Τον Φεβρουάριο του 2011 η επανάσταση στη Λιβύη ανέτρεψε τον Μουαμάρ Καντάφι, δικτάτορα από το 1969.
Έκτοτε έχουν περάσει δώδεκα σκληρά χρόνια αποσταθεροποίησης, υποβάθμισης της ζωής των πολιτών, καταστροφής του περιβάλλοντος και των υποδομών και ανεξέλεγκτη ανάπτυξη κέντρου λαθρομετανάστευσης. Με εμφύλιο πόλεμο, μάχες φυλών και φατριών που συνεχίζονται κυρίως στη δυτική Λιβύη, αιματοχυσία και ανυπολόγιστες καταστροφές. Η ελπιδοφόρα αλλαγή που ανέμεναν οι Λίβυοι δεν ήρθε με την εκτέλεση του Συνταγματάρχη. Η αναρχία και το Ισλαμικό Κράτος βασίλευσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Στη Βεγγάζη οι Ισλαμιστές είχαν οχυρωθεί στην όμορφη παλιά πόλη που παλλόταν από ζωή. Από το 2014 έως το 2017 ο πόλεμος μαινόταν. Όταν τελείωσε με νίκη του εθνικού στρατού και την απομάκρυνση του τελευταίου Ισλαμιστή μαχητή το τοπίο είχε διαμορφωθεί σε σωρό από χαλάσματα. Τα όμορφα κτίρια με τις αψίδες ιταλικής κατασκευής από τις αρχές του 20ου αιώνα όταν η περιοχή βρισκόταν υπό ιταλική κατοχή είχαν υποστεί ανυπολόγιστες ζημιές.
Σήμερα, έξι χρόνια μετά, οι παρεμβάσεις στην παλιά πόλη είναι μηδαμινές. Μέχρι και πέρυσι ξένοι που είχαν προσκληθεί να επισκεφτούν τη χώρα είχαν τη δυνατότητα ( με κάποια προσοχή και Λίβυο συνοδό ) να κινηθούν στα άδεια δρομάκια της και να αισθανθούν ακόμη τη μυρωδιά του καμμένου, να δουν τα ερείπια και με τα μάτια της φαντασίας να αναπλάσουν εικόνες με την αγορά γεμάτη κόσμο.
Το 2011 όσοι δημοσιογράφοι είχαμε καλύψει την επανάσταση ( παρέμεινα περίπου 50 ημέρες στην Ανατολική Λιβύη ) μέναμε κυρίως σε δύο ξενοδοχεία κοντά στην παλιά πόλη. Η καθημερινότητά μας κυλούσε και με συχνές επισκέψεις εκεί καθώς η απόσταση καλύπτεται με τα πόδια. Μετά το 2017 επισκέφθηκα την πόλη 4 φορές και κάθε φορά ένιωθα ένα σφίξιμο στο στομάχι. Εφέτος όλη η παλιά πόλη έχει κλειστεί περιμετρικά και η είσοδος ακόμη και με Λίβυους άνδρες ασφαλείας απαγορεύεται. Το επιχειρήσαμε με 3 αστυνομικούς συνοδεία, με χαρτιά και ασυρμάτους στα χέρια, αλλά και πάλι αναγκαστήκαμε να επιστρέψουμε. Οι εικόνες της πόλης φέρνουν στο νου τις εικόνες καταστροφής από το Χαλέπι της Συρίας. Τέτοιο είναι το μέγεθος της ερήμωσης.
Την καταστροφή βίωσαν με τα μάτια υγρά οι Έλληνες που μεγάλωσαν στις γωνιές αυτές που άναψαν ένα κερί στην σχεδόν εκ θεμελίων κατεστραμμένη ελληνική εκκλησία και αδημονώντας να δούν την πόλη τους να αναβιώνει, έβαλαν μπροστά ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο: Την πρόταση για ανοικοδόμηση μιας βιώσιμης ελκυστικής πόλης. Τα σχέδια άρχισαν να εκπονούνται μετά την επίσκεψη της Επιτροπής στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 2019 (συναντήθηκε με τον Δήμαρχο Κ. Μπακογιάννη) με το προσωπικό αεροσκάφος του στρατηγού Χάφταρ.
