Σύγχρονος πόλεμος μέσω διαδικτύου ή ένας παραδοσιακός μέσω παλαιωμένων οπλικών συστημάτων; Ο Ουκρανός «Πιερρακάκης» εξηγεί γιατί η χώρα του θα κερδίσει τον πόλεμο ψηφιακά.
Έχει δουλέψει πολύ σκληρά για να κάνει την υπόσχεσή του πραγματικότητα: Να αναγνωριστεί η Ουκρανία ως «ψηφιακός ηγέτης». Και το έργο του δεν ξεκίνησε τώρα, αλλά εδώ και χρόνια με μεταρρυθμίσεις που πολλά άλλα κράτη θα ζήλευαν. Ο νεότερος υπουργός στην Ουκρανία χρησιμοποιεί τα ψηφιακά μέσα και εργαλεία για να κάνει ακόμη πιο δύσκολη τη μάχη στον Πούτιν. Ο Μιχάιλο Φεντόροφ έχει μετατρέψει την τεχνολογία, τα κρυπτονομίσματα και τα social media σε μοντέρνα όπλα του πολέμου.
Λιγότερο από 48 ώρες μετά την έκκληση στον Έλον Μασκ μέσω Twitter, ο υπουργός Ψηφιακού Μετασχηματισμού της Ουκρανίας, Μιχάιλο Φεντόροφ, δημοσίευσε μια φωτογραφία ενός φορτηγού με δορυφορικά πιάτα. Ο ιδρυτής της Space X είχε βοηθήσει τους Ουκρανούς που προσπαθούσαν να συνδεθούν στο διαδίκτυο εν μέσω της εισβολής της Ρωσίας, με τον Φεντόροφ να τουιτάρει στις 28 Φεβρουαρίου: «Starlink – εδώ. Ευχαριστούμε, Έλον Μασκ».
Πολλοί θαύμασαν τη φαινομενικά θαυματουργή ταχύτητα με την οποία ο 31χρονος πρώην επιχειρηματίας πληροφορικής, ο οποίος τώρα κατέχει τη θέση του νεότερου υπουργού του υπουργικού συμβουλίου της Ουκρανίας, μπόρεσε να ζητήσει τη βοήθεια του πλουσιότερου ανθρώπου στον κόσμο. Αλλά ο Φεντόροφ δεν εξεπλάγη. «Φάνηκε σαν μια γρήγορη και αυθόρμητη αντίδραση του κ. Μασκ», είπε σε συνέντευξή του στο περιοδικό Time. «Στην πραγματικότητα, είχαμε κάνει πολλές διεργασίες από πίσω… και η συζήτησή μας ήταν σε πολύ προχωρημένο στάδιο».
Τέτοια περιστατικά είναι ένα παράδειγμα του πώς ο Φεντόροφ οδήγησε τις επιτυχημένες προσπάθειες της Ουκρανίας να ξεκινήσει έναν σύγχρονο ψηφιακό πόλεμο εναντίον της Ρωσίας. Για τους απ’ έξω, το έργο του υπουργείου του έδειχνε σχεδόν αβίαστο, αντιμετωπίζοντας τις περιβόητες εκστρατείες παραπληροφόρησης του Κρεμλίνου, κινητοποιώντας την παγκόσμια υποστήριξη μέσω των social media και ντροπιάζοντας τις μεγαλύτερες εταιρείες τεχνολογίας στον κόσμο, αναγκάζοντάς τες να μπλοκάρουν τις υπηρεσίες τους στη Ρωσία. Αλλά κάτω από την επιφάνεια, αυτές οι επιτυχίες χτίζονται εδώ και χρόνια μέσω φιλόδοξων εγχειρημάτων που μετέτρεψαν τη χώρα σε έναν αναπτυσσόμενο τεχνολογικό κόμβο πριν από τον πόλεμο.
