Το ερώτημα μετά την απάντηση του Ισραήλ στο Ιράν είναι αν θα ανταπαντήσει η Τεχεράνη ή θα οδηγηθούν οι δύο χώρες σε μια χειρότερη κλιμάκωση.
Αυτό το ερώτημα βρίσκεται στο επίκεντρο των αποφάσεων που λαμβάνουν ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ και οι βασικοί σύμβουλοί του, σημειώνει σε ανάλυσή του ο δημοσιογράφος του BBC, Τζέρεμι Μπόουεν.
Ο Χαμενεΐ και οι βασικοί σύμβουλοί του πρέπει να αποφασίσουν για τη λιγότερο κακή από μια σειρά δύσκολων επιλογών. Στο ένα άκρο είναι να απαντήσει με ένα ακόμη κύμα βαλλιστικών πυραύλων. Ωστόσο, το Ισραήλ έχει ήδη απειλήσει ότι θα προβεί και πάλι σε αντίποινα αν συμβεί αυτό.
Στο άλλο άκρο είναι να αποφασίσουν να βάλουν τέλος στις καταστροφικές ανταλλαγές άμεσων χτυπημάτων. Αυτό όμως, σύμφωνα με τον Μπόουεν, θα κάνει το Ιράν να φανεί αδύναμο και εκφοβισμένο από την στρατιωτική ισχύ και την πολιτική αποφασιστικότητα του Ισραήλ, που υποστηρίζεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Σε κάθε περίπτωση, ο ανώτατος ηγέτης της Τεχεράνης και οι σύμβουλοί του είναι πιθανό να λάβουν την απόφαση που, κατά την άποψή τους, βλάπτει λιγότερο την επιβίωση του ισλαμικού καθεστώτος του Ιράν.
Κούφιες απειλές;
Τα επίσημα μέσα ενημέρωσης του Ιράν τις ώρες πριν και μετά τις επιθέσεις του Ισραήλ μετέδωσαν προκλητικές δηλώσεις που, εκ πρώτης όψεως, υποδηλώνουν ότι η απόφαση για απάντηση είχε ήδη ληφθεί. Η γλώσσα του μοιάζει με εκείνη του Ισραήλ, επικαλούμενο το δικαίωμά του να υπερασπιστεί τον εαυτό του έναντι επιθέσεων. Αλλά το διακύβευμα είναι τόσο υψηλό που το Ιράν μπορεί να αποφασίσει να πάρει πίσω τις απειλές του.
Πριν από μια εβδομάδα, ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Αμπάς Αραγκτσί δήλωσε στο τουρκικό δίκτυο NTV ότι «οποιαδήποτε επίθεση στο Ιράν θα θεωρηθεί ότι ξεπερνάει μια κόκκινη γραμμή για εμάς. Μια τέτοια επίθεση δεν θα μείνει αναπάντητη».
Λίγες ώρες πριν από τα ισραηλινά πλήγματα, ο εκπρόσωπος του ιρανικού υπουργείου Εξωτερικών Esmail Baqai δήλωσε: «Οποιαδήποτε επίθεση του ισραηλινού καθεστώτος κατά του Ιράν θα αντιμετωπιστεί με πλήρη ισχύ». Ήταν, είπε, «άκρως παραπλανητικό και αβάσιμο» να υπονοείται ότι το Ιράν δεν θα απαντούσε σε μια περιορισμένη ισραηλινή επίθεση.
Καθώς τα ισραηλινά αεροσκάφη επέστρεφαν στη βάση τους, το υπουργείο Εξωτερικών του Ιράν επικαλέστηκε το δικαίωμά του στην αυτοάμυνα «όπως κατοχυρώνεται στο άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών». Σε ανακοίνωσή του ανέφερε ότι το Ιράν πιστεύει ότι έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να απαντήσει σε ξένες επιθετικές πράξεις.
Οι θανατηφόρες ανταλλαγές μεταξύ Ισραήλ και Ιράν
Το Ισραήλ έχει καθορίσει τον ρυθμό της κλιμάκωσης από την άνοιξη. Θεωρεί το Ιράν ως τον κρίσιμο υποστηρικτή των επιθέσεων της Χαμάς που σκότωσαν περίπου 1.200 ανθρώπους - Ισραηλινούς και περισσότερους από 70 ξένους υπηκόους - στις 7 Οκτωβρίου του περασμένου έτους.
