Η επίκληση από τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι του Ουίνστον Τσόρτσιλ στην ιστορική ομιλία του προς τα μέλη του βρετανικού κοινοβουλίου προκάλεσε ρίγη συγκίνησης.
«Θα πολεμήσουμε μέχρι τέλους. Δεν θα εγκαταλείψουμε τη μάχη κι ούτε θα χάσουμε» είπε, επαναλαμβάνοντας την ιστορική ομιλία του Τσόρτσιλ και συγκρίνοντας τον αγώνα της Ουκρανίας εναντίον της Ρωσίας με τον αγώνα της Βρετανίας κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κατά της ναζιστικής Γερμανίας.
Στην υφήλιο που παρακολουθεί με αγωνία τις εξελίξεις, το μήνυμα του Ουκρανού προέδρου -τόσο με τα λόγια του όσο και με την αποφασιστικότητά του και την ταλαιπωρημένη εμφάνισή του- είναι ξεκάθαρο: Είναι το αντικαθρέφτισμα των δεινών και του αγέρωχου πνεύματος του λαού του. Και το μήνυμα φαίνεται να περνάει: σχεδόν δύο εβδομάδες μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής πολλοί κάνουν ιστορικές συγκρίσεις του Ζελένσκι με άλλους ηγέτες που άφησαν εν καιρώ πολέμου το αποτύπωμά τους στην Ιστορία ως αποτελεσματικού και συναρπαστικού επικοινωνιολόγου, αλλά με μια σαφώς μοντέρνα πινελιά, που επηρεάζεται από τις ευαισθησίες της live τηλεόρασης και την προσωπική αίσθηση των social media.
To «μωρουδιακό» -όπως σχολίασαν ορισμένα δυτικά ΜΜΕ- πρόσωπο του Ζελένσκι εμφανίζεται πλέον συνήθως φουσκωμένο με ένα ελαφρύ γενάκι. Τα κοστούμια και τα πουκάμισα έχουν αντικατασταθεί από χακί, στρατιωτικού τύπου ενδύματα, η τραχιά φωνή του προδίδει την εξάντληση -στοιχεία που συνθέτουν ένα αφήγημα προσωπικού θάρρους, ενός Δαβίδ που ορθώνει ανάστημα στον πανίσχυρο Γολιάθ και αρνείται την ασφαλή διέλευση των ρωσικών δυνάμεων από την πατρίδα του-, κάτι που συμπυκνώνεται και στην απάντησή του στην αμερικανική πρόταση να τον φυγαδεύσουν: «Πυρομαχικά χρειάζομαι, όχι μέσο φυγάδευσης». Μια αλματώδης εξέλιξη για έναν πρώην κωμικό ηθοποιό, που μερικοί τον επέκριναν μέχρι πριν από μερικές εβδομάδες ως ένα νέο πολιτικό πολύ πρόθυμο να συμβιβαστεί με τη Ρωσία.
Ο ιδιαίτερος δεσμός του Ζελένσκι με το λαό του
«Βλέπουμε έναν τύπο που θεωρείτο βασικά ότι στερείται ειδικού βάρους, έξω απ’ το στοιχείο του, έτοιμο να συντριβεί από μια γειτονική υπερδύναμη, κάτι που δεν συμβαίνει μέχρι τώρα», σχολιάζει ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Hunter College της Νέας Υόρκης, Άντριου Τζ. Πόλσκι, συγγραφέας βιβλίου για Αμερικανούς προέδρους εν καιρώ πολέμου. «Πιστεύω ότι ο κόσμος περίμενε [από τον Ζελένσκι] να το σκάσει και νομίζω ότι ξάφνιασε τον κόσμο αποφασίζοντας να μοιραστεί τους κινδύνους που οι Ουκρανοί πολίτες διατρέχουν», λέει.
Κι αυτό, συμπληρώνει, δημιούργησε μια «αμφίδρομη σχέση μεταξύ του Ζελένσκι και του ουκρανικού λαού. Θεωρώ ότι αντλούν ενέργεια ο ένας από τον άλλον και εμπιστοσύνη. Κι αυτό είναι ένα εντυπωσιακό επικοινωνιακό επίτευγμα για έναν ηγέτη, να είναι σε τόσο μεγάλη επαφή με τον λαό του, μεσούσης μιας κρίσης».
Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, που ενέπνευσε με τους λόγους και τη στάση του τους Βρετανούς στις πιο σκοτεινές ώρες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, είναι ένα όνομα με το οποίο συγκρίνουν συχνά τον Ζελένσκι. Ένας άλλος αναλυτής τον παρομοιάζει με τον Βενιαμίν Φρανκλίνο και την επιτυχία του να εξασφαλίσει την υποστήριξη της Γαλλίας για την Αμερικανική Επανάσταση.
