Μέσα στην ομίχλη του πολέμου, λίγοι μπορούν να προβλέψουν τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να εξελιχθεί και να τελειώσει η σύγκρουση στην Ουκρανία.
Το BBC όμως επιχειρεί, με την βοήθεια πολιτικών και στρατιωτικών αναλυτών, να εξετάσει πέντε από τα πιο πιθανά σενάρια. Τα περισσότερα όμως εξ αυτών, είναι δυσοίωνα.
Σύντομος πόλεμος
Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, η Ρωσία κλιμακώνει τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις. Σημειώνονται περισσότερες αδιάκριτες επιθέσεις πυροβολικού και ρουκετών σε όλη την Ουκρανία. Η ρωσική αεροπορία - η οποία κατείχε χαμηλών τόνων ρόλο μέχρι στιγμής – εξαπολύει καταστροφικές αεροπορικές επιδρομές. Τεράστιες επιθέσεις στον κυβερνοχώρο σαρώνουν την Ουκρανία με στόχο βασικές εθνικές υποδομές. Διακόπτονται οι προμήθειες ενέργειας και τα δίκτυα επικοινωνιών. Χιλιάδες άμαχοι πεθαίνουν. Παρά τη γενναία αντίσταση, το Κίεβο πέφτει μέσα σε λίγες μέρες. Η κυβέρνηση αντικαθίσταται με ένα καθεστώς μαριονέτας που τάσσεται υπέρ της Μόσχας. Ο Πρόεδρος Ζελένσκι είτε δολοφονείται είτε καταφεύγει, στη δυτική Ουκρανία ή ακόμα και στο εξωτερικό, για να δημιουργήσει μια εξόριστη κυβέρνηση. Ο Πρόεδρος Πούτιν κηρύσσει τη νίκη και αποσύρει ορισμένες δυνάμεις, αφήνοντας αρκετές πίσω για να διατηρήσει κάποιο έλεγχο.
Χιλιάδες πρόσφυγες συνεχίζουν να φεύγουν δυτικά. Η Ουκρανία προσχωρεί στη Λευκορωσία ως κράτος-πελάτης της Μόσχας.
Αυτό το αποτέλεσμα δεν είναι καθόλου αδύνατο, αλλά θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες που αλλάζουν: οι ρωσικές δυνάμεις έχουν καλύτερες επιδόσεις, περισσότερες από αυτές τις δυνάμεις αναπτύσσονται και το εξαιρετικό μαχητικό πνεύμα της Ουκρανίας εξασθενεί. Ο Πούτιν μπορεί να επιτύχει την αλλαγή καθεστώτος στο Κίεβο και το τέλος στα δυτικά σχέδια της Ουκρανίας. Αλλά οποιαδήποτε φιλορωσική κυβέρνηση θα ήταν παράνομη και ευάλωτη στην εξέγερση. Ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα παρέμενε ασταθές και η προοπτική να ξεσπάσει ξανά η σύγκρουση θα ήταν υψηλή.
Πόλεμος μακράς διάρκειας
Ίσως το πιο πιθανό από όλα τα σενάρια είναι να εξελιχθεί σε παρατεταμένο πόλεμο. Ίσως οι ρωσικές δυνάμεις να βαλτώσουν, να βρουν προσκόμματα στο χαμηλό ηθικό του στρατού, μία κακή εφοδιαστική αλυσίδα ή και την ανίκανη ηγεσία. Ίσως χρειάζεται περισσότερος χρόνος για τις ρωσικές δυνάμεις για να εξασφαλίσουν πόλεις όπως το Κίεβο των οποίων οι υπερασπιστές πολεμούν στους δρόμους. Ακολουθεί μακρά πολιορκία. Οι μάχες θα έχουν τον απόηχο του μακροχρόνιου και βάναυσου αγώνα της Ρωσίας τη δεκαετία του 1990 για την κατάληψη και καταστροφή σε μεγάλο βαθμό του Γκρόζνι, την πρωτεύουσα της Τσετσενίας.
Και ακόμη και όταν οι ρωσικές δυνάμεις καταφέρουν να αποκτήσουν κάποια παρουσία στις πόλεις της Ουκρανίας, ίσως δυσκολευτούν να διατηρήσουν τον έλεγχο. Ίσως η Ρωσία να μην μπορεί να παράσχει αρκετά στρατεύματα για να καλύψει μια τόσο τεράστια χώρα. Οι αμυντικές δυνάμεις της Ουκρανίας πραγματοποιούν μια αποτελεσματική εξέγερση, με καλά κίνητρα και υποστηριζόμενη από τους τοπικούς πληθυσμούς. Η Δύση συνεχίζει να παρέχει όπλα και πυρομαχικά. Και μετά, ίσως μετά από πολλά χρόνια, με ίσως νέα ηγεσία στη Μόσχα, οι ρωσικές δυνάμεις τελικά εγκαταλείψουν την Ουκρανία, υποκλινόμενες και αιμόφυρτες, όπως οι προκάτοχοί τους έφυγαν από το Αφγανιστάν το 1989 μετά από μια δεκαετία πολεμώντας κατά των ισλαμιστών ανταρτών.