Φοβούμενο ότι το Ισραήλ έψαχνε την ευκαιρία να χτυπήσει, το Ιράν έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι δεν επιθυμεί έναν ολοκληρωτικό πόλεμο με το Ισραήλ.
Αυτό δεν σήμαινε ότι ήταν διατεθειμένο να σταματήσει τη συνεχή, συχνά θανατηφόρα, αλλά χαμηλότερου επιπέδου πίεση στο Ισραήλ και τους συμμάχους του.
Την ίδια ώρα, το Ιράν χρησιμοποίησε τους συμμάχους του από το λεγόμενο «άξονα αντίστασης» για να επιτεθεί στο Ισραήλ. Οι Χούτι στην Υεμένη μπλόκαραν και κατέστρεψαν τη ναυσιπλοΐα στην Ερυθρά Θάλασσα. Τα πυρά πυραύλων της Χεζμπολάχ από τον Λίβανο ανάγκασαν τουλάχιστον 60.000 Ισραηλινούς να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.
Έξι μήνες μετά την έναρξη του πολέμου, τα αντίποινα του Ισραήλ ανάγκασαν ίσως διπλάσιους Λιβανέζους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους στο νότο, αλλά το Ισραήλ ήταν έτοιμο να κάνει πολύ περισσότερα. Προειδοποίησε ότι αν η Χεζμπολάχ δεν σταματούσε τα πυρά της προς το Ισραήλ και δεν απομακρυνόταν από τα σύνορα, θα αναλάμβανε δράση.
Όταν αυτό δεν συνέβη, το Ισραήλ ανέλαβε δράση. Κατάφερε μια σειρά ισχυρών χτυπημάτων που έβγαλαν το ισλαμικό καθεστώς της Τεχεράνης εκτός ισορροπίας και άφησαν τη στρατηγική του στα τάρταρα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, μετά τα τελευταία ισραηλινά χτυπήματα, οι Ιρανοί ηγέτες έχουν μόνο δύσκολες επιλογές.
«Ο Νετανιάχου είχε την πολυτέλεια να πάρει ρίσκα»
Το Ισραήλ ερμήνευσε την απροθυμία του Ιράν να διεξάγει έναν ολοκληρωτικό πόλεμο ως αδυναμία και αύξησε την πίεση τόσο στο Ιράν όσο και στον άξονά του. Ο πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου και οι διοικητές του Ισραήλ είχαν την πολυτέλεια να πάρουν ρίσκα. Είχαν την ξεκάθαρη υποστήριξη του προέδρου Τζο Μπάιντεν, ένα δίχτυ ασφαλείας που ήρθε όχι μόνο με τη μορφή μαζικών παραδόσεων πυρομαχικών, αλλά και με την απόφασή του να στείλει σημαντικές αμερικανικές θαλάσσιες και αεροπορικές ενισχύσεις στη Μέση Ανατολή για να υποστηρίξει τη δέσμευση των ΗΠΑ να υπερασπιστούν το Ισραήλ.
Την 1η Απριλίου μια ισραηλινή αεροπορική επιδρομή κατέστρεψε μέρος του διπλωματικού συγκροτήματος του Ιράν στη Δαμασκό, τη συριακή πρωτεύουσα. Σκοτώθηκε ένας κορυφαίος Ιρανός διοικητής, ο ταξίαρχος Mohammed Reza Zahedi, μαζί με άλλους ανώτερους αξιωματικούς του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης του Ιράν (IRGC).
Οι Αμερικανοί ήταν εξοργισμένοι που δεν είχαν ειδοποιηθεί και δεν τους είχε δοθεί χρόνος να θέσουν τις δικές τους δυνάμεις σε επιφυλακή. Όμως η υποστήριξη από το Τζο Μπάιντεν δεν κλονίστηκε.
Στις 13 Απριλίου το Ιράν επιτέθηκε με μη επανδρωμένα αεροσκάφη, πυραύλους κρουζ και βαλλιστικούς πυραύλους στο Ισραήλ. Οι περισσότεροι καταρρίφθηκαν από την άμυνα του Ισραήλ, με σημαντική βοήθεια από τις ένοπλες δυνάμεις των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας και της Ιορδανίας.