Με κόπο, βάσανα, ταξίδια και συνεχείς επαφές με τις Αρχές της πόλης, τους έπεισαν ότι το όραμά είναι ρεαλιστικό και θα βοηθήσει τα μέγιστα μία παλιά πόλη που ουσιαστικά έχει μείνει χωρίς βασική υποδομή. Ο Δήμαρχος της Βεγγάζης Σακρ Μπουζουαρί ήταν από τους πρώτους που αγκάλιασε το έργο. Όμως η πολιτική αναρχία, η διχοτόμηση της Λιβύης με την πολιτική αντιπαράθεση Τρίπολης-Βεγγάζης - διαμάχη Αδελφών Μουσουλμάνων οι οποίοι ελέγχουν την πρωτεύουσα και τη διεθνώς αναγνωρισμένη κυβέρνηση από τη μια και του Χαλίφα Χάφταρ του ηγέτη του στρατού που ελέγχει την ανατολική Λιβύη με τη συνδρομή της Αιγύπτου από την άλλη- και η μη εφαρμογή του πλάνου της διεθνούς κοινότητας για προκήρυξη ελεύθερων εκλογών, αποδείχθηκαν τροχοπέδη στην όλη προσπάθεια της οποίας ηγείται ο πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας Βεγγάζης Κανάκης Μανδαλιός και η εταιρεία Lead Engeneering.
Εξωτερικός
Είναι δύσκολο για όποιον δεν έχει επισκεφτεί τη χώρα να συνειδητοποιήσει το μέγεθος της καταστροφής, της δουλειάς που χρειάζεται και των χρημάτων που πρέπει να δαπανηθούν. Όπως είναι εξαιρετικά δυσχερές για έναν δυτικό να συμβιβαστεί εύκολα με μία πόλη όπου δεν υπάρχουν ταξί, μέσα μαζικής μεταφοράς, αρίθμηση κτιρίων, πινακίδες πληροφοριών, σηματοδότες (υπάρχουν ελάχιστοι) και ονοματοδοσία στη πλειονότητα των δρόμων. Μέχρι και ο τρόπος λειτουργίας του ταχυδρομείου είναι “πρωτοποριακός”: συνήθως σε καλούν (αν ο αποστολέας έχει φροντίσει να σημειώσει κάποιο τηλέφωνο) να παραλάβεις το δέμα σου ή το γράμμα σου… διότι είναι μάλλον απίθανο να σε βρουν χωρίς οδό, αριθμό και ταχυδρομικό κώδικα…!
Το ελληνικό σχέδιο περιέχει τα πάντα με κύρια στόχευση το περιβαλλοντικό, τις αποχετεύσεις, τον καθαρισμό των λιμνών που υπάρχουν στη Βεγγάζη, τη δημιουργία καναλιών που θα τις ενώνουν, την ιστορικότητα -με τη διατήρηση και αναπαλαίωση ιστορικών και συμβολικών κτιρίων - τη ψηφιοποίηση του δημοσίου εκεί που αυτό είναι εφικτό, τον περιορισμό της αυθαίρετης δόμησης και τη συγκοινωνική διαχείριση. Όλα αυτά έγιναν εύκολα και κατανοητά με την κατασκευή μεγάλης μακέτας με την οποία επεξηγούνταν τα σχέδια. Η μακέτα τοποθετήθηκε αρχικά στο εμβληματικό ξενοδοχείο Τιμπέστι πολύ κοντά στην παλιά πόλη, όπου έγινε ειδική συνεδρίαση στην οποία συμμετείχαν οι τοπικές Αρχές, διεθνείς Οργανισμοί, ο Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στη Βεγγάζη Σταύρος Βενιζέλος καθώς κι εκπρόσωποι άλλων ελληνικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται στην περιοχή όπως το γκρουπ Μυτιληναίος. Στην ομιλία του ο εκπρόσωπος του UNPD ( Πρόγραμμα Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη ) αναφέρθηκε με συγκίνηση κι ένθερμα λόγια για τη μακέτα της Βεγγάζης η οποία θα πρέπει να είναι πρότυπο για την ανάπλαση της χώρας και ότι το σχέδιο θα πρέπει να στηριχθεί από όλους. Στη συνεδρίαση έγινε αναφορά και στη μεταναστευτική πρόκληση μετά την τραγωδία της Πύλου και τονίστηκε ότι ο μόνος τρόπος να περιοριστούν οι ροές αυτές είναι η οικονομική ανάπτυξη στη Λιβύη αλλά και στις όμορες χώρες.