Με συνεντεύξεις και εμφανίσεις μέσω τηλεδιασκέψεων από απόρρητες τοποθεσίες ο Ζελένσκι έχει προσπαθήσει να φέρει την υφήλιο στο πλευρό της Ουκρανίας. Όταν είπε στο Ευρωκοινοβούλιο «πολεμούμε μόνο για την πατρίδα μας και την ελευθερία μας», η μεταφράστρια ξέσπασε σε λυγμούς… Την επομένη, μιλώντας σε εκδήλωση στο Σαν Φρανσίσκο, στο πλαίσιο εράνου, η πρώτη κυρία των ΗΠΑ, Τζιλ Μπάιντεν, είπε: «Ανοίγω κάθε πρωί την τηλεόραση και προσεύχομαι να είναι ζωντανός ο Ζελένσκι».
Η απόφαση του Ζελένσκι να μείνει μέχρι τέλους στην Ουκρανία
Ορισμένες από τις εμφανίσεις του Ζελένσκι στο Instagram κι άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δείχνουν σχεδιασμένες να καθησυχάσουν τους συμπολίτες του. «Είμαστε όλοι εδώ», είπε λίγο μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής σε βίντεο από κινητό τηλέφωνο από δρόμο του Κιέβου, με τέσσερις συνεργάτες δίπλα του. «Οι στρατιώτες μας είναι εδώ, οι πολίτες της χώρας είναι εδώ προστατεύοντας την ανεξαρτησία μας και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε. Δόξα στους υπερασπιστές της Ουκρανίας».
Η επιμονή του Ζλένσκι να μείνει στο Κίεβο με τη γυναίκα του και τα παιδιά του ήταν το σημείο καμπής, λέει η Ορίσια Λούτσεβιτς της δεξαμενής σκέψης Chatham House στο Λονδίνο. «Ο κόσμος είδε ότι [ο Ζελένσκι] είχε θάρρος».
Στο μεταξύ, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν εμφανίζεται απόμακρος και αποστασιοποιημένος, μιλώντας μέσω τηλεδιάσκεψης με συνεργάτες του, σε μια επίδειξη αυτοδημιουργηθείσας αίσθησης της Ιστορίας, όπως λένε αναλυτές.
Την ίδια ώρα, τα λόγια του Ουκρανού ομολόγου του δείχνουν ότι αψηφά τους κινδύνους, αλλά προδίδουν και μια απόγνωση. Ο Ζελένσκι φαίνεται να μη φοβάται μήπως αποξενώσει εκείνους, των οποίων τη βοήθεια ίσως χρειαστεί, όπως όταν είπε σε αξιωματούχους του ΝΑΤΟ ότι θα φέρουν την ευθύνη για τους θανάτους αμάχων, αν δεν επιβάλουν ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω από την Ουκρανία. Με αυτά τα μηνύματα δεν απευθύνεται μόνο στους ηγέτες των μελών της Συμμαχίας, αλλά και άμεσα στους πολίτες που μπορούν να τους ασκήσουν πιέσεις να κάνουν περισσότερα, λέει ο ειδικός σε θέματα προπαγάνδας καθηγητής Ιστορίας στο Colorado School of Mines, Κένεθ Όσγκουντ.
Η σύγκριση με τον Βενιαμίν Φρανκλίνο
Οι δραματικές εκκλήσεις του Ζελένσκι θύμισαν σε μια αναλύτρια το ταξίδι το 1776 του Βενιαμίν Φρανκλίνου στη Γαλλία για να εξασφαλίσει στήριξη για την Αμερικανική Επανάσταση, ένα ταξίδι που αποδείχθηκε κρίσιμης σημασίας για την εξέλιξη του αγώνα.
«Οι Βρετανοί είχαν στρατιωτική υπεροχή», λέει η Κάθλιν Χολ Τζέιμισον, ειδική σε θέματα πολιτικής επικοινωνίας και διευθύντρια του Κέντρου Δημόσιας Πολιτικής Άνενμπεργκ του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια. «Αν δεν είχε μπει η Γαλλία στον πόλεμο το 1778, η έκβασή του ίσως ήταν διαφορετική», λέει.
Ο Ζελένσκι «μετρ» στη χρήση των social media
Η προσωπικότητα, τα μηνύματα και ο τρόπος που τα απευθύνει ο Ζελένσκι αλληλοενισχύονται, λέει η Τζέιμισον. «Ο τρόπος που απευθύνεται με κοντινά πλάνα στην κάμερα δείχνει την αποτελεσματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης -μιλά εκτός κειμένου, καθαρά, σταράτα, αποπνέοντας αποφασιστικότητα».