Ο Μπάιντεν προφανώς ζήτησε από το Ισραήλ να «πάρει τη νίκη» ελπίζοντας ότι θα σταματούσε αυτό που έμοιαζε με την πιο επικίνδυνη στιγμή στον διευρυνόμενο πόλεμο στη Μέση Ανατολή.
Όταν το Ισραήλ περιόρισε την απάντησή του σε ένα πλήγμα σε μια εγκατάσταση αεράμυνας, το σχέδιο του Μπάιντεν φάνηκε να λειτουργεί.
Η κλιμάκωση των επιθέσεων του Ισραήλ
Αλλά από το καλοκαίρι, το Ισραήλ έχει επανειλημμένα κλιμακώσει τον πόλεμο με το Ιράν και τον άξονα των συμμάχων του. Τα μεγαλύτερα πλήγματα καταγράφηκαν σε μια μεγάλη επίθεση εναντίον του σημαντικότερου συμμάχου του Ιράν, της Χεζμπολάχ στον Λίβανο. Το Ιράν είχε ξοδέψει χρόνια χτίζοντας το οπλοστάσιο της Χεζμπολάχ ως βασικό μέρος της εμπρόσθιας άμυνάς του. Η ιδέα ήταν ότι μια ισραηλινή επίθεση κατά του Ιράν θα αποτρεπόταν από τη γνώση ότι η Χεζμπολάχ θα χτυπούσε το Ισραήλ από το Λίβανο.
Αλλά το Ισραήλ κινήθηκε πρώτο, εφαρμόζοντας τα σχέδια που είχε αναπτύξει από το 2006. Ανατίναξε παγιδευμένους βομβητές και ασύρματους που είχε εξαπατήσει τη Χεζμπολάχ για να αγοράσει, εισέβαλε στο νότιο Λίβανο και σκότωσε τον ηγέτη της Χεζμπολάχ, τον Σεΐχη Χασάν Νασράλα, έναν άνθρωπο που αποτελούσε σύμβολο προκλητικής αντίστασης στο Ισραήλ για δεκαετίες. Οι αρχές της Βηρυτού λένε ότι η επίθεση του Ισραήλ στον Λίβανο έχει μέχρι στιγμής σκοτώσει περισσότερους από 2.500 ανθρώπους, έχει εκτοπίσει περισσότερους από 1,2 εκατομμύρια και έχει προκαλέσει τεράστιες ζημιές σε μια χώρα που έχει ήδη γονατίσει μετά την κατάρρευση σε μεγάλο βαθμό της οικονομίας της.
Η Χεζμπολάχ εξακολουθεί να πολεμά και να σκοτώνει ισραηλινούς στρατιώτες στο εσωτερικό του Λιβάνου και να εκτοξεύει μεγάλο αριθμό ρουκετών. Αλλά παραπαίει αφού έχασε τον ηγέτη της και μεγάλο μέρος του οπλοστασίου της.
Αντιμέτωπο με την παραλίγο κατάρρευση της στρατηγικής του, το Ιράν κατέληξε στο συμπέρασμα ότι έπρεπε να αντεπιτεθεί. Αφήνοντας τους συμμάχους του να πολεμήσουν και να πεθάνουν χωρίς να απαντήσει θα κατέστρεφε τη θέση του ως ηγέτη των αντι-ισραηλινών και αντιδυτικών δυνάμεων στην περιοχή. Η απάντησή του ήταν μια πολύ μεγαλύτερη επίθεση με βαλλιστικούς πυραύλους κατά του Ισραήλ την 1η Οκτωβρίου.
Οι αεροπορικές επιδρομές της Παρασκευής 25 Οκτωβρίου ήταν η απάντηση του Ισραήλ. Χρειάστηκε περισσότερος χρόνος για να έρθουν απ' ό,τι πολλοί περίμεναν. Οι διαρροές των ισραηλινών σχεδίων θα μπορούσαν να έχουν παίξει ρόλο.