Ανάμεσα στους επισκέπτες για να δουν από κοντά τη μακέτα της Βεγγάζης ήταν και ο γιός του Χαλίφα Χάφταρ, Σαντάμ, ο οποίος ενθουσιάστηκε.
Τα καλά νέα δεν άργησαν να φθάσουν. Ο στρατηγός ήθελε τη μακέτα στην αίθουσα VIP του αεροδρομίου Μπενίνα. Εκεί όπου υποδέχεται τους ξένους οι οποίοι τον επισκέπτονται. Εκεί όπου υποδέχθηκε τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών Νίκο Δένδια για τον οποίο είχε μόνον καλά λόγια να πει.
Την Τετάρτη 21 Ιουνίου το πρωί τα πάντα έπρεπε να είναι έτοιμα. Ο στρατηγός Χάφταρ ήθελε να δει τη μακέτα έτοιμη… Στις 10.30 το πρωί ήμασταν στο αεροδρόμιο. Τα κινητά μας έπρεπε να μείνουν στο αυτοκίνητο. Η αίθουσα VIP τεράστια, όπως σε κάθε αραβική χώρα που έχω επισκεφτεί. Με τις πολυθρόνες τοποθετημένες σε απόσταση τέτοια που χρειάζεται μικροφωνική εγκατάσταση για να ακούσεις τον συνομιλητή σου. Στον τοίχο στο κέντρο ο λιβυκός θυρεός. Δεξιά και αριστερά δύο φωτογραφίες συμβόλων της χώρας. Ο Φάρος της Βεγγάζης και το Σαράι αλ Χάμρα “το Κόκκινο Παλάτι” στην Τρίπολη. Κάποια στιγμή μας ζητούν να σταθούμε εν παρατάξει. Ο στρατηγός είχε φτάσει. Μας χαιρέτησε όλους δια χειραψίας και εν συνεχεία για μια ώρα συνολικά άκουσε τις επεξηγήσεις επί της μακέτας, έκανε ερωτήσεις και στη συνέχεια αποτραβήχθηκε στο γραφείο του με τον Κ. Μανδαλιό, τον Δήμαρχο και τον πρόεδρο της Επιτροπής του πολεοδομικού σχεδίου για επιπλέον συζητήσεις. Οι διαπιστώσεις του ήταν εξαιρετικά θετικές. Μίλησε τρεις φορές για “τον φίλο του” Έλληνα υπουργό Εξωτερικών ( τον πρώην υπουργό Εξωτερικών Νίκο Δένδια ) και τόνισε ότι θα ανοίξουν δουλειές με την ανάπλαση της πόλης. Γι αυτές έχουν προτεραιότητα, όπως τουλάχιστον ισχυρίστηκε, οι Έλληνες και οι Αιγύπτιοι.
Με την κίνηση αυτή φαίνεται να ανοίγει ένας δρόμος για ελληνικές κατασκευαστικές εταιρείες στη Λιβύη. Το ζήτημα είναι να ομαλοποιηθεί και η πολιτική κατάσταση είτε μέσω συμφωνίας Χάφταρ και κυβέρνησης Τρίπολης, είτε μέσω εκλογών που κατά τα φαινόμενα πάντως δεν θα διεξαχθούν εντός του 2023.