Ο μοντέρνος ψηφιακός πόλεμος της Ουκρανίας
Ο Ουκρανός υπουργός Ψηφιακού Μετασχηματισμού και η νεαρή επιχειρηματική τάξη της Ουκρανίας επινοούν έναν εντελώς νέο τρόπο για να διεξάγουν έναν πόλεμο στο διαδίκτυο. Οι αδυσώπητες εκστρατείες τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν κατακλύσει το διαδίκτυο με συνεχείς ενημερώσεις για στρατιωτικές και διπλωματικές επιτυχίες και τους βοήθησαν να στρατολογήσουν έναν «στρατό πληροφορικής» καθώς και ξένους μαχητές. Έχοντας χρησιμοποιήσει στο παρελθόν το Telegram κατά τη διάρκεια της προεδρικής εκστρατείας της Ουκρανίας το 2019, η ομάδα του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι μπόρεσε να βασιστεί στην υπάρχουσα υποδομή όταν η εφαρμογή ανταλλαγής μηνυμάτων έγινε το κύριο μέτωπο στον πόλεμο πληροφοριών. Το υπουργείο του Φεντόροφ δημιούργησε επίσης ένα ταμείο κρυπτονομισμάτων που έχει συγκεντρώσει δωρεές αξίας 63 εκατομμυρίων δολαρίων για τον ουκρανικό στρατό.
«Νομίζω ότι το μέλλον είναι με την τεχνολογία και αυτός είναι ο λόγος που θα κερδίσουμε» είπε. Φορώντας ένα γρι ζιβάγκο και λευκά AirPods, μίλησε στο περιοδικό Time μέσω βιντεοκλήσης από μια άγνωστη τοποθεσία κάπου κοντά στο Κίεβο. «Η ηγεσία της Ρωσίας εξακολουθεί να ζει στον 20ο αιώνα» είπε ο Φεντόροφ. «Απέτυχαν να παρατηρήσουν ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να κινηθούν προς το να γίνουν όλο και περισσότερο σαν εταιρείες τεχνολογίας, αντί να είναι άκαμπτες σαν τανκ, σαν πολεμική μηχανή».
Η αντιστοίχιση -στρατιωτικό υλικό έναντι ψηφιακής γνώσης- πρόκειται να παίξει βασικό ρόλο στην επόμενη φάση του πολέμου. Καθώς ο ρωσικός στρατός συνεχίσει τη βάναυση επίθεσή του, αφήνοντας πίσω του κατεστραμμένες πόλεις και εκατοντάδες νεκρούς αμάχους, η ουκρανική κυβέρνηση έχει συγκεντρώσει την προσοχή του κόσμου στη σύγκρουση μέσω μιας σταθερής ροής επίσημων αναρτήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων. Αυτά κυμαίνονται από άτυπα,, προσωπικά βίντεο από τον Ζελένσκι, έως τακτικές ενημερώσεις που έχουν σκοπό να καταρρίψουν τη ρωσική παραπληροφόρηση, έως εκκλήσεις προς τους ίδιους τους Ρώσους. «Θα μπορούσα να πω ότι είναι το δικό μας οικείο περιβάλλον», λέει ο Φεντόροφ, ο οποίος διηύθυνε την ψηφιακή εκστρατεία του Ζελένσκι πριν διοριστεί στον τρέχοντα ρόλο του τον Αύγουστο του 2019.
