20 χρόνια έχουν περάσει από την πανηγυρική διακήρυξη του Χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ, καρπός της πολύχρονης και επίμονης προσπάθειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Στις 7 Δεκεμβρίου του 2000 ,στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας στη Γαλλία, πάρθηκε η ιστορική απόφαση. Ο στόχος ήταν η διαμόρφωση ενός κειμένου που θα έδινε τη δυνατότητα στους Ευρωπαίους πολίτες να γνωρίζουν όλα τα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες που διασφαλίζονται εντός της ΕΕ και μετά από πολλά χρόνια έγινε πράξη, στη γαλλική πόλη.
Για να μπορεί να γίνει πράξη ο σεβασμός αυτών των θεμελιωδών αρχών, αναγνωρίστηκε και η ανάγκη για τη δημιουργία ενός συστήματος προσφυγής που θα έδινε την δυνατότητα στους πολίτες να απευθυνθούν σε περίπτωση που θεωρούσαν ότι παραβιάζονται τα δικαιώματα και οι θεμελιώδεις ελευθερίες τους.
Πάγιο αίτημα των ευρωβουλευτών
Οι ευρωβουλευτές ήδη από το 1975, εξέφραζαν σε όλους τους τόνους της δυσαρέσκειά τους για την απουσία αναφοράς στα ανθρώπινα δικαιώματα από τις ιδρυτικές συνθήκες των Ευρωπαϊκών κοινοτήτων, των οποίων ο πυρήνας ήταν καταρχάς οικονομικός. Αυτό βέβαια δεν ήταν τυχαίο.
Η στενότερη συνεργασία και η «ολοκλήρωση» σκόνταφταν στην πολιτική ενοποίηση, καθώς εκεί τα εμπόδια και οι αντιστάσεις ήταν πιο ισχυρά. Η καχυποψία, η ανησυχία υποταγής της εθνικής πολιτικής σε μια ευρωπαϊκή, ο φόβος για την πολιτική ηγεμονία ορισμένων κρατών, μέσα από το ευρωπαϊκό εγχείρημα, έθετε εμπόδια ακόμα και στην συζήτηση ύπαρξης ενός ενιαίου κειμένου δικαιωμάτων, που τα κράτη θα καλούνταν να σεβαστούν.
Από την άλλη βέβαια οι ίδιοι καχύποπτοι και ανήσυχοι παράγοντες γνώριζαν ότι η ανάγκη για οικονομική συνεργασία και ενοποίηση θα εκφράζονταν και στο πολιτικό πεδίο. Οι ευρωβουλή έβλεπε και μέσα απόν Ευρωπαϊκό Χάρτη δικαιωμάτων μια μοναδική ευκαιρία για μεγαλύτερη πολιτική συνεργασία και κοινή πορεία.
Η πολιτική ενοποίηση ακολουθεί τη διαδικασία για κατοχύρωση των δικαιωμάτων στην Ευρώπη
Καρπός αυτής της θέλησης ήταν, το 1977, η κοινή δήλωση των ευρωπαϊκών οργάνων για δέσμευσή τους στο σεβασμό και την υπεράσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Το 1984 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εγκρίνει με ευρύτατη πλειοψηφία το σχέδιο Συνθήκης για την ΕΕ. Το σχέδιο προβλέπει ότι εντός πέντε ετών η Κοινότητα θα εγκρίνει διακήρυξη για τα θεμελιώδη δικαιώματα. Αρκετά συχνά, το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ενώνει τη φωνή του με αυτή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου, το κοινοτικό δίκαιο οφείλει να προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, σε ισχύ από την 1η Ιουλίου 1987, υπενθυμίζει τη δέσμευση των κρατών μελών να προωθούν από κοινού τη δημοκρατία, με βάση θεμελιώδη δικαιώματα όπως η ελευθερία, η ισότητα και η κοινωνική δικαιοσύνη.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επιθυμεί ωστόσο να προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα, εκφράζοντας την πεποίθηση ότι ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη νομιμοποίηση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Για τον λόγο αυτό εγκρίνει, στις 12 Απριλίου 1989, μια Διακήρυξη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και Ελευθεριών και καλεί τους πολίτες να τη στηρίξουν στην πράξη.
Τελικά, η σύνταξη του Χάρτη ολοκληρώνεται μια δεκαετία αργότερα αλλά δεν κερδίζει τη δεσμευτικότητα από όλα τα κράτη μέλη. Με τη Συνθήκη της Λισαβόνας να τίθεται σε ισχύ το 2009 αποκτά νομική ισχύ και δεσμευτικότητα ο Χάρτης. Πλέον δηλαδή καθίσταται μέρος του πυρήνα της ευρωπαϊκής έννομης τάξης, αν και κάποια κράτη όπως η Τσεχία και η Πολωνία εξασφάλισαν εξαιρέσεις όσο αφορά την εφαρμογή των θεμελιωδών δικαιωμάτων που το εσωτερικό τους δίκαιο δεν αναγνωρίζουν.
Στόχος του Χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ
Σκοπός του Χάρτη, όπως αναφέρεται, είναι να ενισχυθεί η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων, υπό το πρίσμα της εξέλιξης της κοινωνίας, της κοινωνικής προόδου, και των επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων. Βασικές αξίες γύρω από τις οποίες διαρθρώνονται τα δικαιώματα αυτά είναι οι εξής: η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, οι θεμελιώδεις ελευθερίες, η ισότητα, η αλληλεγγύη, τα δικαιώματα των πολιτών και η δικαιοσύνη. Ένας ακόμη σκοπός του Χάρτη είναι να εγκαθιδρυθεί μια διαρκώς στενότερη ένωση των λαών της Ευρώπης, με την προοπτική να μοιραστούν ένα μέλλον που θα βασίζεται σε κοινές αξίες. Ο Χάρτης πλέον εφαρμόζεται από τα δικαστήρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η διαδικασία για την νομική και θεσμική κατοχύρωση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ήταν και παραμένει μια διαδικασία -καθρέφτης της πορείας πολιτικής ενοποίησης των κρατών μελών της ΕΕ.