Ευρωπαϊκός πόλεμος
Είναι δυνατόν αυτός ο πόλεμος να διαρρεύσει έξω από τα σύνορα της Ουκρανίας; Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν θα μπορούσε να επιδιώξει να ανακτήσει περισσότερα τμήματα της πρώην αυτοκρατορίας της Ρωσίας στέλνοντας στρατεύματα σε πρώην σοβιετικές δημοκρατίες όπως η Μολδαβία και η Γεωργία, που δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ. Ή μπορεί απλώς να υπάρξει λάθος υπολογισμός και κλιμάκωση. Ο Πούτιν θα μπορούσε να δηλώσει ότι οι προμήθειες όπλων από τη Δύση στις ουκρανικές δυνάμεις είναι μια πράξη επιθετικότητας που δικαιολογεί αντίποινα. Θα μπορούσε να απειλήσει να στείλει στρατεύματα στα κράτη της Βαλτικής – που είναι μέλη του ΝΑΤΟ- όπως η Λιθουανία, για να δημιουργήσει έναν χερσαίο διάδρομο με τον ρωσικό παράκτιο θύλακα του Καλίνινγκραντ.
Αυτό θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο και θα διακινδύνευε έναν πόλεμο με το ΝΑΤΟ. Σύμφωνα με το άρθρο 5 του καταστατικού της στρατιωτικής συμμαχίας, μια επίθεση σε ένα μέλος είναι επίθεση εναντίον όλων. Αλλά ο Πούτιν μπορεί να πάρει το ρίσκο εάν ένιωθε ότι ήταν ο μόνος τρόπος για να σώσει την ηγεσία του. Αν, ίσως, ερχόταν αντιμέτωπος με ήττα στην Ουκρανία, μπορεί να μπει στον πειρασμό να κλιμακώσει περαιτέρω τις ενέργειές του. Γνωρίζουμε εξάλλου, ότι ο Ρώσος ηγέτης είναι πρόθυμος να παραβιάσει τα μακροχρόνια διεθνή πρότυπα. Αυτή η ίδια λογική μπορεί να εφαρμοστεί και στη χρήση πυρηνικών όπλων. Αυτή την εβδομάδα, ο Πούτιν έθεσε τις πυρηνικές του δυνάμεις στο υψηλότατο επίπεδο συναγερμού. Οι περισσότεροι αναλυτές αμφιβάλλουν ότι αυτό σημαίνει ότι η χρήση τους είναι πιθανή ή επικείμενη. Αλλά ήταν μια υπενθύμιση ότι το ρωσικό δόγμα επιτρέπει την πιθανή χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων στο πεδίο της μάχης.
Διπλωματική λύση
Μπορεί, παρ’ όλα αυτά, να υπάρξει μια πιθανή διπλωματική λύση; «Τώρα μιλάνε τα όπλα, αλλά ο δρόμος του διαλόγου πρέπει να παραμένει πάντα ανοιχτός» δήλωσε ο Γενικός Γραμματέας το ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτιέρες. Σίγουρα πάντως, ο διάλογος συνεχίζεται. Ο πρόεδρος της Γαλλίας μίλησε τηλεφωνικά με τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Οι διπλωμάτες λένε ότι γίνονται κάποιες επαφές με τη Μόσχα. Και παραδόξως, Ρώσοι και Ουκρανοί αξιωματούχοι συναντήθηκαν για συνομιλίες στα σύνορα με τη Λευκορωσία. Ίσως να μην σημείωσαν μεγάλη πρόοδο. Όμως, συμφωνώντας στις συνομιλίες, ο Βλαντιμίρ Πούτιν φαίνεται πως έχει αποδεχθεί τουλάχιστον το ενδεχόμενο μιας κατάπαυσης του πυρός κατόπιν διαπραγματεύσεων.
Το βασικό ερώτημα είναι εάν η Δύση μπορεί να προσφέρει αυτό που οι διπλωμάτες αναφέρουν ως «διέξοδο». Όπως λένε οι διπλωμάτες είναι σημαντικό ο Ρώσος ηγέτης να γνωρίζει τι χρειάζεται για να αρθούν οι κυρώσεις της Δύσης ώστε να είναι τουλάχιστον πιθανή κάποια λύση που θα σώζει τα προσχήματα.
