλα να υποθέσουμε ότι μπορούμε να τον νικήσουμε». Αυτή την άποψη συμμεριζόταν και ο ανταποκριτής του, ο οποίος είχε οδηγήσει τη βρετανική κυβέρνηση στη νίκη στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ο Λόρδος Χάλιφαξ, υπουργός Εξωτερικών, είπε στον Ουίνστον Τσόρτσιλ (τότε πρώτος άρχοντας του Ναυαρχείου) ότι εάν ο Ιταλός δικτάτορας Μπενίτο Μουσολίνι μπορούσε να μεσολαβήσει στον Χίτλερ για όρους «που δεν θα κατέστρεφαν την ανεξαρτησία μας, θα έπρεπε να είμαστε ανόητοι αν δεν τους αποδεχόμασταν».
Εκείνοι οι απαισιόδοξοι άνθρωποι είχαν απόλυτο δίκιο, ορθολογικά. Αλλά σήμερα μπορούμε να δούμε και να επαινέσουμε την ανώτερη σοφία του Τσόρτσιλ, αν κατανοήσουμε το γεγονός ότι ο ναζισμός αντιπροσώπευε ένα τόσο απόλυτο κακό που δεν μπορούσε να υπάρξει συμβιβασμός με τους ηγέτες του: πρέπει να πολεμηθούν μέχρι την τελευταία πνοή, ακόμη και ενάντια στην παλίρροια της λογικής.
Εφόσον αρχικά υποστήριξα ότι και ο Πούτιν αντιπροσωπεύει το κακό -και τώρα πλέον τη μεγαλομανία, δεδομένης της σύγκρισης του με τον τσάρο Πέτρο Α' τον Μέγα- υπάρχει ένα επιχείρημα ότι πρέπει να ακολουθήσουμε το παράδειγμα του 1940, συνεχίζοντας να επιμένουμε ότι τίποτα λιγότερο από την ήττα της Ρωσίας και την αποχώρησή της από την Ουκρανία μπορεί να αποτελέσει αποδεκτό αποτέλεσμα. Οι άνθρωποι τους οποίους σέβομαι, στη Βρετανία και στις ΗΠΑ, καθώς και στο Κίεβο, εμμένουν σε αυτήν την άποψη.
Ανάμεσά τους είναι ο Ρίτσαρντ Χάας, πρόεδρος του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, ο οποίος πιστεύει ότι η Ουκρανία και οι σύμμαχοί της πρέπει να πολεμήσουν έως ότου η Ρωσία υποκύψει στην τεράστια οικονομική πίεση που ασκείται εναντίον της ή/και ο Πούτιν ανατραπεί από την εξουσία από τον λαό του, που θα έχει πλέον τρομοκρατηθεί από το κόστος της επιθετικότητάς του. Η Δύση «πρέπει να υποστηρίξει έναν κρίσιμο διεθνή κανόνα: ότι τα σύνορα δεν μπορούν να αλλοιωθούν με τη βία».
Ωστόσο, η ανάλυση του Χάας καθιστά σαφές ότι και αυτός δεν βλέπει καμία προοπτική είτε να οδηγηθεί η Ρωσία από τις ουκρανικές δυνάμεις στις θέσεις της προ του πολέμου είτε για κυρώσεις που θα υποχρεώνουν τη Ρωσία να υποχωρήσει.
Η ιστορική πρόκληση της Δύσης
Δυστυχώς, μεγάλο μέρος του κόσμου παραμένει αδιάφορο για τον αγώνα. Η Ινδία είναι σαφής τόσο στην προθυμία της να αγοράσει το φθηνό πετρέλαιο της Ρωσίας όσο και στην άρνησή της να καταδικάσει το Κρεμλίνο. Η Κίνα συνεχίζει να στηρίζει τη Μόσχα και επίσης αγοράζει τη ρωσική ενέργεια.
Ο Πούτιν σχεδόν σίγουρα έχει παραιτηθεί από τον αρχικό του στόχο να εξαλείψει την Ουκρανία ως κυρίαρχο κράτος. Αλλά φαίνεται πιθανό να εκπληρώσει τις ελπίδες του να επιτύχει την de facto διχοτόμησή του. Παραμένει πεπεισμένος ότι η μαλθακή Δύση αργά ή γρήγορα θα αποφασίσει ότι οι ανέσεις του μορφώματός της, και κυρίως οι ενεργειακές της ανάγκες και ο φόβος για τα πυρηνικά όπλα, θα την αναγκάσουν να τον αποδεχτεί.
Η ιστορική πρόκληση για τη Δύση είναι να αποδείξει ότι αυτός ο υπολογισμός είναι λανθασμένος, γιατί η επιτυχία του θα έφερνε ένα συγκλονιστικό πλήγμα στην υπόθεση της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης στον 21ο αιώνα. Ο Ζελένσκι πρέπει να βασιστεί στη σταθερή πολιτική του Τσόρτσιλ «συνεχίστε να ατιστέκεστε» και να προσευχηθεί να συμβεί κάτι. Η Δύση πρέπει να συνεχίσει να του παρέχει όπλα και οικονομική υποστήριξη, όχι μόνο για όσο καιρό το Κίεβο συνεχίζει να πολεμά, αλλά πολύ μετά από αυτό.
Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει ελπίδα για άμεση «υπέρβαση» του Πούτιν. Οι οικονομικές κυρώσεις και η κοινωνική απομόνωση, ειδικά των ολιγαρχών-φίλων του Κρεμλίνου, θα πρέπει να διατηρηθούν για τα επόμενα χρόνια, μαζί με μια τεράστια ένεση κεφαλαίων για την ενίσχυση του ΝΑΤΟ. Είναι ζωτικής σημασίας να δείξουμε στον αμερικανικό λαό, καθώς και στην κυβέρνηση Μπάιντεν, ότι η ηγεσία και η υποστήριξη των ΗΠΑ προς την Ουκρανία εκτιμώνται δεόντως και γίνονται σεβαστές από τους Ευρωπαίους. Χωρίς αυτούς, η κατάστασή μας θα ήταν πράγματι τρομερή.
Σήμερα, πρέπει να αναγνωρίσουμε πόσο περιορισμένες είναι οι προοπτικές για την απελευθέρωση της Ουκρανίας από το «κακό» μόνο με στρατιωτικά μέσα. Αλλά για αύριο, ή τον επόμενο χρόνο ή την επόμενη δεκαετία, εάν η στρατηγική αίματος και σιδήρου του Πούτιν θριαμβεύσει, η ιστορική επιτυχία των δυτικοευρωπαϊκών δημοκρατιών θα μείνει ουσιαστικά κούφια.
*Ο Μαξ Χάστινγκς είναι αρθρογράφος του Bloomberg Opinion, πρώην αρχισυντάκτης της Daily Telegraph και της London Evening Standard και συγγραφέας με πιο πρόσφατη έκδοση το «Operation Pedestal: The Fleet That Battled to Malta, 1942».