«Προσπαθούμε να προστατεύσουμε το brand μας»
Καθώς η φρίκη του πολέμου διαδραματίζεται μπροστά στα μάτια του κόσμου που παρακολουθεί από διαδίκτυο, οι Ουκρανοί αξιωματούχοι λένε ότι συνεχίσουν να δείχνουν στον κόσμο το τι πραγματικά συμβαίνει. Ο Φεντόροφ λέει ότι ο ίδιος και οι συνάδελφοί του επαγρυπνούν για οποιαδήποτε παραπληροφόρηση από την δική τους πλευρά που θα μπορούσε να σπάσει την εμπιστοσύνη και την καλή θέληση που έχουν δημιουργήσει, θέτοντας ομάδες και διαδικασίες για την επαλήθευση των γεγονότων σε όλες τις ενημερώσεις που δημοσιεύονται από Ουκρανούς αξιωματούχους. Αυτή η έμφαση στην αξιοπιστία, λέει ο Φεντόροφ, είναι ένας «πολλαπλασιαστής δύναμης». «Κατά κάποιον τρόπο, προσπαθούμε να προστατεύσουμε το brand μας» λέει, σημειώνοντας ειρωνικά πως μπορεί να ακούγεται σαν να μιλάει σε «καιρό ειρήνης» παρά κατά τη διάρκεια ενός σκληρού πολέμου. «Το brand μας είναι ένα έντιμο έθνος και ένας τίμιος λαός που προσπαθεί να πει την αλήθεια».
Η Ουκρανία δέχεται από καιρό ρωσικές εκστρατείες παραπληροφόρησης και επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, λέει ο Φεντόροφ στη συνέντευξή του στο περιοδικό Time, η οποία διεξήχθη μέσω μεταφραστή. Αμέσως μετά την εισβολή, ζήτησε τη δημιουργία αυτού που ονόμασε «Στρατού IT», ο οποίος έχει αυξηθεί σε περισσότερους από 300.000 εθελοντές -πολλοί από το τεράστιο δίκτυο εκπροσώπων εταιρειών τεχνολογίας και ειδικών στον κυβερνοχώρο- τους οποίους συντονίζουν οι Ουκρανοί ηγέτες για την καταπολέμηση των ρωσικών εισβολών μέσω ασφαλείς ομάδες μηνυμάτων. Το υπουργείο έχει επίσης συγκεντρώσει περισσότερα από 63 εκατομμύρια δολάρια σε κρυπτονομίσματα για τον ουκρανικό στρατό.
Οι ψηφιακοί αξιωματούχοι της Ουκρανίας έχουν επίσης επικεντρωθεί στη δημιουργία αυτού που αποκαλούν «ψηφιακό αποκλεισμό» της Μόσχας, αυξάνοντας την πίεση για απομόνωση της Ρωσίας από το Διαδίκτυο και την παγκόσμια οικονομία μέσω δημόσιων εκκλήσεων σε μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας.
Ο Φεντόροφ, υποστηριζόμενος από τον Ζελένσκι και άλλους αξιωματούχους, έχει στείλει αιτήματα στους διευθύνοντες συμβούλους της Apple, της Google, της Cloudfare και της Meta. «Μαρκ Ζούκερμπεργκ, ενώ δημιουργείς το Metaverse, η Ρωσία καταστρέφει την πραγματική ζωή στην Ουκρανία!», έγραψε στο Twitter στον CEO της Meta στις 27 Φεβρουαρίου. «Σκοτώνουν τα παιδιά μας, τώρα σκοτώνουν την πρόσβασή τους», έκανε tweet στον διευθύνονται σύμβουλο της Apple, Τιμ Κουκ, την 1η Μαρτίου, ζητώντας του να αποκλείσει τους Ρώσους από το App Store. Πολλές από αυτές τις εκστρατείες πίεσης έχουν αποδώσει: Η Apple διέκοψε το Apple Pay καθώς και την πώληση των προϊόντων της στη Ρωσία, και εταιρείες όπως η Google, η Meta και μια σειρά από πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης περιόρισαν τις υπηρεσίες τους στη Ρωσία και απαγόρευσαν ή απονομιμοποίησαν το ρωσικό κρατικό περιεχόμενο πολυμέσων.