Τα μηνύματά του δεν έχουν όλα απαραίτητα τον ίδιο αντίκτυπο, υπογραμμίζει η Τζέιμισον. «”Μην τους αφήσετε να μας εξολοθρεύσουν” είναι πιο αποτελεσματικό μήνυμα από το να συγκαλέσει μια σύνοδο του ΝΑΤΟ, αδύναμη και συγκεχυμένη». Η ίδια υπογραμμίζει ότι τα τηλεοπτικά δίκτυα μεγέθυναν την ισχύ των εκκλήσεων του Ζελένσκι επενδύοντάς τες με «δυνατές εικόνες κατεστραμμένων κτιρίων, μητέρων που φεύγουν να σωθούν κρατώντας στην αγκαλιά τα παιδιά τους, τις απειλητικές κάννες ρωσικών αρμάτων μάχης, άδειων ραφιών στα καταστήματα κ.α.». Πέρα απ’ όλα αυτά, πλανάται και το φάσμα του θανάτου πάνω απ’ τον Ζελένσκι: «Η αξύριστη εμφάνισή του, το στρατιωτικό μπουφάν στις δημόσιες εμφανίσεις του και οι επανειλημμένες υπενθυμίσεις του στους παγκόσμιους ηγέτες ότι αυτή μπορεί να είναι η τελευταία φορά που τον βλέπουν ζωντανό προσθέτουν αμεσότητα στις εκκλήσεις του», λέει η Τζέιμισον.
Αυτό το ίδιο μήνυμα, ότι ίσως είναι η τελευταία φορά που τον βλέπουν ζωντανό, απηύθυνε ο Ζελένσκι και στο μήνυμά του στο Κογκρέσο το Σαββατοκύριακο.
Ο βουλευτής Μάικ Κουίγκλι κρατούσε σημειώσεις όσο μιλούσε ο Ουκρανός πρόεδρος. «Ήρεμος, ηρωικός, άνευ προηγουμένου», ήταν μερικές από τις λέξεις που σημείωσε, όπως είπε στο ABC News. «Δεν νομίζω ότι μπορεί κάποιος που έχει αισθήματα να κάθεται να τον ακούει και να μη συγκινηθεί», δήλωσε, συγκρίνοντας τον Ζελένσκι με τον Τσόρτσιλ.
Το ίδιο έκανε και ο Άντριου Ρόμπερτς, συγγραφέας βιογραφίας του ιστορικού ηγέτη της Βρετανίας κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος επισήμανε τη γενναιότητα του Ζελένσκι και την άρνησή του να ωραιοποιεί τις καταστάσεις.
Είναι ο Ζελένσκι ένας νέος Τσόρτσιλ;
Για τον ειδικό σε θέματα προπαγάνδας, Όσγκουντ, ο Ζελένσκι δεν διαθέτει την ίδια ρητορική δεινότητα που επιδείκνυε ο Τσόρτσιλ στα ραδιοφωνικά του μηνύματα, όταν έπεφταν βροχή οι βόμβες των ναζί στο Λονδίνο.
«Ο Ζελένσκι είναι πολύ πιο ωμός, σαν να λέει ''έτσι έχουν τα πράγματα, θα σας τα πω ξεκάθαρα''. Δεν υπάρχει λοιπόν η ίδια ποίηση, αλλά υπάρχει η ίδια απόγνωση».
Πράγματι, όσον αφορά στο στιλ, ο πιο τυπικός Τσόρτσιλ και ο αμεσότερος Ζελένσκι διαφέρουν παρασάγγας, αλλά ο καθένας τους χειρίζεται μαεστρικά τα ΜΜΕ της εποχής του», υπογραμμίζει ο Άντριου Τζ. Πόλσκι.
«Ο Τσόρτσιλ χρησιμοποιούσε πολύ καλά το ραδιόφωνο και το γραπτό λόγο. Κι ο Ζελένσκι αξιοποιεί εξαιρετικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Βγαίνει στους δρόμους κρατώντας το κινητό του και μιλά στον κόσμο», λέει.
Οι αυθόρμητες παρατηρήσεις του Ουκρανού προέδρου, χωρίς χρόνο να προετοιμάσει μια μεγάλη ομιλία, προσθέτουν στη γνήσια φύση των μηνυμάτων του κι έχουν απήχηση στη νεότερη γενιά, προσθέτει.
«Λίγοι ήταν οι άνθρωποι στην Ουκρανία που έβλεπαν πριν τον πόλεμο στο πρόσωπο του Ζελένσκι έναν μεγάλο ηγέτη», λέει ο Λούτσεβιτς. Τώρα, όμως, έχει γίνει η φωνή του έθνους. «Έχει μια προσωπική ποιότητα, δείχνει μεγάλη ευαισθησία για όσα συμβαίνουν γύρω του, μπορεί να παίζει διαφορετικούς ρόλους, να εμφανίζεται ευαίσθητος στο κοινό του», λέει. «Είναι πολύ συμπονετικός ως ηγέτης».