Το Ισραήλ διεξάγει επίσης μια μεγάλη επίθεση στη βόρεια Γάζα. Ο επικεφαλής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα Φόλκερ Τερκ την έχει χαρακτηρίσει ως την πιο σκοτεινή στιγμή του πολέμου της Γάζας, με τον ισραηλινό στρατό να υποβάλλει έναν ολόκληρο πληθυσμό σε βομβαρδισμούς, πολιορκία και κίνδυνο λιμοκτονίας.
Το BBC στο άρθρο του θέτει και το ερώτημα για το αν η επίθεσης στη Χεζμπολάχ ήταν μια κίνηση για να τραβήξει την προσοχή από τη Γάζα.
Μπορεί να σταματήσει το σπιράλ κλιμάκωσης;
Και συνεχίζει το BBC στην ανάλυσή του: «Είναι δύσκολο να σταματήσει κανείς τους διαδοχικούς γύρους χτυπημάτων και αντεπιθέσεων όταν οι ενδιαφερόμενες χώρες πιστεύουν ότι θα θεωρηθούν αδύναμες αν δεν απαντήσουν. Έτσι οι πόλεμοι ξεφεύγουν από τον έλεγχο.
Το ερώτημα τώρα είναι αν το Ιράν είναι διατεθειμένο να δώσει στο Ισραήλ τον τελευταίο λόγο, τουλάχιστον σε αυτό το στάδιο του πολέμου.
Ο πρόεδρος Μπάιντεν υποστήριξε την απόφαση του Ισραήλ να προβεί σε αντίποινα μετά την 1η Οκτωβρίου. Αλλά για άλλη μια φορά προσπάθησε να αποτρέψει μια ακόμη πιο θανατηφόρα κλιμάκωση, λέγοντας δημόσια στο Ισραήλ να μην βομβαρδίσει τα πιο σημαντικά περιουσιακά στοιχεία του Ιράν, τις πυρηνικές εγκαταστάσεις, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Ενίσχυσε την άμυνα του Ισραήλ με την ανάπτυξη του αντιπυραυλικού συστήματος THAAD στο Ισραήλ και ο πρωθυπουργός Νετανιάχου συμφώνησε να ακολουθήσει τη συμβουλή του.
Πόσο επηρεάζουν τις επόμενες κινήσεις του Ιράν οι αμερικανικές εκλογές
Οι αμερικανικές εκλογές στις 5 Νοεμβρίου αποτελούν μέρος των υπολογισμών τόσο του Ισραήλ όσο και του Ιράν για το τι θα συμβεί στη συνέχεια. Αν κερδίσει ο Ντόναλντ Τραμπ, ίσως να ανησυχεί λιγότερο από τον Μπάιντεν για το αν θα απαντήσει στα ιρανικά αντίποινα, αν αυτά συμβούν, με πλήγματα στις πυρηνικές εγκαταστάσεις, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο.
Για άλλη μια φορά, η Μέση Ανατολή περιμένει. Η απόφαση του Ισραήλ να μην χτυπήσει τα πιο πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία του Ιράν θα μπορούσε, ίσως, να δώσει στην Τεχεράνη την ευκαιρία να αναβάλει μια απάντηση, τουλάχιστον για αρκετό καιρό ώστε οι διπλωμάτες να κάνουν τη δουλειά τους. Στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ τον περασμένο μήνα, οι Ιρανοί άφηναν να εννοηθεί ότι ήταν ανοιχτοί σε έναν νέο γύρο πυρηνικών διαπραγματεύσεων.
Όλα αυτά θα πρέπει να έχουν μεγάλη σημασία για τον κόσμο εκτός της Μέσης Ανατολής. Το Ιράν πάντα αρνιόταν ότι θέλει πυρηνική βόμβα. Όμως η πυρηνική του τεχνογνωσία και ο εμπλουτισμός ουρανίου φέρνουν τα πυρηνικά όπλα πιο κοντά στα χέρια του. Οι ηγέτες του πρέπει να αναζητούν έναν νέο τρόπο για να αποτρέψουν τους εχθρούς τους. Η ανάπτυξη μιας πυρηνικής κεφαλής για τους βαλλιστικούς πυραύλους τους μπορεί να είναι στην ατζέντα τους».