«Είμαστε πολύ χαρούμενοι με το πόσες εταιρείες κάνουν το σωστό και σταματούν τις δραστηριότητές τους στη Ρωσία», λέει ο Φεντόροφ. Το επόμενο βήμα τους είναι να στοχεύσουν τη ρωσική βιομηχανία τεχνολογίας, «έτσι ώστε να μην μπορούν να βγάλουν χρήματα, να μην μπορούν να λειτουργήσουν, να μην ξοδεύουν χρήματα για να προσλαμβάνουν ταλέντα και έτσι θα ασκήσουν πίεση στην κυβέρνηση να σταματήσει αυτό τον αιματηρό πόλεμο εναντίον της Ουκρανίας».
Πώς προσπάθησε να κάνει την Ουκρανία «ψηφιακό ηγέτη»
Η προπολεμική υπόσχεση του Ζελένσκι να κάνει την Ουκρανία «ψηφιακό ηγέτης» φαίνεται να αποδίδει καρπούς και για τους απλούς Ουκρανούς. Η ομάδα του Φεντόροφ πέρασε χρόνια ψηφιοποιώντας τις κυβερνητικές υπηρεσίες της χώρας με στόχο να μετατρέψει την Ουκρανία σε πρωτοπόρο ψηφιακής τεχνολογίας και ελαχιστοποίηση της χρήσης χαρτιού, ανακάλυψε ότι αυτά είναι απαραίτητα σε έναν σύγχρονο πόλεμο. Το υπουργείο ενημερώνει τις υπηρεσίες που παρέχει μέσω μιας εφαρμογής που ονομάζεται Diaa, μια πύλη που ξεκίνησε το 2020 και επιτρέπει στους Ουκρανούς να μοιράζονται ψηφιακά έγγραφα πιστοποίησης στα smartphone τους για περισσότερες από 50 κρατικές υπηρεσίες.
Εκείνη την εποχή, ο Φεντόροφ είχε πει πως η Ουκρανία θα γινόταν η πρώτη χώρα όπου τα ψηφιακά διαβατήρια ήταν νομικά ισοδύναμα με τα παραδοσιακά. Οι ψηφιακές ταυτότητες και τα διαβατήρια της εφαρμογής, έχουν αποδειχθεί για τους Ουκρανούς πολίτες κρίσιμος σύνδεσμος για πολλούς από τους περισσότερους από 1,9 εκατομμύρια εκτιμώμενους εσωτερικά εκτοπισμένους στη χώρα, καθώς και ένας τρόπος πρόσβασης σε κυβερνητικές υπηρεσίες και κεφάλαια.
«Είστε είτε με την πλευρά της αλήθειας είτε με τη Ρωσία»
Μέσα από όλα αυτά, ο Φεντόροφ λέει ότι εξακολουθεί να έχει στραμμένα τα μάτια του στο μεταπολεμικό μέλλον, στο οποίο πιστεύει ότι η ψηφιακή οικονομία της Ουκρανίας θα παίξει κρίσιμο ρόλο στην ανάκαμψή της. «Ας πούμε ότι ο πόλεμος έχει πράγματι ρίξει πολλά στο πιάτο μας» λέει, αλλά εξακολουθεί να μιλά με ενθουσιασμό για τα έργα που έπρεπε να «παγώσει» συμπεριλαμβανομένου ενός με την Apple, για την διεξαγωγή ψηφιακής απογραφής το 2023 και τις προσπάθειες να επιτραπεί στους Ουκρανούς να ψηφίζουν διαδικτυακά. «Οι πόλεμοι συχνά δεν είναι ασπρόμαυροι, αλλά αυτός ο πόλεμος είναι τόσο μαύρος όσο και άσπρος», λέει ο Φεντόροφ. «Τώρα είναι καιρός για όλους -εταιρείες, επιχειρήσεις, κυβερνήσεις και λαοί- να κάνουν μια ξεκάθαρη επιλογή είτε είναι στη σωστή πλευρά είτε με τη Ρωσία, είτε είναι με την πλευρά της αλήθειας είτε με τη Ρωσία. Κάθε σταγόνα μετράει σε αυτό τον ωκεανό».