Σκεφτείτε το ακόλουθο σενάριο: Ο πόλεμος δεν πάει καλά για τη Ρωσία. Οι κυρώσεις συνεχίζουν να αναστατώνουν τη Μόσχα. Η αντίθεση μεγαλώνει όταν οι σακούλες με τα πτώματα επιστρέφουν στην πατρίδα. Ο Πούτιν αναρωτιέται μήπως το παρατράβηξε. Κρίνει ότι η συνέχιση του πολέμου μπορεί να είναι μεγαλύτερη απειλή για την ηγεσία του από τον εξευτελισμό του τερματισμού του. Η Κίνα παρεμβαίνει, ασκώντας πίεση στη Μόσχα να συμβιβαστεί, προειδοποιώντας ότι δε θα αγοράσει ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο εάν δεν αποκλιμακωθεί. Έτσι ο Πούτιν αρχίζει να αναζητά διέξοδο. Εν τω μεταξύ, οι ουκρανικές αρχές βλέπουν την συνεχιζόμενη καταστροφή της χώρας τους και καταλήγουν στο συμπέρασμα πως ο πολιτικός συμβιβασμός μπορεί να είναι καλύτερος από τις καταστροφικές απώλειες ζωών. Και κάπου εκεί παρεμβαίνουν οι διπλωμάτες και γίνεται συμφωνία. Η Ουκρανία, ας πούμε, αποδέχεται τη ρωσική κυριαρχία στην Κριμαία και τμήματα του Ντονμπάς. Με τη σειρά του, ο Πούτιν αποδέχεται την ανεξαρτησία της Ουκρανίας και το δικαίωμά της να εμαθύνει τους δεσμούς της με την Ευρώπη. Αυτό μπορεί να μην φαίνεται πιθανό. Αλλά δεν ξεπερνά τη σφαίρα της αληθοφάνειας πως ένα τέτοιο σενάριο θα μπορούσε να προκύψει από τα συντρίμμια μιας αιματηρής σύγκρουσης.
Ανατρέπεται ο Πούτιν
Και τι γίνεται με τον ίδιο τον Βλαντιμίρ Πούτιν; Όταν ξεκίνησε την εισβολή του, δήλωσε: «Είμαστε έτοιμοι για κάθε αποτέλεσμα». Αλλά τι θα γινόταν εάν αυτό το αποτέλεσμα περιλαμβάνει την απώλεια της εξουσίας για τον ίδιο; Μπορεί να φαίνεται αδιανόητο. Ωστόσο, ο κόσμος έχει αλλάξει τις τελευταίες ημέρες και τέτοιες σκέψεις περνάνε πλέον από το μυαλό του κόσμου.
Ο καθηγητής Λόρενς Φρίντμαν, ομότιμος καθηγητής Πολεμικών Σπουδών στο Kings College του Λονδίνου, έγραψε αυτή την εβδομάδα: «Είναι πλέον τόσο πιθανό να υπάρξει αλλαγή καθεστώτος στην Μόσχα όσο και στο Κίεβο».
Γιατί να πει όμως κάτι τέτοιο; Λοιπόν, ίσως ο Πούτιν επιδιώκει έναν καταστροφικό πόλεμο. Χιλιάδες Ρώσοι στρατιώτες πεθαίνουν. Οι οικονομικές κυρώσεις «δαγκώνουν». Ο Πούτιν χάνει τη λαϊκή υποστήριξη. Ίσως υπάρχει η απειλή της λαϊκής επανάστασης. Χρησιμοποιεί τις δυνάμεις εσωτερικής ασφάλειας της Ρωσίας για να καταστείλει αυτή την αντιπολίτευση.
Αλλά αυτό ξινίζει και αρκετά μέλη της στρατιωτικής, πολιτικής και οικονομικής ελίτ της Ρωσίας στρέφονται εναντίον του. Η Δύση ξεκαθαρίζει ότι εάν ο Πούτιν πάει και αντικατασταθεί από έναν πιο μετριοπαθή ηγέτη, τότε η Ρωσία θα δει την άρση ορισμένων κυρώσεων και την αποκατάσταση των κανονικών διπλωματικών σχέσεων. Υπάρχει ένα αιματηρό πραξικόπημα στο παλάτι και ο Πούτιν ανατρέπεται. Και πάλι, αυτό μπορεί να μην φαίνεται πιθανό αυτή τη στιγμή. Αλλά μπορεί να μην είναι απίθανο εάν ο κόσμος που έχει ωφεληθεί από τον Πούτιν, να μην πιστεύει πλέον ότι μπορεί να υπερασπιστεί τα συμφέροντά τους.
Ποιο είναι όμως το συμπέρασμα;
Αυτά τα σενάρια δεν αλληλοαποκλείονται - ορισμένα από αυτά θα μπορούσαν να συνδυαστούν για να παράγουν διαφορετικά αποτελέσματα. Αλλά όπως και να εξελιχθεί αυτή η σύγκρουση, ο κόσμος έχει αλλάξει. Δεν θα επιστρέψει στο status quo ante. Η σχέση της Ρωσίας με τον έξω κόσμο θα είναι διαφορετική. Η ευρωπαϊκή στάση για την ασφάλεια θα αλλάξει. Και η φιλελεύθερη, βασισμένη σε διεθνείς κανόνες τάξη μπορεί απλώς να ανακαλύψει εκ νέου τον σκοπό της δημιουργίας της.